چندین سال است که امکان تولید داروهای انسانی در ایران وجود دارد و به همین تعداد هم واحدهای تولید مواد اولیه، ملزومات تولید دارو در کشور فعال هستند. به لحاظ تعداد دارو، سالانه حدود 36-31 میلیارد عدد انواع دارو به اشکال مختلف در کشور مصرف می‌شود که نزدیک به 93 درصدد آن ساخت داخل بوده و 68 درصد ارزش کل داروها را به خود اختصاص می‌دهد. به بیان دیگر ارزش داروهای وارداتی از نظر عددی سه درصد و از نظر ارزش ریالی 32 درصد ارزش داروها را تشکیل می‌دهد.
کسب رتبه نخست تولید دارو در سطح منطقه، تولید 97درصد از داروهای موردنیاز و صادرات دارو ازجمله داروهای بیوتکنولوژی، خودکفایی در ساخت انواع واکسن، ریشه‌کنی فلج اطفال و سایر بیماری‌های فراگیر، پوشش واکسیناسیون از 30 درصد به 100درصد، افزایش تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی، توسعه بهداشتی کشور و موفقیت در اولویت به پیشگیری بر درمان و در نهایت افزایش امید به زندگی و کاهش مرگ‌ومیر کودکان زیر یک سال و کاهش مرگ‌ومیر مادران از دیگر دستاوردهای علمی در شاخه پزشکی محسوب می‌شود که می‌توان از آن به‌عنوان انقلاب پزشکی نام برد.
همچنین اکنون ایران مقام چهارم تولید داروهای نوترکیب را در سطح آسیا دارد و تاکنون 14 دارو از این نوع در کشور تولید شده، داروی نوترکیب به طور عمده در درمان بیماری‌های صعب‌العلاج مانند سرطان‌ها، برخی بیماری‌های ویروسی، ام‌اس و هموفیلی به کار گرفته می‌شود.
سل، دیفتری، سرخک، حصبه، وبا، سیاه‌سرفه، جذام و هپاتیت B از بیماری‌های شایع و گریبان‌گیر مردم در دوره پیش از انقلاب بود. پس از پیروزی انقلاب، پوشش گسترده واکسیناسیون کودکان زیر پنج سال علیه بیماری‌های واگیردار از 20 درصد به 95 درصد در سال 1380 رسید. اکنون همه کودکان کشور از بدو تولد علیه برخی از این بیماری‌ها حتی در دورافتاده‌ترین منطقه‌ها نیز واکسینه می‌شوند.
تولید چهار ماده اولیه دارویی برای ساخت داروهای جدید فشارخون ریوی، ساخت داروهای درمان مشکلات انعقادی و ساخت داروهای شیمی‌درمانی، ساخت و تولید نخستین نانو داروی تزریقی ضدسرطان با نام تجاری «سینا دوکسوزوم» قابل ‌استفاده در انواع سرطان ناحیه شکمی، تولید داخلی داروی «لووفلوکساسین» برای درمان بیماری‌های عفونی، تولید داروی ضدسرطان «پکلی‌تاکسل» برای درمان انواع سرطان‌های ریه، پوست، تخمدان و سینه، داروی ضدسرطان «دوکسوروبیسین» با فناوری نانو، داروی «سترورلیکس استات» برای درمان نازایی، ‌داروهای نوترکیبی برای بیماران ام‌اس (با عنوان‌‌ ‌سینووکس)، بیماران خاص (با عنوان اینترفرون بتا، گاما و آلفا) و مبتلایان به هپاتیت c ‌‌(با‌ ‌عنوان اینترفرون پگنیله) تنها نمونه‌ای از تلاش محققان ایرانی است.
با تشدید تحریم‌ها به‌ویژه در حوزه درمان و پزشکی، محدودیت‌ها منجر به بروز استعداد دانشمندان و نخبگان در این حوزه‌ها و تولید برخی داروهای تحریمی و بی‌نیازی از واردات بسیاری از داروها شد و شرکت‌های داروسازی نیز با توسعه و گسترش فعالیت بر تأمین نیاز داخل و حتی صادرات به برخی کشورها همت کردند.
شهرستان تویسرکان در استان همدان به‌عنوان قطب تولید دارو در غرب کشور شناخته شده است. گرچه طی سال‌های نه‌چندان دور نه‌تنها دانشکده داروسازی در این استان وجود نداشت؛ بلکه شرکتی نیز دراین‌رابطه فعال نبود؛ اما در سال‌های اخیر اتفاقات به‌گونه‌ای دیگر رقم خورده و شاهد فعالیت چند شرکت داروسازی در همدان هستیم.
شرکت‌های دارویی به‌طور قطع سهم ویژه‌ای در پیشرفت داروسازی کشور داشته و دارند در همین راستا با مدیرعامل شرکت دارویی هگمتان‌دارو به گفت‌وگو پرداختیم که نتیجه را باهم می‌خوانیم:
محسن خدادادی با بیان اینکه شرکت هگمتانه دارو از سال 1394 فعالیت خود را در حوزه تولید انواع داروهای انسانی و مکمل‌های رژیم غذایی آغاز کرده، عنوان کرد: این شرکت توانایی تولید بیش از یک میلیارد قرص، بالغ بر 600 میلیون عدد کپسول و بیش از 60 میلیون عدد بطری برای تهیه شربت، قطره و غیره را دارد.
وی با بیان اینکه شرکت همگتان ظرفیت تولید دارو برای بیماران مختلف، مکمل غذایی، دارویی و گیاهی را دارد، اظهار کرد: برای بالغ بر 200 نیروی انسانی در این شرکت به‌صورت مستقیم اشتغال ایجاد شده که بخش عمده‌ای از آن‌ها نیروهای متخصص و خبره در حوزه و رشته‌های مختلف هستند.
مدیرعامل شرکت هگمتان‌دارو با اشاره به پیشرفت‌های خوب همدان در صنعت داروسازی عنوان کرد: شرکت‌های هگمتان‌دارو، فاران‌شیمی، ابیان‌دارو و تدبیردارو در سطح استان همدان در حوزه داروسازی فعالیت می‌کنند.
خدادادی با بیان اینکه فعالیت شرکت‌های دارویی در استان همدان موجب فراهم آمدن بستر داروسازی در استان همدان و به‌صورت متمرکز در تویسرکان شده، خاطرنشان کرد: با ایجاد دانشکده داروسازی در همدان به‌تدریج ارتباط دانشگاه با صنعت برقرار شد و این امر تأثیر بسزایی بر بهره‌مندی از نیروهای متخصص داشته و از طرفی ایجاد شرکت‌های داروسازی باعث شده دانشجویان این رشته دروس خود را به‌صورت عملی یاد بگیرند.
وی عنوان کرد: ظرفیت تبدیل شدن به شرکت‌های دانش‌بنیان را داریم و در این راستا از نخبگان هم استفاده می‌کنیم؛ اما به‌دلیل وجود برخی از چالش‌ها تمایل نداریم که به یک شرکت دانش‌بنیان تبدیل شویم.
مدیرعامل شرکت هگمتان‌دارو با بیان اینکه در تهران به‌عنوان شرکت تولید قراردادی، شناخته شده‌ایم، خاطرنشان کرد: وقتی اداره دارو اجازه ورود برخی داروها را از محمل سایر کشورها نداد مجبور به ساخت آن‌ها تحت لیسانس در داخل شدند؛ برند برای آن‌ها مهم بوده و دنبال موارد دارای استاندارد کافی و کامل هستند که در تویسرکان مهیا شده بود.
خدادادی با تأکید بر اینکه برای چندین شرکت خارجی که قبلاً فقط خود دارو را به ما می‌دادند، اکنون تحت لیسانس این داروها را تولید می‌کنیم، یادآور شد: این شرکت‌های خارجی می‌دانند چه ظرفیتی در تویسرکان نهفته؛ منطقه‌ای که داروسازی نداشته اکنون قطب باقدرت تولید دارو در داخل و حتی درمیان شرکت‌های خارجی شده است.
مدیرعامل شرکت هگمتان دارو اظهار کرد: ایجاد این شرکت‌ها موجب جلوگیری از خروج ارز شده و شرکت‌های خارجی به این باور رسیده‌اند که ایران داروسازی‌های خوبی دارد؛ شرکت‌های داروسازی تویسرکان به‌عنوان قطب غرب کشور پابه‌پای تهران پیش می‌روند و حتی شرکت‌های دارای بعد مسافت با تویسرکان برای تولید دارو به ما مراجعه می‌کنند.
خدادادی اظهار کرد: متأسفانه فرهنگ استفاده از داروهای مکمل در ایران به‌درستی جا نیفتاده، چراکه در ابتدا باید از بیماری پیشگیری و سپس در مرحله درمان، دارو و مکمل‌ها را استفاده کنیم.
وی با بیان اینکه در حال حاضر کودکانی که متولد می‌شوند دولت به‌صورت رایگان مکمل‌های مهم مورد نیاز از سه روزگی تا دو سالگی را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد، عنوان کرد: در این راستا قطره مولتی‌ویتامین و AD کودکان از طریق شرکت ما تولید و به کل کشور فرستاده می‌شود.
این داروساز مطرح کرد: شرکت هگمتان‌دارو دارای گواهی‌نامه GMP است، به همین دلیل توانایی تولید داروهای مختلف بر اساس سفارش‌ها را دارد.
خدادادی با بیان اینکه به دلیل نوسانات ارزی در صادرات با چالش‌های مختلف مواجه هستیم، عنوان کرد: در حال حاضر محصولات این شرکت به کشور عراق و افغانستان صادر می‌شود.
وی با بیان اینکه چالش‌های صادرات سبب ضرر شرکت‌های داروسازی می‌شود، یادآورشد: با توجه به تعهدات و نوسانات ارزی، پول بعد از گذشت حدود 6 ماه از ارسال دارو، به ‌حساب شرکت ریخته می‌شود.
این داروساز ضمن تأکید بر لزوم حمایت از شرکت‌های دارویی در حوزه تسهیل در پرداخت تسهیلات و صادرات گفت: اگر حمایت‌ها بیشتر باشد فعالیت در این حوزه گسترش می‌یابد و اکنون شرکت در حال ‌توسعه و افزایش ظرفیت است، در واقع ما ظرفیت و دانش دارویی در حوزه صادرات را داریم و فقط کافی است برای شکوفا شدن حمایت شویم.
خدادادی با بیان اینکه موانعی نیز در این مسیر وجود دارد، اظهار کرد: به‌دنبال برخی سخت‌گیری‌ها دچار مشکلاتی هستیم و تعدادی از بانک‌ها، نهادها، اداره مالیات، تأمین اجتماعی و... قوانینی دارند که باید اصلاح شود؛ تسری این قوانین در استان به ما فشار می‌آورد که البته ستاد تسهیل سعی بر حل آن‌ها داشته؛ اما باز هم وجود دارد.
وی با بیان اینکه سخت‌گیری بیش از حد ارگان‌های مختلف سبب می‌شود که انرژی و انگیزه ما برای توسعه و پیشرفت کار کاهش پیدا کند، عنوان کرد: دشمنان در تلاش‌اند تا از پیشرفت کشور عزیزمان جلوگیری کنند، در این شرایط ما هیچ راهی نداریم جز اینکه روی پای خودمان بایستیم و برای عبور از تحریم‌ها با اقتدار و همدلی از آن عبور کنیم.
مدیرعامل شرکت هگمتان‌دارو با بیان اینکه ایران ظرفیت بسیار خوبی در حوزه تولید دارو دارد، ابراز کرد: متأسفانه به‌دلیل امکان صادرات رقابت‌های ناسالم دارویی در حال شکل‌گیری است در این راستا دولت باید تسهیلات و شرایط را برای صادرات تسهیل کند.
حال با توجه‌ به آنچه گفته شد در یک نگاه کلی به پیشرفت‌های دارویی در چهار دهه اخیر، می‌توان پی برد که خوشبختانه صنعت داروسازی که هیچ زمینه، پشتوانه و سابقه، حداقل در حد صنعت ملی، قبل از انقلاب اسلامی در کشور نداشته، بعد از انقلاب اسلامی، با تکیه ‌بر اهداف مشخص و اعتقاد و تلاش دست‌اندرکاران حوزه دارو به‌عنوان یک دستاورد مهم، مطرح است و روزبه‌روز شاهد توسعه و دستیابی به فناوری و دانش روز، در این حوزه هستیم و گواه آن تأمین نیاز 97 درصدی دارو و تولید داروهای بایوتک و فوق‌تخصصی و تأمین مواد اولیه دارویی در داخل و ثبت داروهای ایرانی در برخی کشورها و توسعه روزافزون در این ‌خصوص است.
لازمه ادامه این روند، افزایش کیفیت داروها و در نتیجه تأمین امنیت بهداشتی کشور، حمایت همه‌جانبه مسئولان از تولیدکنندگان صنعت دارو است حمایتی که بتواند گره کور نقدینگی را از تار و پود این صنعت باز کرده و نقش زیبای سلامت را بر لباس جامعه بیندازد.

عطیه صفی‌زاده