قانون شهرداری‌ها از کهن‌ترین متون قانونی کشور است که از تصویب آخرین مقرره آن قریب 65 سال می‌گذرد. به عقیده بسیاری از حقوقدانان این سند قانونی علی‌رغم کهنگی و ایرادات ساختاری که بر آن وارد است از پیشرفته‌ترین نصوص قانونی مصوب در کشور بوده که با اعمال برخی تغییرات، در زمان حاضر نیز قابل اجرا است و بسیاری از مشکلات حوزه اداره شهرها را رفع می‌کند.

یکی از بخش‌های مقرر در این قانون همچنین قانون وظایف، اختیارات و انتخابات شوراهای اسلامی و انتخاب شهرداران، تعیین شرایط برای انتخاب شهردار است. طبق این متون قانونی شیوه انتخاب شهردار در ایران یکی از دو شیوه رایج در جهان است که به لحاظ وجود عناصر نظارتی و سازمانی به خوبی ساختاربندی و سازماندهی شده است، اما تغییرات اجتماعی شهرها و افزایش کارایی شهرداری‌ها همچنین احصای ایرادات روش‌های پیشین در انتخاب شهرداران، ضرورت اعمال برخی تغییرات قانونی در این زمینه را ایجاب می‌کرد. برای بررسی بیشتر شرایط انتخاب شهرداران و آگاهی از تغییرات قانونی اعمال شده در این زمینه، با جمال صبوری، وکیل دادگستری و کارشناس ارشد حقوق عمومی گفت‌و‌گویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:

  آیا شیوه انتخاب شهردار در ایران با اصول پذیرفته شده جهانی سازگار است؟

انتخاب شهردار طبق بند یک ماده 71 قانون وظایف و اختیارات شوراهای اسلامی از وظایف و اختیارات اعضای شوراها است. در واقع نمایندگان مردم در پارلمان شهری در این خصوص هم حق دارند و هم تکلیف، یعنی همان‌گونه که حق انتخاب شهردار به آن‌ها واگذار شده اگر از ادای این تکلیف قانونی خودداری کنند با ضمانت اجرای قانونی مواجه می‌شوند. شیوه انتخاب شهردار در ایران یکی از دو شیوه رایج در دنیاست که معایب و محاسن خاص خود را دارد. در حال حاضر در برخی کشورهای جهان شهرداران با رأی مستقیم و اصطلاحاً بی‌واسطه مردم انتخاب می‌شوند و در برخی کشورها نظیر ایران، شهرداران از سوی اعضای پارلمان شهری انتخاب شده یا برای طی مراحل قانونی به مراجع ذی‌صلاح معرفی می‌شوند البته در فرآیند معرفی شهردار به مرجع ذی‌صلاح که وزارت کشور است، علی‌رغم بسیاری موارد که در عرف رایج اداری کشور ما به امری تشریفاتی تبدیل نشده و در بسیاری موارد این وزارتخانه در مقابل نظر اعضای شوراها ایستادگی می‌کند.

  در حال حاضر شیوه انتخاب شهردار چگونه است؟

آئین نامه هیئت وزیران مصوب سال 1367 شرایطی را برای تصدی سمت شهردار تعیین کرده بود اما به دلیل ایراداتی که بر آن وارد می‌شد، هیئت وزرا در دولت دوازدهم و در سال 1397 به استناد ماده 82 قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی و انتخابات شهرداران آئین نامه‌ای را تصویب کرد که شرایط جدیدی برای انتخاب شهردار مقرر کرد البته این شرایط با اصول کلی قانونی که برای شوراها مقرر شده منافاتی ندارد و تنها شرایطی را تعیین کرده است که به عقیده بسیاری از اساتید حقوق عمومی کشور، باید از سالیان گذشته اعمال می‌شد.

در آیین‌نامه جدید هیئت وزیران چه شرایط جدیدی برای انتخاب شهرداران لحاظ شده است؟

شرایطی که در این بخش اضافه شده مربوط به سوابق اجرایی شهرداران است که به صورت مبسوط در 6 بند و 7 تبصره تشریح شده و شامل در نظر گرفتن سه سال سابقه مدیریت پایه یا پنج سال سابقه کارشناسی در شهرداری برای شهرداری‌های شهرهای تا 10 هزار نفر جمعیت، پنج سال سابقه مدیریت پایه برای شهرداری‌های شهرهای با جمعیت 10 هزار تا 50 هزار نفر، پنج سال سابقه مدیریت میانی برای شهرداری‌های شهرهای با جمعیت 50 هزار تا 200 هزار نفر، هفت سال سابقه مدیریت میانی برای شهرداری‌های شهرهای با جمعیت 200 هزار تا 500 هزار نفر، 9 سال سابقه مدیریت میانی برای شهرداری‌های شهرهای با جمعیت 500 هزار تا یک میلیون نفر جمعیت و 9 سال سابقه مدیریت ارشد برای شهرداری‌های شهرهای با جمعیت بیش از یک میلیون نفر جمعیت است، البته مدارک و رشته‌های تحصیلی مرتبط شهرداران نیز توسط وزیر کشور متناسب با درجه شهرداری طبق دستورالعملی جداگانه تعیین می‌شود.

  با آیین‌نامه جدید، تکلیف شهرداران فعلی شهرها که در زمان تصدی فاقد این شرایط بوده‌اند چه می‌شود؟

تمامی کسانی که در زمان تصویب این آیین‌نامه در سمت شهردار مشغول انجام وظیفه بوده یا توسط شورای شهر انتخاب و در انتظار صدور حکم هستند و از نظر تحصیلات و سوابق اجرایی، واجد شرایط لازم برای تصدی سمت شهردار در شهر مربوط نباشند تا زمان تصدی در سمت مذکور در آن شهر از شرایط تحصیلی و سوابق اجرایی مندرج در این آئین‌نامه معاف شده‌اند البته ملاک تعیین جمعیت شهری، سرشماری نفوس و مسکن است که آخرین مرحله آن در سال 1395 انجام شده است، همچنین طبق تبصره ماده 4 این آیین‌نامه، شهردار نباید هیچ‌گونه بدهی قطعی معوق نسبت به شهرداری که می‌خواهد تصدی آن را بر عهده بگیرد داشته باشد.

  یکی از ایرادات وارد به آیین‌نامه قبلی احراز شرایط انتخاب شهردار، سکوت آن در خصوص محل اقامت شهردار بود، آیا در این آیین‌نامه به این مسئله توجه شده است؟

شهردار از ارکان اصلی ستاد مدیریت بحران در موقع اضطراری است، همچنین نوع فعالیت شهرداران با سایر مدیران متفاوت است، آنان باید مدام به محل اجرای پروژه‌ها سرکشی کنند و برای دفاع از لوایح عمرانی هم باید موقعیت و محلات شهری را به خوبی بشناسند به همین منظور طبق ماده پنج آیین‌نامه جدید شرایط تصدی سمت شهردار، شهرداران باید از تاریخ اشتغال به کار تا زمانی که در این سمت انجام وظیفه می‌کنند در داخل محدوده آن شهر سکونت و اقامت داشته باشند، البته نحوه احراز سکونت شهردار و خانواده وی توسط وزارت کشور ابلاغ می‌شود.