عفاف را به معنای خودنگهداری و باز داشتن نفس انسانی از محرمات و خواهش‌های شهوانی دانسته‌اند که با توجه به متن آیات قرآن، معانی گوناگونی می‌پذیرد که می‌توان به سه صورت شامل عفت به معنای خویشتن‌داری در اظهار نیاز، عفت به معنای خویشتن‌داری و خودداری از تصرف مال و در نهایت عفت به معنای پاکدامنی از آن یاد کرد.
حجاب نیز به معنای پرده، حاجب، پوشیدن، پنهان کردن و منع از وصول است؛ به این معنا که پوششی است که از طریق واقع شدن در پشت پرده، تحقق می‌یابد. به‌کارگیری کلمه حجاب در خصوص پوشش زن اصطلاحی نسبتاً جدید است نه اینکه کلمه حجاب از ابتدا در رابطه با پوشش زن در مقابل نامحرم باشد.
به هر ترتیب حجاب و عفاف همواره بخشی عمده از رسالت انبیا و اولیا، ادیان و علما بوده، زیرا حفظ حجاب و عفاف به حذف بسیاری از گناهان کمک می‌کند و از آن جهت که خطابش با زنان است، به نیمی از جمعیت جامعه مربوط بوده و از آن جهت که در تنظیم روابط زن و مرد نقش دارد به همه افراد جامعه مربوط می‌شود.
با این اوصاف اما، آنچه امروز شاهد آن هستیم یک سردرگمی در حوزه عفاف و حجاب است؛ امر نه برای مسئولان واضح بوده و تصمیمی خردمندانه در چارچوب دین و عرف اتخاذ می‌کنند نه مردم دقیقاً می‌دانند چه باید بکنند.
آنچه مسلم است اینکه مسئله حجاب در قالب سؤال‌ها و چالش‌های متعددی قابل طرح و بررسی است، ازجمله اینکه حجاب پدیده‌ای فرهنگی- مذهبی است یا سیاسی- امنیتی؟ پایه پذیرش حجاب در میان زنان در یک جامعه دینی، بر اساس سنت است یا قرارداد یا اجبار؟ یا نه به‌طور کلی بر مبنای ارزش‌هاست یا اخلاقیات و عواطف؟ حجاب حق است یا تکلیف یا هر دوی آن‌ها؟ فساد اقتصادی، بی‌اعتمادی سیاسی، آشفتگی اجتماعی و رکود فرهنگی چه تأثیری بر رعایت حجاب به‌عنوان هنجار اجتماعی دارد؟ و...
البته که هرکدام از این سؤالات مستلزم مطالعه و بررسی مستقل و پردامنه‌ای است که ما قصد ورود به آن‌ها را نداریم، اما آنچه در ادامه این مطلب می‌خوانید گفت‌وگوی خبرنگار گروه خبری سپهر با استادیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا و عضو هیئت علمی این دانشگاه در خصوص ضرورت توجه به عفاف و حجاب به لحاظ اجتماعی و راهکارهای تقویت این امر و البته نقش مسئولان در این راستا است که در ادامه می‌آید:
  حجاب همه ساحت‌های مذهبی، فرهنگی و سیاسی را دربرمی‌گیرد
دکتر محمدرضا فریدونی، در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه مقوله عفاف و حجاب یک مقوله همه‌جانبه بوده و از هرسو که به آن نگاه کنیم اهمیت دارد عنوان کرد: نمی‌توان به این موضوع صرفاً به‌عنوان یک مقوله فرهنگی- مذهبی یا سیاسی- اجتماعی نگاه کرد چراکه همه این ساحت‌ها را دربرمی‌گیرد.
  طبیعتت را بر خودت حاکم نکن
وی سپس خاطرنشان کرد: مسئله حجاب و عفاف به‌ویژه «عفاف» به‌عنوان صورت درونی حجاب به تعبیر علمای اخلاق مستند به آیات و روایات یک صفت درونی در انسان بوده که باعث می‌شود جنبه‌های شهوانی بر انسان حاکم نشود. تعبیر یکی از عرفا این بود: «طبیعتت را بر خودت حاکم نکن.» یعنی نگذار جنبه‌های مادی و جسمی بر ساحت‌های وجودی تو سیطره داشته باشد.
  عفاف قوه راسخه در درون انسان است که کمک می‌کند قوای شهوانی و جنسی بر انسان حکومت نکند
وی افزود: عفاف قوه و صفت راسخه در درون انسان است که کمک می‌کند قوای شهوانی و جنسی بر انسان حکومت نکند و اراده و اختیار انسان به دست شهوت نه، بلکه به دست خدا، شریعت و دین باشد و بر این اساس انسان به دستورالعمل‌هایی که خدا از طریق اهل بیت عصمت و طهارت ابلاغ شده، عمل کند.
استادیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا در ادامه سخنانش تصریح کرد: اگر بخواهیم ببینیم چطور می‌شود عفاف و حجاب را به جامعه فعلی تزریق کرد، یعنی جامعه حجاب را به‌عنوان پوشش ظاهری رعایت کرده و عفاف را به‌عنوان مانع داخلی بپذیرد، باید به این رجوع کنیم که بعثت پیامبر اکرم (ص) برای این بود که مردم را به خداپرستی و توحید دعوت کند.
   نخستین قدم پیامبر (ص) در آن جامعه فاسد تقویت اعتقادات بود
فریدونی ادامه داد: هیچ جامعه‌ای بدتر از آن جامعه و محیطی ضد دین‌تر از آن محیط که پیامبر در آن به نبوت رسید، نبود. انواع گناهان، بت‌پرستی‌ها، افتخار به فساد و فحشا با نصب یک پرچم بر سر در خانه و مباهات به شراب، شتر و زن در آن جامعه رواج داشت. پیامبر فرمود: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق» هدف من از بعثت تکمیل فضائل اخلاقی است؛ پیامبری که به تعبیر قرآن الگوی ماست، با جامعه‌ای که در غایت فساد و فحشاء بود، چطور برخورد کرد؟
وی اظهار کرد: علاوه بر پیامبر اکرم (ص) شما ببینید وجود مبارک امام سجاد علیه‌السلام با جامعه‌ای که چند سال بعد از پیامبر، از نظر منش و روش دوباره به دوران جاهلیت برگشته‌ چطور برخورد می‌کند؟
عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا در ادامه توضیح داد: آنچه که ما می‌بینیم نخستین قدم این بوده که وجود مبارک پیامبر اکرم و اهلبیت عصمت و طهارت به‌عنوان حاکم اسلامی در مواجهه با جامعه‌ای که مبتلا به فسادهای اخلاقی شده‌اند، اعتقادات را تقویت می‌کنند.
   مردم به همان منشی روی می‌آورند که حاکمانشان می‌روند
فریدونی اضافه کرد: ما باید خیلی به این مطلب اعتقاد داشته باشیم که «الناس علی دین ملوکهم»؛ یعنی مردم همان سیره‌ای را دنبال کرده و به همان منشی روی می‌آورند که حاکمانشان می‌روند؛ اگر مسئولان واقعاً باور و اعتقاد به تعالیم روح‌بخش اسلام داشته باشند و حجاب و عفاف را باور کنند، به این یقین برسند که این عالم خدایی دارد، حقیقت و مبدأ و معادی دارد، تردید نداشته باشید که در بدنۀ جامعه تأثیرگذار خواهد بود. پس به طور خلاصه عرض من این است که هر کسی در هر مرتبه و جایگاهی که به‌عنوان مسئول قرار دارد و عده‌ای به‌عنوان زیرمجموعه او هستند اگر به تعالیم اسلام ازجمله حجاب و عفاف باور داشته باشد یقیناً در عملکرد افرادی که آنجا به‌عنوان کارمند، کارگر و... خدمت می‌کنند مؤثر است.
  واضع قانون باید به چیزی که می‌گوید باور داشته باشد
وی توضیح داد: مسئله توحید، معاد، فضائل اخلاقی نخست بر جان رسول گرامی اسلام (ص) نشسته بعد در جامعه جاری شده است؛ پس تا کسانی که مسئولیت دین و دنیای مردم را در دست گرفته‌اند مبانی دین را باور نکنند، نمی‌شود به جامعه چیزی تزریق یا مردم را مجبور به انجام کاری کرد.
استادیار گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا متذکر شد: خداوند به پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا»؛ ای رسول شب بیدار شو و با خدای خودت خلوت کن. چون فردا در جامعه مسئولیت داری یا می‌فرماید؛ «إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیلاً»؛ ما می‌خواهیم قرآن را به تو بدهیم باید آمادگی داشته باشی. پس این نکته‌ای است که نباید از این نکته غفلت کرد که الگوهای ما و کسانی که امر و نهی کرده و قانون و ضابطه تعیین می‌کنند، خودشان آراسته به فضایل اخلاقی باشند.
  تعظیم شعائری که ریشه در معنویت و عقلانیت دارند
فریدونی سپس این را هم عنوان کرد: در ادامه باور آن چیزی که مهم بوده و فضایل اخلاقی، تعالیم و مبانی دینی را نگه می‌دارد «شعائر» است؛ برخی مکاتب باطل هستند و حرفی برای گفتن ندارند مثل شیطان‌پرستی که در مقابل آموزه‌های ادیان قرار گرفته. این فرقه با همه بطلانی که دارد دارای نماد و شعار است و همان شعائر نگهش داشته ولو اینکه باطل است. ما باید برای شعائر اسلام ارزش بیشتری قائل باشیم؛ مثل ماه مبارک رمضان، پیاده‌روی اربعین، راهیان نور و هر چیزی که جنبه شعائر الهی داشته و ریشه در عقلانیت و معنویت دارد.
   مسئولان برای انجام کارهای قرآنی جان بر کف جلو آمده‌اند یا خیر؟
وی یادآوری کرد: بنده به‌عنوان کسی که بیش از 40 سال در کارهای قرآنی فعالیت داشته‌ام سؤالم این است آیا مسئولان در انجام کار‌های قرآنی با تمام تلاش‌هایی که داشته و زحماتی که متقبل شده‌اند، جان بر کف جلو آمده‌اند یا خیر؟ ماه رمضان ماه دعا و عبادت است، بعد از آن روز عرفه روز نیایش خواهد آمد، 25 اسفندماه روز جهانی دعا بود و... اما ما در شهر یک پلاکارد ندیدیم جز مسجد کمال‌آباد که خود ما در آنجا مراسم داشتیم. من جایی ندیم این روز بزرگ و صحیفه عظیم سجادیه را گرامی بدارند، در و دیوار شهر خالی بود. چطور برای برنامه‌های دیگر این همه تبلیغ می‌شود اما در خصوص صحیفه سجادیه و عبارات امام سجاد (ع) چیزی نمی‌بینیم؟ این موارد وقتی کنار هم قرار می‌گیرند می‌شود شعائر دین و قطعاً اثرگذار خواهند بود.
این معلم اخلاق و مدرس صحیفه سجادیه در جمع‌بندی این بخش از سخنان خود ابراز کرد: طبق آنچه تا اینجا گفته شد «باور و تعظیم شعائر الهی» بسیار مهم است و نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت.
   اگر قانونی توسط مجری آن بد پیاده شد نباید آن را تعطیل کرد
فریدونی ادامه داد: در کنار این دو مورد (باور و تعظیم شعائر) ما نیازمند الزامات قانونی نیز هستیم؛ اگر قانونی توسط مجری آن بد پیاده شد و نقص داشت نباید قانون را تعطیل کرد! در حادثه سال گذشته اگر با مدارا، نرمی، ملاطفت و در چارچوب و ضوابط قانونی عمل می‌کردیم این‌طور نمی‌شد. اما ما قضیه را رها کردیم و افرادی از روی عدم آگاهی متوجه آسیبی که به خانواده و جامعه وارد می‌شود نبودند و پیش رفتند. حالا که می‌خواهیم قانون عفاف و حجاب را تسهیل کنیم نمی‌توانیم! چون کار را در یک مقطع رها کردیم.
وی با تأکید بر اینکه جامعه ایران، جامعه‌ای متدین است، اذعان کرد: شرایط تا جایی پیش رفت که دیگر ما نمی‌توانیم بر آن عده اندک اثر بگذاریم.
   توسل گوهر گران‌بها و نایابی است که معجزه می‌کند
این استاد دانشگاه این را هم اضافه کرد که هر دستگاه، اداره و نهادی برنامه‌ای برای بهداشت و سلامت جسمی نیروهای خود داشته و بر کارمندان و کارگران خود در این بخش نظارت می‌کند، اگر بر مسائل اعتقادی و آگاه کردن افرادی که مشغول خدمت در آن مجموعه هستند نیز نظارت کرده و با اعتقاد قلبی تلاش کند، باور کنید که تأثیرگذار است اما ما نمی‌بینیم کاری انجام شود. بعد باید به این نکته بسیار مهم توجه کرد که می‌توان با تضرع و توسل به درگاه خدای متعال از او کمک گرفت. توسل گوهر گران‌بها و نایابی بوده و معجزه می‌کند، که خداوند فرمود: «إِنَّکَ لَا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَٰکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَن یَشَاءُ ۚ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ» خداوند هر کس را بخواهد هدایت می‌کند یعنی اگر به طرف خدا برویم اثرات قطعی خود را خواهد داشت.
  عفاف و حجاب منحصر به جنس خاص نبوده و همه باید آن را رعایت کنند چه در محیط اجتماع و چه خانه
فریدونی در ادامه سخنان خود به این موضوع هم پرداخت که یقیناً عفاف و حجاب منحصر به جنس خاص نیست و همه باید آن را رعایت کنند چه در محیط اجتماع و چه خانه. عفاف کلام، رفتار و... بنابراین مربوط به جنس و مکان خاص نبوده و همه جا را دربرمی‌گیرد چراکه انسان جانشین خداست. او فرمود: «انی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً»؛ زمین محل استقرار انسان کامل است وگرنه دایره ولایت و امامت او همه عوالم را دربرگرفته، بنابراین رعایت عفاف و حجاب جنسیت خاصی ندارد اما توجهی که در زنان ما نهفته و بنا به تقدیر خلقت است افراد را بیشتر به این سمت و سو می‌خواند که متوجه این جنس باشند خداوند زن را مظهر جمال خود قرار داده و زن همان قدر که می‌تواند محور ارتقا و عروج باشد می‌تواند خدای‌ناکرده محور انحطاط و سقوط نیز واقع شود.
   برخورد عجولانه کارساز نیست اما باید دقیق و بدون فوت وقت مشکلات را درمان کرد
وی در خاتمه سخنان خود تأکید کرد: باید مسئله عفاف و حجاب را جدی گرفت، برخورد عجولانه کارساز نیست اما باید دقیق و بدون فوت وقت مشکلات را درمان کرد، اگر زمان بگذرد ما هم کشوری شبیه سایر کشورهای مسلمان خواهیم شد که هم مسجد دارند هم کازینو (قمارخانه). حجاب که نخستین قدم نیست کسی که به حجاب بی‌پروا باشد، رفته‌رفته به سایر مسائل هم بی‌تفاوت می‌شود، آن‌وقت ما می‌شویم کشوری که اسم اسلام را یدک می‌کشد اما تعالیم اسلام را ندارد، باید خطر را احساس کرده و کاری برای آن کرد. خداوند همه ما را کمک کند.

سمیرا گمار