سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

حال آنکه سطح زیر کشت رازیانه در این شهرستان طی سال‌های اخیر همواره بیش از 500 هکتار بوده، این محصول موجب اصلاح ساختار خاک شده و در تناوب با غلات (گندم و جو) به‌عنوان گیاه دارویی و صنعتی استفاده می‌شود.

اما یکی از مسائل و مشکلاتی که در این حوزه وجود دارد، نبود فناوری بسته‌بندی برای گیاهان دارویی است؛ به طوری که باعث شده از هزار میلیارد دلار تجارت گیاهان دارویی سهم ایران نزدیک به صفر باشد. به همین دلیل است که بسیاری از کارشناسان بر این باورند که نباید به گیاهان دارویی به‌عنوان درمانگر و دارو نگریست بلکه باید به این حوزه نگاه اقتصادی داشت. در حالی که داروهای گیاهی ایران می‌تواند بین یک تا 20 میلیارد دلار برای کشور ارزآوری داشته باشد که در حال حاضر این رقم بسیار ناچیز است.

حال آنکه رعایت استانداردهای لازم می‌تواند سود بالای اقتصادی را به کشور سرازیر کند، نکته قابل تأسف این است که قسمت عمده نبود این سرمایه‌گذاری و تجارت در این حوزه، فقدان بسته‌بندی مناسب در داخل کشور است. درواقع گیاهان دارویی در شهرهای ایران کشت و به خارج از ایران صادر می‌شوند اما همین گیاهان پس از بسته‌بندی دوباره به ایران بازمی‌گردند.

با همه این‌ها باید گفت ورود به عرصه بسته‌بندی گیاهان دارویی کار سختی نیست و می‌تواند برای 20 نفر شغل ایجاد کند ورود به این حوزه می‌تواند چالش‌ها و مشکلات تجارت گیاهان دارویی را برطرف کرده و سهم ایران را در این تجارت سودآور افزایش دهد.

مشکلات عمده در زمینه تولید و صادرات گیاهان دارویی مشکلات عمده‌ای است که تولید و صادرات گیاهان دارویی بر سر راه خود می‌بیند و شامل گران تمام شدن قیمت محصولات نسبت به بسیاری از کشورهای صادر کننده؛ عدم شناخت کافی از بازارهای خارجی و عدم ارتباط مستقیم با خریداران اصلی است.

همچنین از دیگر این مشکلات می‌توان به مشکل سطح استاندارد، نداشتن سرمایه‌گذاری کافی دولتی در زمینه شناخت بازارهای خارجی، عدم آموزش صادرکنندگان و همچنین بررسی ظرفیت اقتصادی کشت و فرآوری در بازارهای داخلی و جهانی اشاره کرد. این در حالی است که بازارهای اصلی گیاهان دارویی، کارخانه‌ها عصاره‌گیری، کارگاه‌های داروسازی، مغازه‌های عطاری و داروخانه‌ها هستند.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با رئیس کمیسیون کشاورزی و معاون حقوقی و امور مجلس اتاق تعاون ایران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

ارسلان قاسمی با بیان اینکه تنوع گیاهان دارویی در ایران به‌دلیل شرایط اقلیمی و آب و هوایی بسیار بالاست، گفت: به همین دلیل سرمایه‌گذاری در زمینه گیاهان دارویی ازسوی وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت استان همدان به‌عنوان یک اولویت دنبال می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه ایران در حال حاضر بزرگترین تولیدکننده زعفران، تنها تولیدکننده زرشک دانه‌دار و از اصلی‌ترین تولیدکنندگان محصولاتی همچون رازیانه و گشنیز در جهان است اما متأسفانه این بخش از محصولات کشاورزی به‌عنوان گیاهان دارویی در حال حاضر به‌صورت خام صادر می‌شود، اذعان کرد: ارزش افزوده مناسبی در ایران برای این محصولات در کشور ایجاد نمی‌شود.

وی با اشاره به اینکه دیدگاه خام‌فروشی نیازمند تغییر اساسی است و باید آن را به سمت فرآوری با ارزش افزوده بالا ببریم، ابراز کرد: در این بین سطحی‌ترین کار، ورود به عرصه بسته‌بندی است اما متأسفانه ما حتی در بخش گیاهان دارویی از داشتن بسته‌بندی حداقلی نیز محروم هستیم.

معاون حقوقی و امور مجلس اتاق تعاون ایران تأکید کرد: مسئله این است که حتی اگر بخواهیم گیاهان دارویی را بدون فرآوری و به‌صورت خام صادر کنیم حداقل باید با بسته‌بندی خودمان بتوانیم وارد بازار خرده‌فروشی در دنیا شویم.

قاسمی با ابراز اینکه متأسفانه در نبود بسته‌بندی ما حتی امکان ورود به بازارهای خرده‌فروشی این محصولات را نیز نداریم تشریح کرد: این مسئله موضوع قابل تأمل است که مدیران مرتبط باید چاره‌اندیشی کنند.

وی در واکنش به این سؤال که چرا در این زمینه موفق عمل نکرده‌ایم و جذب سرمایه‌گذار علیرغم سیاست‌گذاری و وعده‌ها انجام نمی‌شود؟ گفت: چرایی این موضوع را باید از وزارت جهاد کشاورزی پرسید اما آنچه مسلم است اینکه سرمایه و سرمایه‌گذاری موضوعی فرّار است بنابراین باید بسترهای سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها به گونه‌ای فراهم شود تا تحقق سرمایه‌گذاری و مانایی آن را در پی داشته باشد.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به طور کلی کشور ما برخلاف چین و هند، با وجود دیرینگی طب سنتی و قدمت استفاده از گیاهان دارویی در آن، سهم چندانی از بازار جهانی گیاهان دارویی ندارد، این امر به علت بهره‌برداری غیر اصولی و بدون برنامه از این محصولات طبیعی است.

درواقع به‌دلیل توجه نکردن به اهمیت نقش بسته‌بندی در تجارت گیاهان دارویی و فروش این گیاهان به‌صورت فله‌ای، ایران به‌ویژه استانی همچون همدان نتوانسته در این بازار، رقیب سرسختی برای سایر کشورهای فعال باشد به گونه‌ای که محصولات درجه یک ایرانی با سود بسیار اندکی فروخته شده، در کشورهای دیگر بسته‌بندی شده و با نام و نشان همان کشورها و البته با قیمت بسیار بالاتری در بازارهای جهانی عرضه می‌شوند.

حال آنکه افزایش صادرات گیاهان دارویی، در گرو توسعه زیرساخت‌های تولید و عرضه این محصولات پرمصرف در سبد خانوارهای کشورهای مختلف است اما همانطور که عنوان شد میزان ارزآوری این تجارت برای کشور ما در حال حاضر بسیار ناچیز است. در حالی که کشور چین بیش از هشت میلیارد دلار تجارت گیاهان دارویی دارد، اگر وضعیت صادرات گیاهان دارویی به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد، سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای رفع چالش‌های تجاری و اقتصادی، در این حوزه فعال خواهند شد.

حال آنکه یکی از بزرگ‌ترین اصول بازاریابی، بسته‌بندی است. امروزه به خاطر مدیریت صحیح نداشتن در حوزه بسته‌بندی گیاهان دارویی، محصولات ایرانی، از نظر کیفیت و بسته‌بندی، فاصله زیادی با ویژند (برند) معروف گیاهان دارویی تولید سایر کشورها دارند. متأسفانه به‌دلیل نبود بسته‌بندی گیاهان دارویی که در روند تولید، کشت و تجارت آن‌ها تأثیر قابل توجهی دارد، سهم ایران از این تجارت پرسود در جهان بسیار اندک است.

خیلی از گونه‌های گیاهان دارویی با گذشت زمان و همین طور در معرض نور، خواص دارویی خود را از دست می‌دهند. این امر باعث افت کیفیت این گیاهان می‌شود، به طوری که این مسئله نه‌تنها در حوزه صادرات بلکه در فضای داخل کشور نیز مسئله‌ساز شده زیرا به‌دلیل عرضه سنتی داروهای گیاهی از طریق عطاری‌ها، و چون این گیاهان در معرض انواع باکتری‌ها، قارچ‌ها و مسمومیت‌های دارویی هستند، نمی‌توانند به‌عنوان داروهای اصلی و حتی فرعی، در نسخه تجویزی پزشکان جایی داشته باشند.

در واقع به‌خاطر توجه نکردن به بسته‌بندی متناسب با نوع هر گیاه، در میان پزشکان ایرانی، اعتمادی به سلامت این داروهای گیاهی وجود ندارد، همین‌طور بسته‌بندی متناسب با هر گیاه در طول فرایند توزیع و حمل‌و‌نقل و صادرات گیاهان دارویی، باعث کاهش کیفیت گیاهان دارویی ایران در مقایسه با تولیدات سایر کشورها می‌‌شود.

ازسوی دیگر رعایت استانداردهای مناسب جهانی در حوزه بسته‌بندی، یکی از اصلی‌ترین نکته‌های تجارت و صادرات کالاهاست. این استانداردها در مورد گیاهان دارویی هم باید رعایت شوند.

با ایجاد بسترهای مناسب و همین‌طور جلوگیری از هدر رفتن این ثروت ملی، صادرات گیاهان دارویی با کیفیت و بر اساس تقاضای جهانی صورت خواهد گرفت؛ همچنین با رعایت استانداردهای کیفی، می‌توان سود بالایی در تجارت گیاهان دارویی به دست آورد از طرف دیگر، می‌توان زمینه‌های مساعد برای رقابت سالم جهانی در تجارت این گیاهان پرفایده و پرسود را هم فراهم کرد.

طاهره ترابی مهوش