شبکه تعاونی‌های روستایی با نزدیک به سه هزار شرکت تعاونی روستایی با تعداد اعضای چند میلیون نفری در اغلب روستاها با سرمایه‌ای هنگفت فعالیت می‌کنند که این شرکت‌ها به نوبه خود چندین اتحادیه را در سطح شهرستان تشکیل می‌دهند.

این اتحادیه‌ها نیز در سطح هر استان تشکیل اتحادیه استانی را داده و به زیرمجموعه فضای روستایی خود خدمات‌رسانی می‌کنند حال آنکه بر اساس اساسنامه موجود تعاونی‌های روستایی چندمنظوره بوده و به فعالیت‌های مختلف خدماتی، تولیدی، بازرگانی و ترویجی می‌پردازند که این فعالیت‌ها در راستای اهداف و سیاست‌های حمایتی دولت در جهت توسعه بخش کشاورزی و حمایت از روستاییان قرار دارد به‌طوری‌که توزیع وام‌های معیشتی اعضای تعاونی‌ها، توزیع سوخت روستاییان، توزیع حدود 65 درصد کود شیمیایی، توزیع سایر نهاده‌های کشاورزی نظیر سموم دفع آفات، بذور گیاهی، ماشین‌آلات کشاورزی و قطعات یدکی آن‌ها و همچنین خرید تضمینی محصولات کشاورزی به میزان قابل توجهی از طریق این تعاونی‌ها انجام می‌شود. جالب‌تر اینکه علاوه بر آن خرید و فروش محصولات غیر تضمینی و تهیه و تدارک کالاهای مصرفی و مواد غذایی مورد نیاز روستاییان با وجود بیش از 11 هزار فروشگاه تعاونی صورت می‌گیرد اما گویی این تعاونی‌ها در استان همدان در بخش‌هایی بنا به دلایل خاص توانسته‌اند عملکرد مناسبی داشته باشند.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع تعاونی‌ها در به مشارکت گرفتن روستاییان و توسعه اقتصادی روستا‌ها برآن شدیم تا با محمود موسعلی؛ مدیرعامل شرمت تعاونی تولید صالح‌آباد، مهدی مهرابی؛ مدیرعامل شرکت تعاونی تولید ولاشجرد و نیز ابوالقاسم سوزنچی یکی از کارشناسان زبده حوزه کشاورزی در استان گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مدیرعامل شرکت تعاونی تولید روستایی صالح‌آباد با بیان اینکه این شرکت از سال 75 در عرصه خدمات به کشاورزان و روستاییان فعالیت می‌کند، گفت: در حال حاضر این تعاونی چیزی حدود 350 نفر عضو دارد.

محمود موسعلی با تأکید بر اینکه سرمایه اولیه این شرکت حدود 108 میلیون تومان است اما این رقم ثبتی است و هنوز ارزش‌گذاری و به‌روز نشده، تشریح کرد: تعاونی‌های کشاورزی از بازوی‌های جهاد کشاورزی محسوب می‌شوند به‌طوری‌که در حال حاضر شرکت ما در مساحی اراضی با مرکز خدمات کشاورزی جهاد کشاورزی استان همکاری دارد.

وی ادامه داد: در واقع مراکز خدمات کشاورزی طبق اندازه‌گیری‌هایی که ما انجام می‌دهیم نسبت به گستره اراضی نسبت به توزیع کود و بذر کشت‌های تابستانه در بخش صالح‌آباد و شهرستان بهار اقدام می‌کنند.

مدیرعامل شرکت تعاونی تولید روستایی صالح‌آباد با تأکید بر اینکه طی دو سال گذشته در عرصه بازدید از ضایعات کمباین نیز خدمت‌رسانی می‌کنیم عنوان کرد: درواقع از فعالیت کمباین‌ها در مزارع بازدید کرده و اگر ریزش آن‌ها طبق استاندارد باشد اجازه دریافت سوخت به آن‌ها اعطا می‌شود.

موسعلی با بیان اینکه فعالیت بعدی این تعاونی ثبت‌نام سوخت تراکتورهای بخش صالح‌آباد و شهرستان بهار است اذعان کرد: تعداد این تراکتورها چیزی حدود دو هزار دستگاه است که به‌صورت سالانه ثبت‌نام سوخت و بازدید از آن توسط ما انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه بنده دو سالی است که به‌عنوان مدیرعامل در این مجموعه فعالیت می‌کنم باید بگویم تعاونی روستایی بنا به نیاز روستاها نسبت به تشکیل تعاونی‌ها از طریق جلب مشارکت کشاورزان منطقه مذبور اقدام می‌کند، بیان کرد: درواقع کشاورزان بر مبنای سطح زیر کشت خود در این شرکت‌ها عضو می‌شوند.

وی با بیان اینکه در حال حاضر تعاونی ما به شکل ارائه خدمات کشاورزی فعالیت می‌کند اما برخی از تعاونی‌ها در عرصه توزیع نهاده، کود و سم کشاورزی نیز فعالیت دارند عنوان کرد: در عرصه حمایت از تعاونی‌ها باید بگویم دو سال پیش بود که طبق پیگیری‌هایی که انجام شد عضو نظام‌مهندسی کشاورزی استان شدیم.

مدیرعامل شرکت تعاونی تولید صالح‌آباد افزود: بر این اساس توانستیم مجوز مرکز خدمات دولتی را نیز دریافت کنیم حال آنکه بیشتر تعاونی‌ها نیز موفق به گرفتن این مجوز شده‌اند و قرار بود خدمات دولتی به تعاونی‌های این‌چنینی بنا به فراغ بال اعطا شود اما متأسفانه این اتفاق به‌صورت قطره‌چکانی انجام می‌شود حال آنکه بخش خصوصی چون درآمدزایی برایش مطرح است این خدمات را به نحو احسن انجام می‌دهد.

موسعلی با بیان اینکه جهاد کشاورزی برای در اختیار قرار دادن این خدمات به تعاونی‌ها مقاومت می‌کند اذعان کرد: یکی دیگر از دلایل موضوعات اجتماعی احتمالی است.

وی با بیان اینکه در صورت در اختیار گذاشتن این خدمات به تعاونی‌ها با توجه به تخصصی بودن این فضا امکان جذب چند نیروی کار تحصیلکرده رشته کشاورزی در تعاونی فراهم می‌شود گفت: طی دو سال گذشته با وجود محدود بودن خدمات واگذارشده ما سه تحصیلکرده کشاورزی را در تعاونی جذب کردیم.

وی با اشاره به اینکه در عرصه اعطای تسهیلات در عرصه حمایت نیز سالانه تعاونی روستایی در یک برهه زمانی اعلام می‌کند که با ارائه طرح جدید می‌توانند نسبت به دریافت آن اقدام کنند اذعان کرد: مسئله این است که درصد سودی که در قالب تعاونی تسهیلات بر اساس آن ارائه می‌شود با دیگر بخش‌ها تولید و صنعتی تفاوتی نداشته و بالاست بنابراین کمتر رغبتی برای گرفتن این تسهیلات وجود دارد.

مدیرعامل شرکت تعاونی تولید روستایی ولاشجرد نیز با تأیید صحبت‌های عنوان‌شده در بالا اظهار کرد: این تعاونی دی‌ماه سال 83 در روستا تشکیل شده است.

مهدی مهرابی با اشاره به عضویت 165 نفر در این شرکت، اظهار کرد: این تعاونی در بحث ارائه خدمات کشاورزی به بهره‌برداران همچون ارائه کود، سم و بذر به کشاورزان اقدام می‌کند.

وی با اشاره به اینکه بهترین حمایت از شرکت‌های تعاونی خدماتی، واگذاری خدمات است گفت: امیدواریم این امکان برای ما فراهم شود که در بخش ادوات کشاورزی و ارائه آن بتوانیم وارد عمل شویم.

وی با بیان اینکه متأسفانه در عرصه ارائه تسهیلات آنچه به بهره‌برداران عضو این تعاونی‌ها ارائه می‌شود با سود بالاست گفت: این نوع حمایت یعنی تسهیلات با سود 18 درصد که از توان اعضای ما خارج است.

در ادامه نیز یکی از کارشناسان زبده حوزه کشاورزی با اشاره به اینکه دیدگاه بنده در عرصه فعالیت تعاونی روستایی به‌عنوان متولی شرکت‌های تعاونی‌های خدمات‌رسان در روستاها منفی است گفت: طبق آیات قرآنی باید در اعمال نیک و خیرخواهانه تعاون کرد نه در گناه و دشمنی.

ابوالقاسم سوزنچی افزود: مسئله این است که تعاریفی که در اصل فعالیت تعاونی‌ها تدوین شده صحیحی نیستند.

وی با بیان اینکه با شروع انقلاب بحث گسترش تعاونی‌ها مطرح شد حال آنکه در آن دوران تنها خدمات صادقانه مطرح بود اظهار کرد: ازآنجاکه حقوق و دستمزدی برای هیئت مدیره و مدیرعامل در نظر گرفته نشده این تعاونی‌ها به سمت درآمدزایی حرکت کرده‌اند.

وی با بیان اینکه این موضوع بازدهی تعاونی‌های روستایی را به‌طور چشمگیری کاهش داده است اظهار کرد: درواقع تأمین درآمد این تعاونی از محل گران‌فروشی خدماتی همچون عرضه کود و بذر انجام می‌شود.

این کارشناس کشاورزی با اشاره به اینکه مشکل بعدی تعاونی‌های این‌چنینی عدم نظارت مناسب بر آن‌ها است گفت: برای مثال در شهری همچون همدان 74 تعاونی تشکیل شد که بنده شخصاً در 14 تعاونی عضو هستم اما تنها از محل سه تعاونی که خود عامل تشکیل آن‌ها بودم اطلاع دارم زیرا اغلب آن‌ها در محل‌های استیجاری و موقت استقرار یافته و پس از مدتی جابه‌جا می‌شوند حال آنکه به اعضای خود در خصوص محل جدید هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی نمی‌شود.

سوزنچی با بیان اینکه در خصوص آموزش نیز تعاونی‌ها لنگ می‌زنند گفت: مسئله این است که اگر یک کشاورز عضو یکی از این تعاونی‌ها در عرصه کشاورزی و بهره‌وری موفق عمل کرد باید رمز موفقیت خود را با دیگر اعضا به اشتراک بگذارد که متأسفانه این اتفاق نمی‌افتد.

وی با بیان اینکه تعاونی‌ها در صورت اجرای درست و تعارف مناسب در ساختار می‌توانست در توسعه روستایی به‌ویژه بخش کشاورزی موفق عمل کند اذعان کرد: به‌عنوان‌مثال در خصوص کشاورزی حفاظتی تعاونی‌ها می‌توانستند مروج این مهم در سال جهش تولید باشند تا از وابستگی کشور در عرصه کشاورزی بکاهند اما این‌گونه نشد زیرا نه بودجه‌ای برای این مهم تعریف و نه محلی برای تأمین بودجه لازم معرفی شده بود.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد شرکت‌های تعاونی روستایی ازجمله باسابقه‌ترین نهادهای جدید موجود در روستاهای کشور هستند که همزمان با شروع برنامه‌ریزی در ایران به‌طور مستقیم فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را آغاز کرده و روستاییان کشور را تحت تأثیر خود قرار داده‌اند.

انگیزه‌های پیدایش و رواج شرکت‌های مذکور به‌خصوص بعد از اصلاحات اراضی دو مسئله مهم اقتصادی و اجتماعی یعنی کوتاه کردن دست سلف‌خران و واسطه‌ها از روستاها و دیگری پر کردن خلأ ناشی از حذف مالک از محیط روستاها بوده است اما این روزها با وجود رسالت و ساختار اولیه تعریف‌شده برای تعاونی‌های خدمات‌رسان در روستا‌ها، این روزها به دلیل عدم تعریف محل درآمدزایی مستقل، به جای خدمت‌رسانی به روستاییان عضو این تعاونی‌ها، بیشتر به‌دنبال خدمت‌رسانی به ساختار مدیریتی خویش‌اند، حال آنکه این نوع عملکرد با اهداف تعریف‌شده در تناقض است البته چنان‌که گفته شد بخش اعظمی از این ناکارآمدی به ساختار و تعریف غلط اولیه تعاونی‌ها بازمی‌گردد و همه اتهامات را نمی‌توان بر اعضای هیئت‌مدیره این گونه تعاونی‌ها بار کرد؛ اما آنچه مسلم است طی این سال‌ها با توجه به خلأ موجود، می‌شد در ساختار تعریف‌شده برای تعاونی‌ها تغییرات مثبتی اعمال کرد اما گویی این مهم از سوی متولیان امر طی 40 سال گذشته نادیده انگاشته شده است بنابراین باید متهم اصلی وضعیت موجود را مدیران بی‌خیال دانست.