اول تیرماه چندسالی است که به نام روز «اصناف» نام‌گذاری شده است؛ در این سال‌ها همواره بر نقش اصناف در اقتصاد تأکید شده و همه خواستار پررنگ شدن حضور آن‌ها بوده‌اند، اما در واقع اصنافیان و بازاریان درحالی‌که همیشه در خط مقدم فعالیت‌های مختلف بوده‌اند کمترین سهم رسمی را در عرصه حمایت داشته‌اند.

در واقع اصناف، بازار و بازاریان همگی لغاتی هستند که در طول دوران حیات هر کشوری برای امرارمعاش و هم در مسائل سیاسی با آن برخورد داشته است و بازاریان همواره نقش مؤثری در اقتصاد کشور و همچنین به‌تبع آن در مسائل سیاسی ایفا کرده و خواهند کرد.

براین اساس در آستانه روز اصناف برآن شدیم تا با عضو هیئت‌رئیسه اتاق اصناف همدان گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

احمد گازرانی با اشاره به بازار سنتی همدان گفت: اگر بخواهیم از تاریخ بازار سنتی همدان بگوییم این‌طور باید گفت که بعد از ظهور اسلام و جنگ نهاوند، استان همدان در عرصه‌های کسب‌وکار ورود جدی پیدا کردند.

وی افزود: در نوشته‌های تاریخی که از آن دوره موجود است قدمت آن را متعلق به دوره سامانیان می‌دانند و در برخی دیگر از متون تاریخی سیاحان به‌جز بنای کاروانسرای گلشن که متعلق به عهد صفوی است، بخش‌های عمده بازار کنونی در دوره قاجار یا پهلوی ساخته شده‌اند.

عضو هیئت‌رئیسه اتاق اصناف همدان ادامه داد: بااین‌حال، بر اساس مدارک موجود، حتی پیش از هرودوت در پایتخت مادان یعنی هگمتانه باستان، نه‌تنها داد و ستد و بازرگانی از دیرباز بسیار پررونق بوده، بلکه یک نهاد بانکی و بانکداری پیشرفته و تقریباً امروزی نیز برای تسهیل امور تجاری و مبادلات کالایی در آن شهر دایر و فعال بوده است.

گازرانی افزود: در آن سال‌ها بازار همدان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است به گونه‌ای که همدان در مسیر یکی از شاخه‌های اصلی جاده ابریشم قرار گرفته و از قرن‌ها پیش به یکی از مراکز مهم مبادلات تجاری به‌شمار می‌رفته است و حتی تا اواخر دوره قاجار بخش زیادی از مبادلات ایران با غرب از طریق همدان و بغداد صورت می‌گرفت.

وی افزود: بازار سنتی همدان در حال حاضر دارای 38 بازار و راسته‌بازار و 26 سرا و کاروانسرا است نکته‌ای که وجود دارد اینکه این بازار همچنان چهره قدیمی خود را در بسیاری از بخش‌ها حفظ کرده و به همان ترکیب قدیمی نیز باقی‌مانده است. بزرگ‌ترین مجموعه‌ای که در این بازار وجود دارد سرای گلشن و آبادترین آن‌ها سرای گمرک است که جدیداً نوسازی شده است؛ سرای میرزا یکی از سالم‌ترین و زیباترین سراهای این بازار به‌حساب می‌آید.

وی با اشاره به اینکه اکثر بافت بازار را سراهای قاجاری تشکیل می‌دهند و عمدتاً در مرحله دوم توسعه بازار احداث شده و هسته اولیه را در برمی‌گیرند اذعان کرد: مهم‌ترین این بناها که در حال حاضر وجود دارند عبارت‌اند از سرای قلمدانی، سرای نو، سرای صفر‌خان، سرای گمرک، سرای شریفیه، سرای پیغمبر و سرای حسین‌خانی که سرای اخیر با فاصله دورتر از بافت اصلی بازار واقع شده است.

عضو هیئت‌رئیسه اتاق اصناف همدان با اشاره به اینکه اغلب بازارهای همدان در حول محور مسجد جامع ساخته می‌شدند و تجار و پیشه‌وران اغلب نماز ظهر و عصر را در آنجا می‌خواندند تشریح کرد: جالب است بدانید که به‌غیراز مسجد جامع، مساجد کوچک دیگری هم در جای‌جای بازار سنتی همدان نیز ساخته شده است و کاسب‌هایی که به مسجد جامع دورتر بودند برای خواندن نماز به سمت آن‌ها می‌رفتند.

گازرانی با اشاره به اینکه به‌غیراز مسجد چند گرمابه عمومی نیز مخصوص بازاریان و مسافران وجود داشت که فقط در طول روز فعال بودند اذعان کرد: همچنین در تقاطع راسته‌ها، نانوایی، آشپزی و دکان‌های بقالی، قهوه‌خانه و چایخانه در سراسر روز به کار مشغول بودند.

وی با اشاره درس مکاسب کسبه همدانی تصریح کرد: تجارت و کسب، نقش مهمی در زندگی مردم و رشد اقتصادی جامعه داشته و اقتصاد سالم مرهون آن است؛ ازاین‌رو لازم است که یک فرد تاجر و کاسب پیش از کار تجارت، نسبت به موضوعات، قوانین و احکام فقهی آن آشنا شود، تا در معاملات و داد و ستد در مسیر ربا و معاملات نامشروع قرار نگیرد؛ همان‌طور که امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «اى تجّار و کسبه! اوّل احکام معاملات و تجارت را یاد بگیرید، آنگاه به کار تجارت بپردازید» بنابراین این مهم در طول دوران مختلف توسط کسبه همدانی دنبال می‌شد.

نایب‌رئیس اتاق اصناف همدان با بیان اینکه کلاس مکاسب در حال حاضر نیز جزو الزامات اخذ مجوز فعالیت صنفی است، تشریح کرد: متأسفانه طی دو سال گذشته این کلاس‌ها به دلیل بروز کرونا به‌صورت مجازی و یا از طریق ارائه سی‌دی به کسبه مدیریت می‌شود که یقیناً کارآمدی لازم را نخواهد داشت.

گازرانی با تأکید براینکه البته در حال حاضر باید برای نیروهای جوانی که اغلب تحصیلکرده در مدارج بالا بوده و در نبود کسب‌وکار وارد بازار شده‌اند در عرصه مکاسب رویکرد جدیدی دنبال شود تشریح کرد: این مهم نیازمند به‌روز کردن متناسب به شرایط فعلی بازار و نیروهای جوان فعال در بازار است.

وی با تأکید بر نقش فعال کسبه در حوزه اقتصاد، تولید و توزیع در طول تاریخ شهرها و به‌ویژه شهر همدان گفت: نام‌گذاری یک روز از سال به‌عنوان روز اصناف نشانگر این مطلب است که اصناف از جایگاه بسیار مهم و عظیمی برخوردار هستند و حتی به‌زعم بنده این جایگاه از چنان اهمیتی برخوردار است که اختصاص یک دهه به فضای اصناف در تقویم نیز خالی از لطف نیست.

عضو هیئت‌رئیسه اتاق اصناف همدان با اشاره به لزوم حمایت از کسبه در بخش‌ها مختلف خاطرنشان کرد: در منویات و فرمایشات ائمه اطهار (ع) به دلجویی از کسبه و پیشه‌وران و حل مشکلات آن‌ها بسیار تأکید شده است زیرا به معنای واقعی کسبه و بازاریان ستون‌های یک جامعه هستند.

گازرانی با اشاره به اینکه متأسفانه بازاریان با همه مشکلات موجود امسال هم با افزایش مالیات مواجه شدند این در حالی است که با توجه به بروز کرونا و عدم رونق کسب و کار طی دو سال گذشته حتی ما انتظار بخشودگی مالیاتی را نیز داشتم تصریح کرد: بعد از اتفاقات سال 98 و گرانی ارز و دلار که پیش آمد و سپس با شیوع ویروس کرونا مواجه شدیم و بازار به تعطیلی کشانده شد و این شرایط سخت تا سال 99 ادامه پیدا کرد و تأسف‌بارتر اینکه بازاریان با همه مشکلات موجود باز هم امسال با افزایش مالیات مواجه شدند.

وی با بیان اینکه مالیات از درآمد دریافت می‌شود حال آنکه طی دو سال گذشته کسبه و بازاریان همدان درآمد خاصی نداشته بااین‌وجود برای کمک به وضعیت اقتصادی کشور همکاری لازم را در پرداخت مالیات داشته یادآوری کرد: با این اوضاع مالی که بازاریان با آن مواجه هستند و دست‌وپنجه نرم می‌کنند امسال شاهد افزایش 12 درصدی مالیات اصناف و بازاریان همدان بودیم.

نایب‌رئیس اتاق اصناف همدان ادامه داد: حال این سؤال مطرح است که مسئولان در مواجهه بازاریان با مشکلات چه تسهیلات و حمایت‌هایی از آن‌ها عمل آورده‌اند که مالیات را 12 درصد افزایش می‌دهند؟

گازرانی با انتقاد از مسئولان مرتبط با بازار تصریح کرد: مسئولین که خبر دارند در بازار چه اوضاعی حاکم است؛ پس چرا به این بازاریان که در همه‌جا و در تمامی شرایط همراهی و مساعدت کردند و حتی در شرایطی که کمک‌های مؤمنانه اعلام شد بخش بزرگی از این کمک‌ها توسط همین بازاریان انجام شد چنین برخورد می‌کنند.

وی به راه‌اندازی پویش «سود کمتر، برکت بیشتر» توسط کسبه و بازاریان همدان با هدف بالابردن قدرت خرید برای مردم نیز اشاره کرد و افزود: با توجه به اوضاع نابه‌هنجار اقتصادی که مردم با آن مواجه بودند کسبه حتی علیرغم اینکه کسب‌وکارشان رونقی نداشت، این پویش را راه‌اندازی کردند اما حال خود گرفتار ناملایمات از سوی مسئولان شده‌اند.

وی با بیان اینکه مشکلات مالی تنها بخش اندکی از مشکلات پیش‌روی کسبه همدانی است ابراز کرد: متأسفانه مباحثی همچون قرار گرفتن و استقرار بخش اعظمی از واحدهای صنفی در بافت مرکزی و فرسوده شهر این کسبه با مشکلات بی‌شماری ازجمله نابه‌سامانی معبر، مشکل تأمین آب و نداشتن شبکه فاضلاب، روشنایی و فرسودگی واحدها به لحاظ سازه مواجه‌اند.

عضو هیئت‌رئیسه اتاق اصناف همدان با اشاره به اینکه متأسفانه کسبه مستقر در بافت فرسوده و تاریخی همدان حتی اجازه کوبیدن یک میخ به دوار حجره و مغازه‌شان را ندارند زیرا سازمان میراث فرهنگی مدعی تخریب بافت ارزشمند می‌شود در حالی که خود برنامه و طرحی برای ساماندهی این بافت‌ها ندارد تشریح کرد: حال‌آنکه این سازمان می‌بایست برای احیا و ساماندهی این راسته‌بازارها و کاروانسرا طرح و ایده‌ای درخور شأن بازار و مردم و هویت همدان ارائه دهد.

گازرانی با تأکید براینکه درحال حاضر اگر سری به بافت تاریخی شهر همدان بزنید خواهید دید که این نابه‌سامانی‌ها به‌هیچ‌وجه در شأن همدان و بازار همدان و رونق این بازار مهم نیست تشریح کرد: متأسفانه اغلب این بازار به لحاظ زیرساختی نیز با مشکل مواجه‌اند به‌گونه‌ای که در حال حاضر بازار قدیمی آهن‌فروشان فاقد سیستم فاضلاب است و حتی برای راسته شیشه‌برها نیز طی ما‌های اخیر با پیگیری کسبه، بازاریان و هیئت‌امنای این راستا شبکه فاضلاب آب تأمین شده است.

وی با اشاره به اینکه در شهرستان همدان 35 هزار واحد صنفی در زیرمجموعه 50 اتحادیه فعال مشغول به کار هستند تشریح کرد: چیزی حدود هشت تا 10 هزار واحد صنفی در رینگ مرکزی و بافت تاریخی و فرسوده (بازار سنتی) مستقر هستند که از این تعداد چیزی حدود چهار هزار واحد در راسته‌ها و کاروانسراهای قدیمی مستقر هستند که هم به لحاظ ساختمانی و هم به جهت معبر، کف‌سازی، روشنایی و آب و فاضلاب با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو و به تعبیر بهتر ایمنی لازم را ندارند این مهم نیازمند توجه ویژه دستگاه‌های مرتبط در عرصه ساماندهی است.

عضو هیئت‌رئیسه اتاق اصناف همدان با اشاره به اینکه حتی امکان تعویض کرکره از سوی سازمان میراث فرهنگی به واحدهای مستقر در این بافت داده نمی‌شود تصریح کرد: حال‌آنکه بسیاری از کسبه مستقر در این واحدها پیشکسوت بازار هستند و دیگر توان بالا و پایین کردن کرکره را ندارند و از طرفی هم این کرکره را نمی‌توان جزو میراث تلقی کرد زیرا این کرکره‌ها از چند دهه قبل به‌جای درب‌های چوبی حجره‌ها نصب شده‌اند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد به‌نظر می‌رسد علیرغم ادعای اداره کل میراث فرهنگی مبنی بر حفاظت و احیای بافت تاریخی بازار همدان به‌عنوان میراث چند صد ساله به اذعان نایب‌رئیس اتاق اصناف امروز دست‌خوش نابه‌سامانی محیطی و ساختاری است که بخش اعظمی از این مشکلات از فرسودگی بافت و عدم برنامه‌ریزی برای احیای بافت ارزشمند بازار همدان از سوی این دستگاه متولی است بنابراین انتظار می‌رود حداقل برای چهار هزار واحد صنفی که امروز قدمت حجره‌هایشان به‌جای هویت‌بخشی و تفاخرشان سرمایه و زندگی‌شان را تهدید می‌کند فکری کرد.