غلام‌رضاخان ارکوازی، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شاعر کرد ایلامی است که بسیاری از فرهنگ دوستان استان‌های غرب کشور با او و اشعار دلنشینش آشنایی داشته و شعرهای کُردی وی ورد زبان‌های مردم این مناطق است.

ادبیات کردی به نوشته‌ها، سروده‌ها و داستان‌هایی گفته می‌شود که به گویش‌های زبان کردی مانند کلهری، فیلی، سورانی، کرمانجی و گورانی نوشته یا سروده شده‌اند.

از بزرگان ادبیات مکتوب کلاسیک کردی می‌توان به غلامرضا ارکوازی، جزیری، احمد خانی، نالی، مولوی کرد، خان منصور و شاکه و مستوره اردلان اشاره کرد؛ به‌ طور کلی آثار شعر کردی در طول تاریخ بسیار زیادتر از آثار نثر کردی است.

قالب اشعار غلامرضا خان ارکوازی مثنوی است

غلامرضاخان ارکوازی شاعر و عارف کرد ایلامی است؛ او به خاطر سرودن مناجات نامه و اشعار دیگر در بین مردم کرد زبان ایران شهرت دارد؛ مناجات ‌نامه اثر اصلی و عمده غلامرضا ارکوازی است؛ در معرفی مناجات نامه در کنار کتاب گلستان، بوستان و دیوان حافظ یکی از متون ادبی مکتب خانه‌های قدیم در مناطق جنوبی کردنشین بوده است.

باویال اثر دیگر این شاعر است که در رثای فرزند جوانش احمد خان سروده است و بی‌شک در زمینه مرثیه شاهکاری است که با هر مرثیه وزینی قابل مقایسه است؛ قالب اغلب اشعار کردی، مثنوی است و کل اشعار غلامرضا خان ارکوازی بدین قالب است.

در محیطی عشایری پرورش یافته است

رائد ناصری‌فر کارشناس میراث فرهنگی گفت: شاعر و عارف ایلامی، غلام‌رضا خان ارکوازی در سال‌های 1189 یا 1184 هجری قمری چشم به دنیا گشود، چهره‌ی شناخته شده‌ی شعر و ادب در استان ایلام، مناطق کورد نشین و کل کشور است که از ایل ارکوازی؛ یکی از ایلات استان ایلام به حساب می‌آید.

وی افزود: در نقل سینه به سینه، شاعر در محیطی عشایری در خانواده‌ای باسواد پرورش یافته ‌است. پدرش حسن‌بگ، ملا و اهل کتاب بوده و احتمالاً شاعر، آموزش‌های ابتدایی و اولیه‌ نظیر خط، سواد و قرائت قرآن را در محضر پدر و دیگر ملاهای آن روزگار آموخته است؛ با توجه به بررسی آثار و اشعار گرانبهای این شاعر می‌توان گفت که ایشان مدارج عالی علمی را بدون شک در جای دیگری آموخته است زیرا مضامین اشعار وی دارای فلسفه، حکمت، نجوم، جهان ‌شناسی و خداشناسی است.

این کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: شاعر به شهرهایی چون نجف اشرف و کربلا که کانون جهان تشیع بوده سفرهایی کرده و از محضر مدرسان و علمای بزرگ زمان خود فیض برده است؛ غلام ‌رضاخان ارکوازی یک طلبه‌ی علوم دینی به معنای امروزی نبوده و در کنار زندگی عادی و طبیعی خود به فراگیری مهارت‌هایی چون سوارکاری، تیراندازی، شکار و جنگاوری که مربوط به زندگی عشایری و ایلی و عشیره‌ای است، پرداخته است.

با حاکمان ظالم به مبارزه پرداخته است

ناصری‌فر گفت: در کنار بعد مذهبی و معنوی شاعر باید به بعد اجتماعی و ظلم ‌ستیزی او اشاره داشت زیرا او به ‌رغم تمکن مالی و تقرب در دستگاه حاکمه‌ی زمان خود و ریاست یکی از طوایف ایلام به دلایلی که ریشه در ظلم ‌ستیزی او دارد با حاکمان ظالم به مبارزه پرداخته و سال‌های زیادی از عمرش را در زندان سپری کرده است.

وی افزود: غلام ‌رضاخان پس از رهایی از زندان به غربت سفر می‌کند و پس از70 سال سن در سال 1260 هجری قمری در نجف اشرف دیده از جهان می‌بندد و مقبره‌ی وی اکنون در شهر نجف قرار دارد؛ مناجات ‌نامه اثر اصلی و عمده‌ی غلام‌ رضا ارکوازی است که در بیست و چهار بند سروده شده است.

آوازه‌ اشعارش از مرزهای ایران گذشته

ظاهر سارایی شاعر ایلامی، گفت: غلام‌رضاخان ارکوازی، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شاعر کردی‌گویی است که در اوایل عهد قاجاری تا میانه‌ قرن سیزدهم هجری قمری در استان ایلام زیسته و شعر گفته؛ شعرهای غلام‌رضاخان هم از حیث محتوا و هم از حیث ریخت و ساخت، نمونه‌ی اعلای شعر متقدم و کلاسیک کردی نه تنها در ایلام که در تمام مناطق کردنشین غرب کشور است و آوازه‌ اشعارش از مرزهای ایران هم گذشته و در عراق نیز شاعری شناخته شده است.

وی افزود: او شاید بزرگ‌ترین شاعر مناجات‌نامه سرای کردی باشد و 24 بند مناجات ‌نامه‌ او شاهکاری است که در آن ابتدا به حمد خداوند و نعت نبی و منقب ائمه‌ی اطهار خاصه امام علی (ع) پرداخته و شرح دردها و رنج‌های خود را در آن بیان داشته و دست به دامن امام علی (ع) زده و سخنان نغز و لطیف بسیاری گفته است.

این شاعر ایلامی ادامه داد: غیر از مناجات ‌نامه شعرهای دیگری گفته که شعر معروف باویال از همه معروف‌تر است و شاهکاری در نوع خود است هم از حیث ساخت و بافت ادبی و همه از حیث اشتمال بر احساسات و عواطف عمیقی که در آن مندرج است.

بزرگ‌ترین معلم و مبلغ تشیع در ایلام

وی تصریح کرد: غلامرضا خان ارکوازی، مخصوصا در مناجات‌نامه آکنده از معارف دینی و مذهبی است و مخصوصا عشق و عرق عمیقی که به امام علی (ع) اظهار داشته طبعا در تهییج حس مذهبی موثر است و همواره دیوان ارکوازی مرجع و الگوی کردان شیعه ‌مذهب در غرب کشور بوده است؛ به عبارتی دیگر می‌توان گفت غلام‌رضاخان ارکوازی بزرگ‌ترین معلم و مبلغ تشیع در ایلام و حتی غرب کشور بوده است که شعر و زبان کردی را بستری برای این مهم کرده است.

سارایی در ادامه گفت: بی‌شک شاعر ارکوازی مایه‌ تقویت همگرایی ملی و مذهبی است و از این حیث نقشی بی‌بدیل دارد و این امر منافاتی با مذهب دیگر اسلامی ندارد چرا آنچه بیان کرده مشترک همه‌ مذاهب اسلام است و هیچ سخن اختلاف‌ افکنی در دیوان ارکوازی نیست و بیان احساسات و دردهایی است که همه‌ انسان‌ها در آن شریک هستند؛ زبان کردی، فصل مشترک همه‌ کردهاست و از حیث تمام کردهای جهان نسبت به آن احساس علاقه و پیوستگی می‌کنند.

زنده نگهداشتن یاد و خاطره شهیدان، شاعران، عارفان، مشاهیر، هنرمندان و ادیبان بایستی مورد توجه واقع شود؛ عارف و شاعر نامی ایلامی غلامرضاخان ارکوازی یکی از عارفان شهیر و پرآوازه کرد و متولد منطقه بانویزه از توابع بخش چوار است که اشعار عرفانی و معنوی وی زبانزد عام و خاص است.