آپارتمان‌های کوچک با تداخل فراوان زندگی ساکنان آن‌ها سبک زندگی خاصی را به خانواده‌ها به‌ویژه کودکان تحمیل کرده و تحرک کم، امکان ارتباط و تخلیه انرژی را از کودکان گرفته ‌است؛ این امر در کنار حجم عظیم جذابیت‌های بازی‌های رایانه‌ای باعث شده که کودکان به کم‌تحرکی و نشستن پای رایانه یا گوشی همراه راغب شوند و به‌عنوان عمده‌ترین روش گذران وقت آن را انتخاب کنند، بگذریم که برخی والدین نیز برای آسوده بودن از شیطنت‌های فرزندان خود ترجیح می‌دهند آن‌ها را با تلویزیون، گوشی‌همراه یا رایانه سرگرم کنند.
با توجه به تبعات منفی این سبک زندگی، شهرسازان و مدیران شهری به فکر اختصاص فضایی در محلات برای تفریح و تأمین نیاز کودکان به جست‌و‌خیز و بازی افتادند، در این میان طراحی بوستان‌هایی با این هدف و مناسب ویژگی‌های جسمی و نیازهای روحی کودکان در اولویت قرار گرفت. در شهر همدان نیز سال‌ها پیش یک پارک با عنوان «کودک» ساخته‌شد، این پارک در حاشیه یکی از پرترددترین خیابان‌های شهر همدان قرار گرفته، این بدان معنا است که رفت و آمد کودکان به بوستان ویژه خودشان، کار راحتی نیست و والدین باید همراه آن‌ها باشند. حتی در معابر منتهی به این پارک، معبر ویژه کودک با قوانین سخت‌گیرانه تعبیه نشده و این یعنی پارک کودک از نخستین و ابتدایی‌ترین مؤلفه یعنی دسترسی ایمن و راحت برخوردار نیست.
دومین نکته درباره تنها فضای تفریحی ویژه کودکان در شهر همدان این است که اگر این مجموعه را بررسی کنیم، جز بخش بازی کودکان که کف‌پوشی فومی دارد و چند تاب و سرسره در آن نصب شده، بخش دیگری وجود ندارد که نیازهای کودکان را برآورده کند یا متناسب با ویژگی‌های آنان باشد؛ این در حالی است که انتظار می‌رود وسایل و مبلمان این مجموعه نه‌تنها برای بزرگسالان، بلکه بر اساس ویژگی‌های جسمی کودکان نیز طراحی و نصب شده باشد.
نکته دیگر اینکه پوشش گیاهی این پارک هیچ تفاوتی با دیگر پارک‌ها ندارد؛ در حالی که زمانی که مخاطبِ این فضا به‌طور ویژه کودکان هستند، انتظار می‌رود از کف‌سازی گرفته تا طراحی مسیرهای اطراف و داخل پارک تا نوع گل‌آرایی و کاشت درختان، همه متناسب با نیاز و ویژگی‌های کودکان باشد. نوع طراحی و مدیریت این مجموعه به مثالی می‌ماند که رستورانی مخصوص کودکان راه‌اندازی کنیم، اما در آن کله‌پاچه ارائه کنیم.
نکته دیگر این است که در طول نزدیک به نیم قرن از ساخت این پارک، در هیچ دوره‌ای مدیریت شهری به فکر ساماندهی آن بر اساس استانداردهای مورد نیاز کودکان نبوده است. موضوع زمانی بغرنج‌تر می‌شود که بدانیم نه‌تنها خود این پارک برای کودکان مناسب نیست، بلکه حاشیه‌هایی حتی پررنگ‌تر از متن در اطراف آن وجود دارد که سلامت روانی و اخلاقی کودکان همدان را به خطر می‌اندازد.
با توجه به اهمیت این موضوع، به پارک کودک رفتیم و پای صحبت چند مادر نشستیم تا از نزدیک با نیازها و مشکلات کودکان در این فضا آشنا شویم. در ادامه نیز با مجتبی توتونی، معاون فنی و اجرایی سازمان سیما و منظر شهرداری همدان، گفت‌وگو و پرسش‌هایی درباره وضعیت این مجموعه مطرح کردیم که در ادامه خواهید خواند.
*تبدیل پارک کودک به پارک کودک و مادر
مادر کودک چهار ساله با اشاره به اشتیاق فراوان فرزندش برای بازی در پارک بیان کرد: این پارک در قلب شهر قرار دارد و وسایل رفت‌وآمد کاملاً فراهم است. نظافت و بهداشت محیط نیز به‌خوبی رعایت می‌شود.
وی ضمن ابراز رضایت از ایمنی وسایل بازی افزود: جذابیت و تنوع وسایل معمولی است و هزینه استفاده از ماشین‌های شارژی هم بالاست. از سوی دیگر، به دلیل تابش مستقیم آفتاب، وسایل بازی بسیار داغ می‌شوند و کودکان هنگام استفاده از آن‌ها دچار ناراحتی شده و دست و پایشان می‌سوزد. به همین دلیل، بهتر است برای وسایل بازی سایه‌بان نصب شود.
این مادر با تأکید بر ضرورت جدا شدن محل بازی کودکان بزرگ‌تر، گفت: در ساعات شلوغی عصرگاهی، کودکان در سنین مختلف همگی از همان تعداد اندک وسایل بازی استفاده می‌کنند و متأسفانه بچه‌های بزرگ‌تر معمولاً شرایط خردسالان را رعایت نمی‌کنند. همچنین وجود وسایل ورزشی در نزدیکی محل بازی کودکان موجب ایجاد مزاحمت می‌شود و بهتر است این تجهیزات در فاصله دورتری قرار گیرند.
او با اشاره به کمبودهای پارک ادامه داد: یک سمت از پارک صندلی ندارد و مادرها مجبورند سر پا بایستند؛ به همین دلیل لازم است صندلی‌ها دور تا دور پارک قرار گیرند. متأسفانه آب آشامیدنی در پارک وجود ندارد و ناچاریم برای خرید آب به مغازه برویم. اگر غرفه‌هایی جهت فروش خوراکی‌ برپا شود، دسترسی آسان‌تر خواهد شد.
این مادر با اشاره به نیاز به عروسک‌ها و نمادهای کودکانه در پارک اظهار کرد: در حال حاضر تنها چهار سرسره و دو تاب در این بخش کوچک برای کودکان در نظر گرفته شده و باقی فضا عمدتاً در اختیار بزرگ‌ترهاست. در حالی که انتظار می‌رود تمامی فضای پارک حال‌وهوایی کودکانه داشته باشد.
این مادر تأکید کرد: بهتر است گل‌ها و درختانی در پارک کاشته شود که متناسب با سن و نیازهای کودکان باشد؛ کاج جذابیتی برای بچه‌ها ندارد. همچنین استفاده از رنگ‌های متنوع‌تر در محیط، فضای پارک را شاداب‌تر خواهد کرد. علاوه بر این، نورپردازی وسایل بازی در شب باید به حدی باشد که کودکان را جذب کند، چراکه هم‌اکنون نور محوطه پارک بسیار کم است.
وی درباره‌ تبدیل پارک کودک به پارک مادر و کودک خاطرنشان کرد: باید امکاناتی فراهم شود تا مادر هم بتواند، زمانی را به تفریح و ورزش‌هایی چون والیبال یا بسکتبال اختصاص دهد. وجود کتابخانه، غرفه صنایع دستی و تجهیزات ورزشی برای مادران می‌تواند فضای پارک را برای آن‌ها جذاب‌تر کند. بهتر است با شمشاد دور تا دور پارک را محصور و فضاهایی مانند اتاقک‌های کوچک طراحی کنند تا مادران همزمان با بازی فرزندان، بتوانند به صرف صبحانه یا عصرانه بپردازند.
وی با تأکید بر ضرورت حضور نگهبان در پارک تصریح کرد: نگهبان باید در فضای پارک حضور فعال داشته و مدام در محوطه گشت‌زنی کند و مراقب باشد افراد غریبه وارد پارک نشوند و آسیبی به کودکان نرسد. همچنین لازم است مراقب باشد تا کودکان فریب افراد سودجو را نخورند و در دام آن‌ها نیفتند.
*نبود آب آشامیدنی در پارک
مادر دختربچه هفت‌ساله نیز با اشاره به تمایل و علاقه‌ کودکان به حضور در پارک، از فراهم بودن وسایل نقلیه عمومی برای رفت و آمد ابراز رضایت کرد و گفت: من خودرو شخصی دارم، اگر برای پارک خودرو نیز فضایی مناسب فراهم کنند، شرایط برای والدین بسیار بهتر خواهد بود.
وی به ایمن بودن وسایل بازی اشاره و اظهار کرد: کف‌پوش‌ها بسیار مناسب بوده و وسایل بازی نیز ایمنی کافی دارند، به‌طوری که یک کودک 6 ساله می‌تواند به‌راحتی از آن‌ها استفاده کند. علاوه بر این، وسایل ورزشی نصب‌شده در پارک برای کودکان بسیار جالب و جذاب‌اند.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه محل استراحتی که برای والدین در نظر گرفته شده طوری هست که به‌راحتی به بازی بچه‌ها نظارت داشته باشند؟ افزود: اگر تعداد صندلی‌ها افزایش پیدا کند، شرایط بسیار بهتر خواهد شد. همچنین حضور دائمی نگهبان ضروری است، چراکه نمی‌توان بچه‌ها را لحظه‌ای بدون مراقبت رها کرد و باید همواره مراقب آن‌ها باشیم.
او همچنین مطرح کرد: رنگ‌ها چند سال پیش استفاده شده و نیاز به بازسازی دارد. ضمنا گلکاری فضای سبز انجام شود خیلی بهتر است.
این مادر با اشاره به جذابیت رنگ‌آمیزی وسایل بازی عنوان کرد: هرچند رنگ‌ها در گذشته انتخاب شده‌اند و زیبا هستند، اما به‌نظرم نیاز به بازسازی دارند تا فضای پارک را شاداب‌تر کنند. همچنین اگر گُل‌کاری فضای سبز پارک انجام شود، محیط دل‌پذیرتر خواهد شد.
وی با ابراز تأسف نسبت به فاصله‌ زیاد سرویس بهداشتی افزود: تعداد شیرهای آب برای شست‌وشوی دست و صورت کودکان بسیار کم است و متأسفانه پارک آب آشامیدنی ندارد.
وی در پاسخ به اینکه چه امکاناتی نیاز است تا مادران از زمان انتظار در هنگام بازی بچه‌ها، بهتر بهره ببرند؟ اذعان کرد: اگر در فضای سبز، کتابخانه‌ای سیار تعبیه شود، تا مادران بتوانند به مطالعه بپردازند، کار بسیار خوبی است و فرهنگ‌سازی نیز می‌شود.
* امنیت پارک نیازمند حضور نگهبان
مادر دو کودکِ 9 و پنج‌ساله با اشاره به اشتیاق فرزندانش برای بازی در پارک خاطرنشان کرد: گرچه بچه‌ها در خانه با گوشی سرگرم می‌شوند، اما همواره پارک را ترجیح می‌دهند؛ به‌ویژه روزهایی که آن‌ها را به کتابخانه‌ کنار پارک می‌برم، جایی که اتاق کودک و فضای دل‌پذیر و امنی برایشان فراهم است.
وی با توجه به جذابیت و تنوع سرسره‌ها برای کودکان مطرح کرد: به غیر از وسایلی که در همه پارک‌ها هست، ماشین‌های شارژی هم مورد علاقه بچه‌هاست. با این حال، تعداد تاب‌ها باید بیشتر شود چون معمولاً کودکان باید مدت زیادی در صف منتظر بمانند و چون بیشترشان تمایلی به پیاده شدن زودهنگام ندارند، افزایش تعداد تاب‌ها می‌تواند رضایت بیشتری برایشان داشته باشد.
وی با گلایه از کمبود صندلی‌ها در پارک تصریح کرد: هنگامی که نیمکت‌ها همه اشغال می‌شوند، ناگزیر بر روی لبه‌ جدول‌ها می‌نشینم که که آزاردهنده خسته‌کننده است.
این مادر در پاسخ به پرسشی درباره‌ امنیت محیط اطراف پارک، گفت: گاهی اوقات افرادی با ظاهری نامناسب و رفتارهایی چون نشستن برعکس روی تاب و استعمال سیگار در محیط حاضر می‌شوند، همین امر سبب ترس و نگرانی کودکان می‌شود. علاوه بر این، در ساعات شلوغی پارک، احتمال سرقت کودکان نیز وجود دارد و ضرورت حضور نگهبان احساس می‌شود.
وی با اشاره به تفاوت سلیقه‌های والدین درباره امکانات رفاهی جهت گذران وقت در پارک افزود: برخی ترجیح می‌دهند در اطراف پارک کافی‌شاپ یا دکه‌ای وجود داشته باشد، اما من همواره تغذیه‌ برای فرزندانم به همراه می‌آورم.
*عدم تناسب جانمایی پارک کودک با تغییرات اقلیمی و فضای شهری
در ادامه معاون فنی و اجرایی سازمان سیما و منظر شهرداری همدان با یادآوری مناسب نبودن جانمایی پارک گفت: زمانی که این پارک احداث شد، شهر هنوز توسعه و گسترش نیافته بود، اما امروزه احداث پارک‌های موضوعی در مرکز شهر مناسب نیست. چنین فضاهایی باید در نقاطی ایجاد شوند که دسترسی آسان‌تری برای شهروندان و امکان پارک خودرو وجود داشته باشد.
مجتبی توتونی ضمن تشریح تاریخچه احداث پارک کودک ابراز کرد: پارک کودک در سال 1352 با عنوان «پارک موضوعی» و در حاشیه‌ میدان فردوسی، با مساحتی بالغ بر 12 هزار و 455 متر مربع، در دوران مدیریت آقای چوبک ـ شهردار پیشین همدان ـ احداث شد.
وی در پاسخ به پرسشی درباره امکانات پارک افزود: این مجموعه افزون بر فضای سبز، به آب‌نما، سرویس‌های بهداشتی، اتاق نگهبانی، تجهیزات بازی و تعدادی وسایل ورزشی مجهز است. همچنین کتابخانه و سالن ورزشی فردوسی در مجاورت پارک قرار دارند. زمین فوتسال نیز برای علاقه‌مندان آماده شده و نماز جماعت در این پارک برگزار می‌شود.
این مقام مسئول با اشاره به بازسازی پارک کودک در سال 1396 و اقدامات به عمل آمده برای هماهنگی بیشتر فضای پارک با علایق کودکان عنوان کرد: تلاش کردیم از رنگ‌آمیزی‌های متنوع و شاد بهره ببریم تا زیبایی بصری فضا افزایش یابد. همچنین، سردر ورودی را جذاب و کودکانه طراحی کرده و دو المان شاخص با محوریت کودک نصب کردیم.
وی به کمبود منابع آبی، بحران خشک‌سالی و تنش گرمایی بی‌سابقه در همدان اشاره و بیان کرد: با همکاری شهرداری منطقه دو، نسبت به احداث مخازن ذخیره و نگهداری آب در داخل پارک اقدام کردیم همچنین تمهیداتی جهت مدیریت منابع آبی و صرفه‌جویی در مصرف و جلوگیری از هدررفت آب‌ها در نظر گرفته شده است.
وی همچنین با ابراز تأسف از خزان زودرس برخی درختان پارک و گلایه‌مندی شهروندان از عملکرد شهرداری بیان کرد: با توجه به آب و هوای سرد همدان، گونه‌های گیاهی مورد استفاده بر همان اساس انتخاب شده‌اند. با این حال، اکنون با تغییرات اقلیمی و کمبود منابع آبی، قطعاً با تنش‌های خشکی روبه‌رو خواهیم بود. بنابراین، انتظار داریم مردم علاوه بر همراهی با شهرداری، سطح توقعات خود را پایین بیاورند.
اگرچه معاون فنی و اجرایی سازمان سیما و منظر شهرداری همدان از مردم خواسته سطح توقعشان به‌ویژه در حوزه پوشش گیاهی پارک کودک را پایین بیاورند‌؛ اما مسئله این است که سال‌ها مدیریت شهری همدان بر طبل شهر دوستدار کودک بودن می‌کوبد و آنچه که نمی‌بینیم همین «دوستدار کودک بودن» است؛ یعنی از سال 99 شهر همدان باید بر این روال مدیریت می‌شده که شـهر دوستدار کودک، شـهر یـا اجتمـاع محلـی اسـت کـه در آن نظرها، نیازها، اولویت‌ها و حقوق کودک، بخشی جدایی‌ناپذیـر از سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌های عمومی باشد.
در آن زمان مدیران شهری، اوج خدمات خود را احداث اتاق مادر و کودک در پارک‌ها می‌دانستند که طی این سال‌ها احداث آن‌ها نیز به فراموشی سپرده ‌شده، در واقع برای اعضای شورای شهر و شهرداری طی پنج سال اخیر، دوستدار کودک بودن فقط شعار خوش‌آوایی بوده که حتی طنین آن را در حد ساماندهی پارک کودک همدان هم شاهد نبوده‌ایم.
ضروری است حداقل این مجموعه به یک فضای استاندارد برای کودکان بدل شده و در عین حال شهر به سمتی حرکت کند که حداقل در هریک از مناطق شهرداری، یک پارک تخصصی کودک احداث شده و ارائه خدمت کند.