حمل و نقل پایدار شهری به عنوان یکی از چالش‌های جدید بشر در شهرهای بزرگ و پرجمعیت است که هر چند برخی راهکارها برای آن اندیشیده شده اما به نظر می‌رسد که خیلی از آن‌ها تاکنون بی‌نتیجه بوده‌اند.
به‌طوریکه معضل ترافیک در کشور ما سابقه‌ای بیش از دو دهه ندارد اما در همین مدت، چالش‌ها و نگرانی‌های زیادی برای مردم و مسئولان در برداشته تا جایی‌که حتی با صرف هزینه‌های میلیاردی نیز نسخه درمان کننده‌ای برای آن پیچیده نشده است.
این معضل در شهری مانندهمدان که برخی معابر آن از سابقه کهن و تاریخی برخوردار است، با ارائه برخی راهکارها از جمله ایجاد پیاده‌روهاو پیاده‌راه‌ها، معکوس کردن جهت تردد در برخی معابر، احداث تقاطع‌های غیر همسطح، افزایش نسبی ناوگان حمل و نقل عمومی، هوشمندسازی تقاطع‌ها، ایجاد خطوط ویژه تاکسی به مرحله اجرا گذاشته شده ولی به نظر می‌رسد چاره کار نبوده و باید تدابیر دیگری برای آن در نظر گرفته شود.
در عین حال نیز ارائه طرح‌هایی مانند ایجاد خطوط سریع‌السیر (BRT)، بازآفرینی شهری، توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی قطار شهری (تراموا) از جمله مباحث مطرح شده در طی سال‌های اخیر برای رفع این معضل ارائه شده که با مخالفت و موافقت‌هایی از سوی برخی دستگاه‌های ذی‌ربط روبرو شده است.
این درحالی است که هر سال سرمایه‌های زیادی بیهوده از بین می‌رود تنها به این دلیل که برخی از مدیران به جای آنکه مشکلات را روایت کنند و انتخاب راه کار و روش درمان را به کارشناسان بسپارند، خود سفارش راه حل می‌دهند.
به طوریکه بارها شاهد بوده‌ایم که در برخی از کلانشهرها مدیران گفته‌اند که ما برای حرکت خودروها کمبود شبکه معابر داریم، یعنی خود تشخیص کمبود را داده و نوع درمان و راه‌کارها را هم سفارش می‌دهند. غافل از آن که این تشخیص نادرست،گسترش روز به روز شبکه معابر، افزایش تعداد خودروهای شخصی، آلودگی بیشتر هوا، کور تر شدن گره ترافیکو غیره را به دنبال دارد.
این درحالی است که وقتی فردی مریض به پزشک مراجعه می‌کند به او نمی گوید برای من فلان دارو را بنویس و یا این گونه من را درمان کن، چون تشخیص و درمان را در توان فرد متخصص می‌داند حال آنکه مبحث مرتبط با حوزه حمل و نقل و ترافیک نیز درست مانند بیماری می‌ماند که برای درمان آن باید، کارشناسان و متخصصان این حوزه با بررسی وضعیت آن در هر شهر یا کلانشهر، راه کاری را تجویز کنند و در واقع نمی‌توان یک نسخه برای تمام شهرها پیچید براین اساس دراین شماره بر آن شدیم تا با مهران گومه دانش‌آموخته در مقطع دکترا در حوزه طراحی شهری و نیزعضو هیئت علمی دانشگاه آزاد ملایر گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
این طراح شهری با بیان اینکه در حوزه حمل و نقل محصولی که طی فرایند غلط چندین دهه گذشته( از 70 سال پیش ) در شهرهای کشور ما حاصل‌شده آلودگی است،گفت: دراین فرایند شهرها تنها برای حمل و نقل شخصی طراحی وآماده می‌شوند.
مهران گومه با تاکید براینکه متاسفانه درحال حاضر نیز همچنان فرایند غلط در حوزه حمل و نقل پابرجاست تشریح کرد: طی این سال‌ها هیچگاه مدیران شهری به این موضوع فکر نکرده‌اند که باید برای حمل و نقل عمومی شهرها چه اتوبوسی و چه ریلی چاره‌اندیشی شود این درحالی است که در کشورهایی که دارای آلودگی کمتری هستند این مهم به شکل فرایندی، در شهرها برای بازه زمانی بلندمدت مورد توجه قرار گرفته است.
وی با اشاره به اینکه درحال حاضر نیز تنها نسخه پیش‌رو برای حمل ونقل شهری تفکر فرایندی است که یقینا نتایج آن زمان‌بر خواهد بود اظهارکرد: نمی‌توان نسخه آنی برای مشکلات پیش‌روی حوزه حمل و نقل شهری و درعین حال محصول آن یعنی راهکار برای کاهش آلودگی هوا همراه با ایمنی در حمل و نقل ارائه دهیم.
گومه با تاکید بر لزوم رسیدن به یک فرایند درست در آمدوشدشهری ابراز کرد: متاسفانه درحال حاضررسیدن به این فرایند با در نظر گرفتن پیچیدگی‌هایی که درشهر با آن مواجه‌ایم یقینا با دشواری همراه است.
این طراح شهری با تاکید براینکه نخستین مسئله در رسیدن به این فرایند تغییر نگرش و ذهنیت مردم در استفاده از خودرو شخصی است که متاسفانه علیرغم این ضرورت در اغلب شهرهای ما به لحاظ دامن‌گیرشدن آلودگی هوا و تنگنای ترافیکی همچنان سیستمی اقدام به تشویق مردم خرید خودرو‌های آلاینده و دارای استانداردهای زیست محیطی پایین و نیز خرید موتورسیکلت،گفت: تا زمانی‌که به مردم این مسئله دیکته شود استفاده از خودرو شخصی به نفع شما آن‌ها و یقینا در زمان و هزینه آن‌ها صرفه‌جویی خواهد کرد یقینا نمی‌توان انتظار داشت که مردم به استفاده ازناوگان عمومی ترغیب شوند.
وی با اشاره به اینکه این فرهنگ غلط در پس ذهن همه ما شهروندان وجود دارد تشریح کرد: اصلاح این فرهنگ نیازمند آن است که فرایند درست حمل و نقل را در ذهن مردم و اجتماع ایجاد شود تا به این باور برسند که اگر از حمل و نقل عمومی استفاده کنند به نفع آن‌ها است می‌توان درکاهش آلودگی و رهایی از تنگنای ترافیکی به آن‌ها کمک کند.
وی افزود: البته دراین بین کیفیت ارائه خدمات از سوی ناوگان حمل و نقل عمومی نیز مطرح می‌شود زیرا در شهری همچون همدان هنوز مردم نمی‌توانند بر حضور نظام‌مند ناوگان حمل و نقل عمومی ( حضور مستمر و سر ساعت اتوبوس‌ها )تکیه کرده و از استفاده از خودرو‌ها شخصی حذر کنند.
گومه با اشاره به اینکه استفاده از اتوبوس‌های برقی و نیز استفاده از زیرساخت‌های ریلی همچون ترموا در شهری همچون همدان به لحاظ شبکه شعاعی و حلقوی آن می‌تواند کارگشا باشد، اذعان کرد: از طریق این شبکه شعاعی با استفاده از تراموا می‌توان به نقاط مختلف شهری دسترسی پیدا کرد.
این طراح شهری ادامه داد: متاسفانه علیرغم وجود پتانسیل استفاده از ترموا در همدان همچنان به لحاظ ناوگان از خودروهای سواری استفاده می‌شود.
وی با بیان اینکه درواقع عدم استفاده از این مزیت درواقع مروج بی‌نظمی در ناوگان حمل و نقل عمومی درشهر همدان است، تصریح کرد: درواقع در نبود این امتیاز مردم همدان مجبور به استفاده از خودرو شخصی هستند.
گومه با اشاره به اینکه در فراهم نبودن ناوگان عمومی مناسب همچون اتوبوس‌های برقی و نیز ترموا انتخاب دیگری برای شهروندان همدانی جز استفاده از خودرو شخصی و به تبع آن مشکل هدررفت زمان آن در ترافیک و نیز مسئله پیدا کردن جای پارک و غیره وجود ندارد، تصریح کرد: بازهم تکرار می‌کنم درمان کوتاه مدتی برای مشکل حمل و نقل عمومی همدان وجود ندارد بلکه باید راهکارفرایندی بلند مدت را دنبال کرد که درآن ظرفیت‌های شهری به لحاظ استفاده از ناوگان مناسب سنجیده و سپس نسبت به اجرای آن اقدام کند که چنانکه پیشتر عنوان کردم برای شهر همدان طراحی چند خط ترموا به لحاظ ساختارو نیز به لحاظ اقتصادی به‌صرفه‌تراست.
وی با اشاره به اینکه طبق استانداردها با ورود هر تراموا 32 خودرو از فضای شهری خارج می‌شود گفت: حال در نظر بگیرید که دریک مسیر 10 ترموا تردد کند عدد خودروها که از خیابان‌ها شهر خارج می‌شود عدد بزرگی خواهد بود.
گومه با اشاره به اینکه ورود هر خودرو به معابر شهر تحمیل کالری بله شهراست و هرچقد این خودروها بیشتر شوند میزان کالری دریافت به معابر بیشتر شده و خیابانها شهر فربه شده و احساس میکنیم که خیابانها از عرض کافی برخوردار نیستند حال آنکه ما در معابر پهری نیز نیازمند رژیم خیابان هستام تا از شدت کالری وارد شده بکاهیم که این رژیم همان فرانید و ایجاد زیرساختهایی است که پیشتر عنوان شد.
وی با شاره به اینکه این روزها در مدیریت شهری همدان و متاسفانه دراغلب شهرها به دنبال ایجاد فضا پارکینگ هستیم و حتی از کنار خیابان‌ها که فضا عمومی است هم برای این مهم استفاده می‌کنیم این درحالی است که این طرح و این نوع مدیریت خود تشویق به حضور خودروها شخصی است تشرح کرد: تامل برانگیزتر اینکه نه تنها گسترش فضای پارکینگ را شاهد هستیم بلکه در احصای هزینه پارک به‌ازای افزایش زمان توقف به جای سیر صعوی شاهد سیر نزولی هزینه دریافتی از شهروندانیکم این درحالی است که در دیگر کشورها این سیر نه تنها صعودی است بلکه تصصاعدی است زیرا حضور هر خودرو در شهر به معنای تضیع حق یک شهروند به حساب می‌آید.
وی با اشاره به لزوم تعریف سند بالادستی برای اجرای طرح‌هایی همچون پیاده‌محوری و دوچرخه‌سواری در نقاط مختلف شهر همدان خاطرنشان‌کرد: متاسفانه بارها پیشنهاد لزوم تهیه این طرح را ارائه کرده‌ام اما تاکنون از سوی مدیریت شهری مورد استقبال قرار نگرفته است.
این طراح شهری با اشاره به اینکه دراین طرح بالادستی می‌توان نقاط مستعد را در مناطق و محلات مختلف شهری برای اجرای پروژه‌های این چنینی با در نظرگرفتن زیرساخت‌های لازم شناسایی کرد،گفت: متاسفانه حتی در پیاده‌راه بوعلی نیز به طور کامل تفکر پیاده‌محوری پیاده نشده زیرا دراین بستر امکان تردد خودرو و موتورسیکلت به طور کامل منع شده و تنها امکان استفاده از تراموای سبک شهری آن‌هم با تعریف خاص محل عبور مطرح است اما دراین پیاده‌راه خودروهای برقی‌ ساز خود را زده و درعین حال شاهد حضور موتورسیکلت و خودروهای نظارتی ( همچون پلیس) بدون در نظر گرفتن حتی یک مسیر مشخص هستیم.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد در شهری همچون همدان عدم کفایت سیستم موجود در بخش مدیریت ترافیک شهری موجب افزایش فاصله بین تقاضا و عرضه امکانات حمل و نقل شده است. ترافیک، افزایش قابل توجه زمان جابه جائی، افزایش تصادفات، آلودگی صدا و نزدیک شدن میزان آلودگی هوا به مرزهای تهدید سلامت انسانی از تبعات سیستم حمل و نقل ناپایدار در مناطق شهری است که متاسفانه این روزها همدان نیز از این قاعده مستثنا نیست بنابراین چنانکه گفته شد پایداری تنها با ایجاد تغییرات در طراحی، الگوهای استفاده و مدیریت وسایل نقلیه حاصل نمی‌شود بلکه باید تغییراتی در نحوه تفکر شهروندان ایجاد کرد وسپس از طریق تامین زیرساخت‌های مناسب این تقاضا را به بهترین.
چراکه رفع چنین مشکلی نیازمند یک ساز و کار جامع، پویا و قابل اطمینان است مدیریت پایدار حمل و نقل اثرات توسعه حمل و نقل را بر روی کارایی اقتصادی، موضوعات زیست محیطی، مصرف منابع، و عدالت اجتماعی مورد توجه قرار می‌دهد و به کاهش اثرات زیست محیطی، افزایش بازدهی سیستم حمل و نقل و بهبود وضعیت زندگی اجتماعی کمک می‌کند و هدف آن سیستم افزایش کارآیی خدمات و دسترسی آسان است که یقینا دراین بین استفاده از نظر ات کارشناسان راهکار اصلی مشکل پیشرو است.

طاهره ترابی مهوش