ویژگی‌های رفتاری افراد در سنین مختلف، متفاوت است و از میزان آگاهی و تجارب فرد، نحوه تعامل او با محیط، میزان تأثیرپذیری از دیگران، نحوه بینش زندگی، تغییرات زیستی و روانی نشئت می‌گیرد. دوره جوانی مدت زمانی شکوهمند، پر اوج و بی‌بازگشت است و در آن نداشتن آگاهی و تجربه کافی، شتاب‌زدگی، خودشیفتگی و غرور با ویژگی‌های امیدواری، حق‌طلبی، استقلال‌یابی و عطوفت درهم تنیده شده است.

افراد در دوران جوانی با بحران‌های مختلفی اعم از بحران شخصیت یا هویت، بحران روابط اجتماعی، بحران خانوادگی و بحران اشتغال درگیر هستند. آنان در زمینی بدون جاده، تابلو و نیروی کمکی سیر می‌کنند و نیازمند درک، راهنمایی، گفت‌وگو و انتقال تجارب، تکریم و پذیرفته شدن هستند. تکریم جوان‌ها، موجب جلب اعتماد نسبت به اطرافیان می‌شود و زمینه را برای ارتباط توأم با تفاهم، مساعد و تداوم ارتباط صمیمانه را تضمین می‌کند.

 باید جوان را قانع کرد که همیشه حق با او نیست

مادری که فرزند پسر او دوران جوانی را می‌گذراند، می‌گوید: پسرم نسبت به دوران نوجوانی دغدغه‌های بیشتری دارد و به مواردی فکر می‌کند که تصور می‌شد برای او اهمیتی ندارد و هیچ‌گاه نسبت به آن دغدغه نخواهد داشت.

وی می‌افزاید: احساسات یک جوان نسبت به خانواده بیشتر از دوران نوجوانی، افزایش پیدا می‌کند. وی در این دوران خشن‌تر، مغرورتر و کم‌تحمل‌تر می‌شود و توقعاتی دارد که گاهاً بی‌اساس و بیجا هستند؛ همچنین گاهی اوقات احساس خودشیفتگی و در مقابل گاهی احساس خود کم‌بینی و نداشتن اعتماد به نفس دارد.

این مادر ادامه می‌دهد: عموماً فرزندان در دوران جوانی با مشکلاتی نظیر آرزوهایی که رسیدن به آن‌ها ممکن نیست، عشق‌های زودگذر و هیجانی و ناتوانی در نه گفتن به دوستان و اطرافیان دست و پنجه نرم می‌کنند که این رفتارها می‌تواند آینده آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.

وی معتقد است: درحال‌حاضر جامعه به گونه‌ای است که پدر، مادر، خواهر یا برادر بسیار کمتر از جامعه، فضای مجازی و دوستان در نحوه فکر و تربیت فرزند در هر مقطع سنی که باشد، مؤثر هستند. جوانان بیشتر درگیر همسالان و دوستان خود می‌شوند و این درگیری گاهی منجربه نادیده گرفتن خانواده می‌شود.

این مادر 47 ساله خاطرنشان می‌کند: در دوران جوانی صحبت کردن با فرزند و گوش دادن به دغدغه‌ها و مشکلات او، اهمیت بالایی دارد و منجر به افزایش تعلقات جوان نسبت به خانواده می‌شود. حتی گاهی باید جوان را قانع کرد که گفته‌ها و خواسته‌های او بجا نبوده و همیشه حق با او نیست.

 دوگانگی میان آنچه خود می‌خواهد و آنچه خانواده می‌خواهد

یک جوان 28 ساله با بیان اینکه با شرایط اقتصادی امروز جامعه، فشارهای زیادی بر جوانان تحمیل می‌شود، اظهار می‌کند: در این دوره از زندگی سردرگمی عجیبی انسان را فرا می‌گیرد و نبود شغل مناسب، فشارهای خانواده، سرزنش اطرافیان، بی‌عدالتی‌های جامعه و مطلوب نبودن شرایط این احساس سردرگمی را تشدید می‌کند.

وی می‌افزاید: گاهی اوقات احساس ترس و ناامیدی سراسر وجودت را فرا می‌گیرد و حتی منجربه ایجاد اختلال در خواب شبانه می‌شود؛ اما در مقابل گاهی نشاط و پویایی به قدری در وجود انسان زیاد است که گویی چیزی جلودار فرد نیست.

این جوان خاطرنشان می‌کند: طرد شدن از سمت اطرافیان و نداشتن نقش مثبت در خانواده یا جامعه از بدترین احساساتی است که یک فرد در این دوران تجربه می‌کند. در این دوران فرد میان دوگانگی آنچه می‌خواهد و آنچه خانواده می‌خواهد است؛ به همین علت نه به اهداف مورد علاقه خود می‌رسد و نه به اهدافی که خانواده از او توقع دارد.

وی معتقد است: در این سنین، پرخاشگری به دنبال سردرگمی به قدری افزایش می‌یابد که جوان با چند نصیحت کوچک از کوره درمی‌رود و پس از مدتی کوتاه به سرعت پشیمان می‌شود؛ اما به علت غرور جوانی و جلوگیری از ایجاد احساس سرشکستگی، معذرت‌خواهی نمی‌کند.

 ویژگی‌ها و پیچیدگی‌های دوران جوانی

سعید رحیمی، روان‌شناس و استاد دانشگاه اظهار می‌کند: براساس دیدگاه‌های موجود در روان‌شناسی و سازمان بهداشت جهانی، دوران جوانی معمولاً در سنین 18 تا 25 سالگی تعریف می‌شود. البته به دلیل تفاوت در دیدگاه‌ها، برخی سنین جوانی را از 20 تا 40، برخی 17 تا 35 و برخی دیگر از 15 تا 24 سالگی می‌دانند.

وی می‌افزاید: فرد در دوره جوانی ویژگی‌های مهم و برجسته‌ای دارد و در روان‌شناسی رشد، جوان متناسب با ابعاد تحولی شامل ابعاد جسمی حرکتی، هیجانی، اجتماعی، اخلاقی، جنسی و شناختی دارای ویژگی‌های متفاوت است. تنوع ویژگی‌ها و پیچیدگی‌ها در دوران جوانی، گاه فرد را دمدمی‌مزاج یا جسور می‌کند؛ به خصوص نسبت به بی‌عدالتی‌هایی که اجتماع به او می‌بخشد، این مسئله می‌تواند بحران در دوره‌ای باشد که فرد در حال تجربه آن است.

این روان‌شناس با بیان اینکه جوان در پی انسجام هویت است، ادامه می‌دهد: در کنار این بحران، فرصت‌هایی طلایی به علت اندیشه‌ورزی، استحکام اندیشه‌ها و استدلال‌های وی پیش روی جوان قرار دارد و به علت اینکه جوان فردی مسئولیت‌پذیر، خستگی‌ناپذیر، مبارزه‌طلب، دارای تفکر انتقادی و نیازمند تعامل و مشارکت اجتماعی است، با قرار گرفتن در شرایط بی‌عدالتی جامعه، انسجام هویت وی در معرض خطر قرار می‌گیرد.

 بی‌ثباتی در نتیجه خدشه‌دارشدن انسجام هویت

وی با اشاره به نتیجه خدشه‌دار شدن انسجام هویت جوان، تصریح می‌کند: در نتیجه خدشه‌دار شدن انسجام هویت، جوان به فردی بی‌ثبات تبدیل می‌شود که در معرض انواع افسردگی و خودکشی قرار دارد. جوان اثرپذیری بالایی از محیط اطراف، منابع جدید و دنیای پیرامون دارد که در غالب رسانه‌های در دسترس، می‌تواند منابع موجود در سراسر جهان را رصد کند و بر اطلاعات و دانش خود بیفزاید.

رحیمی با بیان اینکه جوان دارای تحول و تکامل اندیشه‌ها است، اضافه می‌کند: جوان به دنبال نگرش‌های مختلف علمی و فلسفی است تا به تکامل و ثبات در اندیشه برسد و به علت نیاز به این ثبات، جوان فردی استقلال‌طلب است. استقلال‌طلبی، تکامل اندیشه‌ها، اندیشه‌ورزی و اثرپذیری در فرآیند یادگیری از محیط پیرامون خود، از ویژگی‌های مهم جوان محسوب می‌شود.

وی با بیان اینکه حساسیت‌های دوره جوانی، حساسیت‌هایی نسبت به هنجارهای جامعه اطراف خود است، می‌گوید: جامعه‌ای که در آن هنجارهای جوان شکسته شود، استقلال وی را در معرض آسیب قرار می‌دهد. با این اتفاق، کفایت فردی جوان زیر سوال می‌رود و در نهایت هویتی ناپایدار و لجام‌گسیخته در وی پدید می‌آید که می‌تواند شرایط را برای بی‌ثباتی و مجموعه اختلال‌های شخصیتی در فرد آماده کند.

 روحیه مبارزه‌طلبی با بی‌عدالتی در جوانان

وی می‌افزاید: جوان دارای روحیه مبارزه‌طلبی با بی‌عدالتی است و با مهیا کردن شرایط مبارزه با بی‌عدالتی‌های جامعه، به دنبال هویتی می‌گردد که به او کمک کند تا به شرایط مطلوب برسد و زمانی که شرایط برای او نگران کننده می‌شود، تصمیماتی می‌گیرد که در معرض آسیب قرار خواهد داشت. این روان‌شناس ادامه می‌دهد: تصمیمات جوان در قالب مهارت‌های تصمیم‌گیری و انتخاب است و باید مسئولانه، مواردی چون انتخاب در ازدواج، انتخاب دوست، استقلال اقتصادی، شغل و رشته دانشگاهی خود را انتخاب کند که فرد با توجه به توانمندی‌های خود، آن‌ها را برای موفقیت در آینده برمی‌گزیند. جوان، گرایش به گروه‌های دوستانه‌ای دارد که هویت انسجام‌یافته را در آن معنا بخشد. نوع‌گرایی امروزی از ویژگی‌های مهم جوان‌ها است که در صورت همراه بودن با قدرت انعطاف‌پذیری، بدون شک جوان را به سطحی از کفایت فردی می‌رساند.

 بحران تردید در جوانی

رحیمی با بیان اینکه گاهی فشارهای اجتماعی منجربه ایجاد بحران تردید در جوان می‌شود، اظهار می‌کند: در بحران تردید فرد در ارتباط با نقش خود در اجتماع و وعده‌های سایر افراد و مسئولان که داده شده اما به سرانجام نرسیده است، دچار تضاد و ناکامی می‌شود که شرایط نقش‌آفرینی و هویت مطلوب او را در معرض خطر و آسیب قرار می‌دهد. جوانان باید درک شوند و برای بحران‌هایی که در حال مبارزه با آن‌ها هستند، راهکارهای مناسبی به آنان ارائه شود.

وی با بیان اینکه اعتراض جوان در جامعه باید پاسخ داده شود، تصریح می‌کند: اگر استقلال فرد به هر دلیلی توسط والدین، جامعه یا افراد، در معرض آسیب قرار گیرد، جوان به فردی بی‌ثبات تبدیل می‌شود که ممکن است اعتراض‌های شدیدی نسبت به الگوهای تربیتی و منابعی که چنین ساختاری را ایجاد کرده و استقلال او را در معرض آسیب قرار داده است، داشته باشد.

 لزوم افزایش تاب‌آوری در جوانان

این استاد دانشگاه می‌افزاید: باید از طریق افزایش تاب‌آوری به جوانان کمک شود؛ چراکه تاب‌آوری توان انعطاف‌پذیری جوان و قدرت حل مسئله او را افزایش می‌دهد و جوان می‌تواند خود را از شرایط، گرفتاری‌ها و چالش‌ها رها کند و این موضوع با کمک متخصصان صورت می‌گیرد.

رحیمی با بیان اینکه جوان باید با پدیده‌های اطراف خود خوش‌بینانه برخورد کند، اضافه می‌کند: جوان‌هایی که گاهی به علت بی‌عدالتی‌ها با بی‌ثباتی مواجه می‌شوند، نیاز به امید، شادی و شادکامی دارند؛ امید انرژی ماندگاری است که آن‌ها را در رسیدن به هدف یاری می‌کند. در صورت داشتن برخورد بدبینانه با پدیده‌ها، ساختارهای بی‌اعتمادی اجتماعی تشدید می‌شود.

وی خاطرنشان می‌کند: ساخت پایگاه‌های امن در جامعه توسط خود فرد، والدین، الگوهای تربیتی، مؤسسات تربیتی و سایر افراد مختلف می‌تواند در هویت‌بخشی، استحکام اندیشه و استقلال‌طلبی جوان کمک‌کننده باشد. همچنین جوانی که در خانواده‌ای پویا حضور دارد، می‌تواند الگویی مهم برای کمک، مشورت در مسائل مختلف زندگی، پشتیبانی و هم‌فکری با والدین باشد و در قالب مثبتی ایفای نقش کند.

 یادگیری در جوانی نقشی است بر سنگ

حجت‌الاسلام علی صغیرا؛ کارشناس مسائل دینی در خصوص سومین دوره زندگی انسان‌ها، اظهار می‌کند: جوانی سومین دوره از زندگی است که در آن فرد از بیشترین قوه و قدرت برخوردار است و تصمیمات اتخاذ شده در این دوره نقش بسزایی در آینده او دارد. روحیه یادگیری در جوان‌ها بسیار زیاد است؛ آنان همانند یک زمین آماده محصول هستند و فطرت پاکی دارند؛ از همین رو پیامبر اکرم (ص) از یادگیری جوان تحت عنوان «نقش بستن بر سنگ» و از یادگیری در پیری تحت عنوان «نقش بستن بر آب» یاد می‌کنند.

وی با بیان اینکه جوانی فرصتی بی‌نظیر است که فرد می‌تواند رشد مادی و معنوی خود را در آن دوران فراهم سازد، می‌افزاید: در روایات توصیه بسیاری به جوانان شده است. در همین راستا حضرت علی (ع) فرموده‌اند: «ای جوانان آبروی خود را با ادب و دین خود را با دانش حفظ کنید!»

این کارشناس مسائل دینی با بیان اینکه تضمین یک جامعه تصمیمات صحیح جوانان است، ادامه می‌دهد: جوان‌ها موتور محرک جامعه هستند و جامعه‌ای که جوان باشد بانشاط، سرزنده، فعال و امیدوار است. آینده یک جامعه تحت تأثیر تصمیماتی است که جوان‌های آن اتخاذ می‌کنند. در واقع جوانان به هر سمت‌وسویی که بروند، جامعه نیز به آن سمت می‌رود. جوانان آینده‌سازان یک جامعه و نیازمند توجهی ویژه هستند.

 اعتمادبه‌نفس؛ ستون فقرات روحی جوان

وی خاطرنشان می‌کند: جوان در ابتدا باید اعتمادبه‌نفس خود را حفظ کند، اجازه ندهد مشکلات او را از پای دربیاورد، از تجربیات افراد کهنسال استفاده کند، برداشت‌های صحیح از توانمندی‌ها و ناتوانی‌های خود داشته باشد، در کار استقامت ورزد و توکل بر خدا داشته باشد. توصیه رهبر معظم انقلاب به جوان‌ها تهذیب، تحصیل و ورزش است و با رعایت این توصیه‌ها، سعادت دنیا و آخرت را نصیب خود خواهند کرد.

حجت‌الاسلام صغیرا با بیان اینکه جوان نیازمند امنیت خاطر و به دادوستد عاطفی در خانواده است، تصریح می‌کند: جوان و نیازهای او باید با توجه به رفتار و حالات وی شناخته، درک و با او گفت‌وگو شود. اعتمادبه‌نفس ستون فقرات روحی یک جوان است؛ والدین باید به جوان اعتمادبه‌نفس دهند و از ناامیدی، ورشکستگی یا گرفتاری دم نزنند.

 جوانان خود را مطابق زمان خودشان تربیت کنید

وی با بیان اینکه امیرالمومنین (ع) می‌فرمایند: «جوانان و فرزندان خود را به زمان خودشان تربیت کنید»، اضافه می‌کند: پذیرش جوان با آغوشی باز بسیار مهم است و والدین باید جوان را همان‌طورکه هست، بپذیرند. پدر و مادر امروز باید آگاهی به‌روزی داشته باشند و نمی‌توانند با آداب و رسومی که خود تربیت شده‌اند، جوان را نیز تربیت کنند.

این کارشناس مسائل دینی ادامه می‌دهد: پدر و مادر باید سعی کنند به جوان خود احترام بگذارند و وی را تکریم کنند. ارتباط عاطفی، کلامی، تشویقی، مشورتی نیز در رشد جوان تأثیرگذار است. همچنین والدین باید الگوهای خوبی برای جوان خود باشند؛ نمی‌توان خود راهی را نرفت و از فرزند انتظار پیمودن آن مسیر را داشت یا به آرزویی نرسید و آن را به جوان تحمیل کرد بلکه والدین باید استعدادها و علایق جوان را کشف کرده و او را به آن تشویق کنند.

 تربیت با عصبانیت امکان‌پذیر نیست

حجت‌الاسلام صغیرا با بیان اینکه طبق فرمایش حضرت علی (ع)، تربیت با عصبانیت صورت نمی‌گیرد، می‌افزاید: جوان بیشترین تأثیر را از دوستان و سپس از مربی خود می‌گیرد؛ بنابراین پدر و مادری در ارتباط با جوان خود موفق هستند که در کنار والد بودن، دوست او نیز باشند. خداوند در وجود هر انسان چهار قوه عقل، شهوت، غضب و خیال قرار داده است و با زیاد شدن عقل، جوان توان کنترل سه قوه دیگر را دارد. بیشتر شهدای دفاع مقدس جوانانی بودند که عقل خود را زیاد و شهوت، غضب و خیال خود را کنترل کردند.

 آسیب‌های دوره جوانی

این کارشناس مسائل دینی تصریح می‌کند: شهوت جنسی اوایل بلوغ، شهوت مالی اوایل ازدواج و شهوت جانی اوایل پیری به سراغ انسان می‌آید و غریزه جنسی یکی از آسیب‌های متوجه جوان است که فرد باید با افزایش عقل خود آن را کنترل کند. از دیگر آسیب‌ها که به سراغ جوان می‌آید، پوچ‌گرایی است.