با فرا رسیدن فصل پاییز، شاهد تغییراتی ملموس در شرایط آب و هوایی و طول روز هستیم. روزها کوتاه‌تر می‌شوند و دمای هوا به شکل محسوسی کاهش می‌یابد. اگرچه فصل پاییز زیبایی‌های خاص خود را دارد، اما بدن انسان را نیازمند تدابیر ویژه‌ای برای حفظ تعادل و آمادگی در برابر فصل سرد می‌کند.
مواجهه با هوای سرد و کاهش تدریجی دما، زنگ خطری است برای سیستم ایمنی بدن که باید تقویت شود. به همین دلیل، آگاهی از روش‌های پیشگیری و حفظ سلامتی در این روزها اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. این نکات، تنها منحصر به پوشیدن لباس گرم نیست، بلکه شامل اصلاح سبک زندگی به‌ویژه تغذیه مناسب و رعایت بهداشت خواب و... می‌شود.
ارائه تدابیر خاص برای مواجهه صحیح با تغییرات فصل پاییز و جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های شایع فصلی بسیار مهم است. در همین راستا برای کسب اطلاعات دقیق و کاربردی به سراغ یکی از متخصصان برجسته طب سنتی، رفته و با وی گفت‌وگو کردیم تا از نظرات کارشناسی وی بهره ببریم.
دکتر غلامرضا کردافشاری، در گفت‌وگوی اختصاصی با سپهرغرب با اشاره به فرا رسیدن فصل پاییز اظهار کرد: در این فصل، برخی افراد حالت‌هایی از کاهش انرژی، افسردگی و بی‌حوصلگی را تجربه می‌کنند و روزهای کوتاه پاییز برای بعضی چندان خوشایند نیست. این نکته را مطالعه‌ای که در سال 1999 توسط هارت و گربرشاگن انجام شد، تأیید می‌کند.
وی افزود: این مطالعه نشان داد که با کاهش نور و طول روزها در ماه دسامبر (معادل آذرماه)، دشواری در خواب و پریشانی روانی در افراد مورد مطالعه افزایش می‌یابد. علائم فوق نشانه غلبه سردی و خشکی است، زیرا مزاج پاییز مانند مزاج سودا، سرد و خشک است.
وی اذعان کرد: البته در ابتدای پاییز مزاج هوا در سردی و گرمی معتدل است و تا انتها به‌تدریج به سردی می‌گراید؛ بنابراین اول پاییز برای افراد مسن کمی قابل تحمل است ولی در آخر آن آسیب زیادی به آنان می‌رسد.
متخصص طب سنتی در ادامه تحلیل وضعیت سلامتی در پاییز گفت: بیماری در پاییز به خاطر تغییر آب و هوا، گرمای ظهر و خنکی صبح و شب، بسیار زیاد است و چون قوت‌ها در تابستان ضعیف شده و خلط‌های لطیف در اثر گرمای تابستان به تحلیل رفته، طبیعت قدرت مقابله با بیماری را به‌صورت کامل ندارد.
کردافشاری یادآور شد: بیماری‌های پوستی، خارش، اگزما، درد مفاصل، درد کمر، پاها و… در این فصل شایع است.
وی در تبیین علت افزایش مشکلات در پاییز، بیان کرد: با وجود اینکه خشکی تابستان از پاییز بیشتر است ولی چون گرمای تابستان باعث ذوب شدن اخلاط و رطوبات بدن می‌شود خشکی آن را کم می‌کند، درحالی‌که در پاییز سردی باعث انجماد و غلظت رطوبات بدن شده و خشکی پاییز بیشتر خود را نشان داده و باعث ایجاد مشکل می‌شود؛ بنابراین هرچه که باعث ایجاد رطوبت و کمی گرما در بدن شود را در پاییز توصیه می‌کنیم.
*پرهیزات و توصیه‌های تغذیه‌ای برای فصل پاییز
وی بر پرهیز از خوردن آب سرد در این فصل تأکید کرد و گفت: در این فصل حلق و سینه به‌واسطه اختلاف دمای هوا، ضعیف و مستعد بروز بیماری می‌شوند و مصرف آب بسیار سرد برای آن‌ها مضر خواهد بود.
این متخصص طب سنتی همچنین افراد را از خوردن موارد زیر منع کرد: باید از خوردن غذاهای شور و تند، غذاهای مولد خلط سودا مانند گوشت گاو، عدس و بادمجان، غذاهای آماده و نیمه‌آماده صنعتی و همچنین تنقلات و نوشیدنی‌های صنعتی پرهیز شود.
کردافشاری در خصوص توصیه‌های غذایی، گفت: مصرف غذاهای تر که با کمی گرمی همراه هستند مثل گوشت بره و بزغاله یک‌ساله در این فصل توصیه می‌شود.
وی یکی از بهترین غذاها در این فصل را شوربا معرفی کرد و افزود: شوربا آبگوشتی است که از گوشت مرغ یا جوجه و یا سایر گوشت‌های لطیف با مقداری سبزی‌جات مثل اسفناج، ماش پوست‌کنده، جو پوست‌کنده و مقداری ادویه‌جات گرم تهیه می‌شود و طبیعت آن گرم و تر است. همچنین آش ماست که در آن از سبزی‌ها و حبوبات گرم استفاده شده باشد نیز مفید خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه در فصل پاییز نوشیدن آب جوش ناشتا در ابتدای صبح مناسب است، اذعان کرد: شربت گلاب و شکر، شربت انار، شربت پونه ازجمله مفرح‌های معتدل در پاییز هستند که توصیه می‌شود در حد اعتدال مصرف شوند.
*اهمیت بهداشت خواب و پوشش مناسب در پاییز
متخصص طب سنتی درخصوص بهداشت خواب در پاییز مطرح کرد: در فصل پاییز باید از خوابیدن در جای سرد پرهیز کرد و در هنگام خواب مواظب بود که سر در معرض هوای سرد قرار نگیرد؛ بنابراین پوشاندن سر در هنگام خواب در بچه‌ها و کسانی که بیشتر در معرض سرماخوردگی و سینوزیت هستند، توصیه می‌شود.
کردافشاری تصریح کرد: همچنین بهتر است که در این فصل در هنگام خواب، پهلوها نیز حتماً پوشانده شوند. خوابیدن با شکم پر همیشه منع شده اما در این فصل به‌دلیل اینکه جلوی صعود بخارات به سر گرفته شود، بیشتر به آن تأکید می‌شود چراکه خطرناک‌ است.
وی در خصوص پوشش مناسب در پاییز، توضیح داد: به‌طور کلی پاییز فصل اختلاف در دمای هواست و در آن معمولاً با هوای نسبتاً سرد صبح و گرم ظهر مواجهیم. حکمای طب سنتی توصیه می‌کنند که در هر دو حالت پوشش مناسب داشته باشیم تا از آسیب تغییر هوا در امان بمانیم.
*ورزش معتدل و توصیه‌های ویژه برای پیشگیری از بیماری‌ها
وی ورزش و حرکت دادن اعضای بدن در فصل پاییز را به میزان معتدل توصیه کرد و گفت: این کار بدن را کمی گرم و تعادل آن را در تقابل با سرمای بیرون حفظ می‌کند.
*توصیه‌ها و پرهیزات برای حفظ سلامت کادر مدرسه و دانش‌آموزان در برابر ویروس‌ها
این متخصص طب سنتی با اشاره به اهمیت حفظ سلامت کادر مدرسه و دانش‌آموزان در برابر انواع آنفولانزا و سایر ویروس‌ها، مجموعه‌ای از توصیه‌ها و پرهیزات غذایی و رفتاری را ارائه کرد.
کردافشاری با بیان اینکه از یبوست باید جلوگیری شود، تأکید کرد که این امر با خوردن آلو و انجیر میسر است و حتی می‌توان این مواد غذایی مفید را در میان‌وعده مدرسه بچه‌ها گنجاند.
وی همچنین گفت که بهتر است در این فصل از گوشت‌های زودهضم مثل بلدرچین، جوجه مرغ و… استفاده شود.
او در خصوص طعم‌دهنده‌ها با بیان اینکه بهتر است چاشنی غذاها ترش باشد مثل آب انار، سماق، آبغوره و…، همچنین بر مصرف سیر و پیاز زیاد در غذاها تأکید کرد.
متخصص طب سنتی، مصرف دارچین، زعفران، پونه، پسته، تمر هندی، خاکشیر با آبجوش، رازیانه، کاهو، گشنیز و گلاب را برای حفظ سلامتی و تقویت بدن در فصول سرد سال توصیه کرد.
کردافشاری با اشاره به اهمیت رایحه‌درمانی در سلامت روان و جسم، بوییدن گل‌های معطری همچون نرگس و مریم، گیاهان دارویی چون پونه، نعناع و بهارنارنج، همچنین رایحه‌های دلنشین سیب، گلاب و نارنج را برای ایجاد شادابی و آرامش به‌ویژه در فصل پاییز توصیه کرد.
وی، ضمن تأکید بر فواید مصرف میوه‌ها، مداومت بر مصرف فالوده سیب حداقل سه بار در روز و همچنین نوشیدن آب سیب را برای ارتقای سلامتی و تندرستی مفید دانست.
وی ابراز کرد: فالوده سیب یا همان پوره سیب یکی از خوراکی‌های مقوی و پرخاصیت در طب سنتی ایرانی است که هم غذا و هم دوا شناخته می‌شود و به‌دلیل خواص درمانی بی‌نظیرش، نقش مؤثری در بهبود سلامت بدن ایفا می‌کند. این ترکیب خوش‌طعم از سیب تازه رنده‌شده، عسل، زعفران، گلاب یا عرق بیدمشک، عرق بهارنارنج یا نسترن (به دلخواه) تهیه می‌شود.
این متخصص طب سنتی درخصوص دمنوش‌ها، توضیح داد: دمنوش متشکل از پونه، بابونه شیرازی، آویشن ترک، نعناع، دارچین و چای کوهی به مقدار مساوی مخلوط شود و یک قاشق غذاخوری از آن پس از 10 دقیقه دم کردن و صاف شدن، روزی دو تا سه بار با عسل مصرف شود.
کردافشاری با ابراز اینکه دمنوش میوه گل نسترن بدون پرز و هسته نیز به میزان یک قاشق غذاخوری که 10 دقیقه دم و صاف شده باشد، روزی دو بار میل شود اذعان کرد: مصرف عرقیات همچون گلاب، بیدمشک، بهارنارنج و نسترن نیز مثمر ثمر است.
وی با بیان اینکه یک سس سالم با غذاها مصرف کنید گفت: روغن زیتون (یک قاشق غذاخوری) با عسل (یک قاشق مرباخوری)، سرکه یا آبغوره یا آبلیموترش یا آب نارنج یا رب انار (یک قاشق غذاخوری)، پودر جوانه (یک قاشق مرباخوری)، مالت جو (یک قاشق مرباخوری)، جنین گندم (یک قاشق مرباخوری) و سویق نخود یا سویق کامل (یک قاشق مرباخوری) را ترکیب و همراه غذاها مصرف کنید.
متخصص طب سنتی، در مورد شربت پیاز، بیان کرد: توصیه می‌شود یک واحد آب پیاز و دو واحد عسل با حرارت کم قوام بیاورید و در روز دو الی سه بار میل کنید؛ این شربت خصوصاً برای افراد کارمند توصیه می‌شود که به محیط کار همراه برده و مرتب از آن بنوشند.
کردافشاری ترکیب دیگری را نیز معرفی کرد و گفت: آب پیاز سفید (چهار قاشق غذاخوری)، سرکه خانگی (یک قاشق غذاخوری) و عسل (یک قاشق غذاخوری) را با هم ترکیب کرده و هر هشت ساعت یکبار مصرف کنید.
وی با توصیه بر مصرف مداوم میوه‌های مفید ازجمله سیب، شلغم، زردک (هویج قمی) و بِه گفت: مصرف مداوم یک لیوان آب جوش و یک قاشق غذاخوری عسل و یک قاشق مرباخوری آب لیموترش تازه روزی چهار و پنج بار بسیار مفید است.
متخصص طب سنتی، به ترکیب مفید دیگری که در طب سنتی وجود دارد اشاره و تشریح کرد: یک قاشق غذاخوری پودر ریشه شیرین‌بیان، نصف قاشق غذاخوری شکر و نصف قاشق غذاخوری رازیانه مخلوط و روزانه یک قاشق چایخوری از مخلوط حاصله میل شود.
کردافشاری با اشاره به پرهیز از مصرف گوشت‌های دیرهضم، غذاهای سنگین و دیرهضم، پرخوری و درهم‌خوری، اذعان کرد: همچنین از شیرینی‌جات، به‌ویژه انواع مصنوعی، کمتر استفاده شود؛ چراکه مصرف زیاد آن‌ها موجب تعفن اخلاط می‌شود.
وی همچنین توصیه کرد که از غذافروشی‌ها و محصولات خوراکی روباز، ازجمله لبو و باقالی‌فروشی‌های خیابانی پرهیز کنید.
وی همچنین پرهیز از خوردن تنقلات مصنوعی نظیر چیپس، پفک، پفیلا و ذرت بوداده را گوشزد کرد و خوردن غذاهای با هضم سنگین شامل ماکارونی، پاستا، فست‌فودها، ذرت مکزیکی و انواع سس‌های سفید و قرمز را نیز از موارد پرهیزی برشمرد.
این متخصص طب سنتی، در تکمیل توصیه‌های خود اشاره کرد: بادکش و حجامت با مشورت و تحت نظر پزشک متخصص طب سنتی در مواردی ازجمله بیماری‌های پوستی و انواع سرماخوردگی‌ها می‌تواند مفید باشد.
همان‌طور که با ورود پاییز، شاهد تغییرات عمیق در طبیعت و محیط اطراف هستیم، بدن ما نیز به‌طور غریزی خود را برای ورود به دوره جدید آماده می‌سازد. تغییرات دمایی و کوتاه‌تر شدن روزها، سیگنال‌هایی هستند که بدن را به سمت ایجاد تعادل مجدد سوق می‌دهند.
همین سازگاری طبیعی بدن با تغییر فصل، اهمیت توجه به تغذیه و سبک زندگی را دوچندان می‌کند. همانطور که متخصص طب سنتی عنوان کرد باید غذاهایی را انتخاب کنیم که هضم آسان‌تری دارند و انرژی بدن را به جای صرف تلاش برای هضم، صرف تقویت سیستم ایمنی و مقابله با تغییرات جوی کنند. همچنین رعایت زمان خواب و بیداری در این فصل بسیار توصیه شده است. از سوی دیگر، از غذاهای دیرهضم مانند ماکارونی، فست‌فودها و سس‌های سنگین باید پرهیز کرد.
با کمی هوشمندی و عمل به تدابیر ساده طب سنتی، می‌توان این فصل زیبا را به سلامت پشت سر گذاشت و با قوای جسمانی کامل به استقبال زمستان رفت. این تغییرات فصلی فرصتی است تا با تغذیه‌ای آگاهانه، بدن را برای روزهای سردتر آماده کنیم.

طیبه اسدبیگی