سپهرغرب، گروه سلامت - ملیکا قانعی: همدان، با آب‌وهوای معتدل کوهستانی و به لطف خاک حاصلخیز، شرایط مناسبی برای رویش گیاهان دارویی مانند آویشن کوهی، ریواس، کنگر وحشی، پنیرک، بابونه، شنگ و بومادران دارد و در فصل بهار به بهشتی از گیاهان دارویی و خوراکی تبدیل می‌شود.

استان همدان با طبیعت بکر و کوهستان‌های سرسبز، در فصل بهار به بهشتی از گیاهان دارویی و خوراکی تبدیل می‌شود. این منطقه، به‌ویژه در دامنه‌های کوه الوند و مراتع اطراف شهرهایی مانند ملایر، نهاوند و تویسرکان میزبان گونه‌های متنوعی از گیاهان خودروست که از دیرباز در طب سنتی و آشپزی محلی این خطه جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. همدان، با آب‌وهوای معتدل کوهستانی و به لطف خاک حاصلخیز، شرایط مناسبی برای رویش گیاهانی مانند کنگر وحشی، ریواس، پنیرک، بابونه، شنگ، بومادران و آویشن کوهی دارد. این گیاهان نه‌تنها در تهیه غذاهای محلی همدان، مانند آش ریواس و آش ترخینه کاربرد دارند، بلکه در درمان بسیاری از بیماری‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. مردم همدان از گذشته تا امروز، با بهره‌گیری از دانش بومی، از این گیاهان برای درمان سرماخوردگی، مشکلات گوارشی، التهابات پوستی و تقویت سیستم ایمنی استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال بابونه‌ که در دمنوش‌های آرام‌بخش و ضد نفخ به‌کار می‌رود.

امروزه، با افزایش توجه به گیاهان دارویی و تغذیه سالم، این گنجینه‌های طبیعی بیش‌ازپیش مورد توجه قرار گرفته‌اند.

در این گفت‌وگو با متخصص طب ایرانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان و عضو انجمن طب ایرانی شعبه همدان، به معرفی مهم‌ترین گیاهان دارویی و خوراکی کوهستان‌های همدان می‌پردازیم و خواص درمانی، روش‌های مصرف و نکات احتیاطی مربوط به هر یک را بررسی خواهیم کرد تا با بهره‌مندی از این موهبت‌های طبیعی، گامی در جهت سلامت و تندرستی برداشته باشیم.

دکتر ستاره فلاح با بیان اینکه یکی از گیاهانی که در این فصل در طبیعت اطراف استان می‌روید، گیاه پنیرک (Malva sylvestries) است. ادامه داد: این گیاه دارای گل‌های بنفش‌رنگ، ریز و زیبایی است که بسیاری از افراد آن را در طبیعت دیده‌اند که جلوه‌ی خاصی به محیط می‌بخشد.

وی با بیان اینکه پنیرک دارای طبیعت سرد و تر است و برای تسکین حرارت بدن مفید می‌باشد اظهار کرد: افرادی که دچار سرفه‌های خشک، سرفه‌های تحریکی، گرفتگی صدا، التهاب گلو و گلودرد هستند، می‌توانند دمنوش پنیرک را تهیه کرده و به‌صورت ولرم مصرف کنند.

این متخصص طب ایرانی با اشاره به اینکه پنیرک دارای خاصیت ملین و آرام‌بخش برای دستگاه گوارش است و برای کسانی که یبوست ناشی از حرارت و خشکی دستگاه گوارش دارند، گزینه‌ مناسبی محسوب می‌شود ادامه داد: البته با توجه به طبیعت سرد و تر این گیاه، افرادی که مزاج سرد و تر دارند یا دچار رطوبت اضافی معده و ضعف معده هستند، باید در مصرف آن احتیاط کنند.

فلاح عنوان کرد: این گیاه در مطالعات و تحقیقات آزمایشگاهی مورد بررسی قرار گرفته و خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدالتهابی، ترمیم‌کننده‌ زخم و ضد درد از دیگر ویژگی‌های آن است.

وی با بیان اینکه یکی دیگر از گیاهانی که با فرا رسیدن فصل بهار در طبیعت یافت می‌شود، ریواس یا ریباس (Rheum ribes) است. توضیح داد: این گیاه دارای طبیعت سرد و خشک است و برای افرادی که حرارت مزاجی بالایی دارند، مفید می‌باشد. ریواس به تقویت معده و کبد گرم کمک کرده و در رفع تشنگی مؤثر است.

وی خاطرنشان کرد: افرادی که گرم‌مزاج هستند و در فصل‌های گرم سال دچار برون‌ریزی‌های پوستی می‌شوند می‌توانند آش ریواس را در رژیم غذایی خود بگنجانند. این آش معمولاً از موادی مانند لپه، برنج، سبزیجات قُطری (مانند گشنیز و جعفری) و البته ریواس تهیه می‌شود.

این عضو انجمن طب ایرانی در شعبه همدان، با اشاره به طبیعت سرد و خشک ریواس بیان کرد: افرادی که مشکلات ریوی، تنفسی یا عصبی دارند یا سردی مزاج آن‌ها بالاست بهتر است در مصرف ریواس و گیاهان مشابه دقت کنند.

فلاح اذعان کرد: این گیاه در مطالعات آزمایشگاهی مورد تحقیق قرار گرفته و دارای خواص ضدالتهابی، ضدسرطانی و آنتی‌باکتریال است.

وی با بیان اینکه از دیگر گیاهانی که در فصل بهار و تابستان در طبیعت ظاهر می‌شود، خرفه (Portulaca oleracea) است ادامه داد: این گیاه دارای طبیعت سرد و تر بوده و در میان مردم بسیار محبوب است، تا حدی که به‌صورت خام در ترکیب سبزی خوردن و همچنین در ترشیجات نیز استفاده می‌شود.

متخصص طب ایرانی با بیان اینکه خرفه برای تسکین حرارت بدن و اعضای داخلی مانند کبد و معده مفید است افزود: این گیاه در رفع عطش و تشنگی مؤثر می‌باشد. افرادی که در ماه‌های گرم سال دچار تب‌ها یا بثورات پوستی می‌شوند می‌توانند از این گیاه استفاده کنند.

فلاح افزود: افرادی که تمایل به پاکسازی سبک بدن از طریق رژیم غذایی دارند، می‌توانند از این سبزی در تهیه آش‌ها و شورباها استفاده کنند.

وی مطرح کرد: تخم خرفه نیز بخش دیگری از این گیاه است که قابل مصرف بوده و خواص مشابهی دارد و می‌توان در تهیه فالوده سیب یا شربت‌های تابستانه از آن استفاده کرد.

وی با بیان اینکه با توجه به طبیعت سرد و تر خرفه، برای افراد لاغر با مزاج گرم و خشک مناسب است ادامه داد: اما کسانی که مزاج سرد و تر دارند یا از رطوبت و سردی معده رنج می‌برند، باید در مصرف آن احتیاط کنند.

این متخصص طب ایرانی خاطرنشان کرد: خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خرفه در مطالعات علمی بررسی شده و این اثرات به‌دلیل وجود متابولیت‌های مختلف در این گیاه است.

فلاح گفت: یکی دیگر از گیاهان دارویی پرکاربرد، بابونه (Matricaria chamomilla) است که گل‌های ریز و زیبایی دارد و طبیعت را زینت می‌بخشد. طبیعت آن گرم و خشک بوده و خواص درمانی متعددی دارد.

وی با بیان اینکه این گیاه به‌صورت دمنوش یا همراه با گیاهان دیگر مصرف می‌شود افزود: برای درمان سرماخوردگی‌های همراه با ترشحات مخاطی، سرفه‌های خلط‌دار، رفع انسدادها، تقویت اعصاب و بهبود مشکلات گوارشی مانند نفخ و سوءهاضمه مفید است.

وی با بیان اینکه روغن بابونه نیز در مصارف موضعی کاربرد دارد، خاطرنشان کرد: روغن‌مالی برای بهبود حرکات روده، تسکین دل‌دردهای قاعدگی، کاهش خستگی و کوفتگی عضلانی (گرفتگی عضلات کمر، ساق پا و بازوها) و تسکین درد مفاصل مؤثر است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان با بیان اینکه با توجه به طبیعت گرم و خشک بابونه، افراد گرم‌مزاج باید در مصرف آن احتیاط کنند توضیح داد: این گیاه ممکن است در برخی افراد حساسیت‌زا باشد؛ بنابراین توصیه می‌شود قبل از استفاده از روغن بابونه، مقدار کمی از آن روی پوست تست شود.

فلاح با ابراز اینکه خواص آنتی‌اکسیدانی، ضد میکروبی و ضدالتهابی بابونه در تحقیقات علمی اثبات شده افزود: همچنین، اثرات محافظتی این گیاه بر سیستم گوارش و کبد نیز مورد مطالعه قرار گرفته که این خواص بسته به نوع عصاره تهیه‌شده از بابونه متفاوت است.