جهان در چند دهه اخیر، شاهد تغییرات قابل‌توجهی در الگوهای آب‌وهوایی است. این تغییرات که به‌دلیل افزایش دمای جهانی و تغییر در الگوهای بارندگی رخ می‌دهد، شرایطی را به وجود آورده است که آتش‌سوزی‌های جنگلی را تشدید می‌کند. گرمایش جهانی موجب خشک شدن پوشش گیاهی و افزایش دمای هوا می‌شود و زمینه را برای آتش‌سوزی‌های بیشتر و شدیدتر فراهم می‌کند.
افزون بر افزایش بسامد وقوع آتش‌سوزی‌های جنگلی، شدت و مدت زمان آن‌ها نیز افزایش یافته است. این پدیده نه‌تنها بر محیط زیست تأثیر می‌گذارد، بلکه بهداشت عمومی و اقتصاد را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. سوختن درختان و گیاهان در طول آتش‌سوزی‌های جنگلی علاوه‌بر دی‌اکسید کربن، طیف وسیعی از آلاینده‌ها و ذرات معلق را آزاد می‌کند که شامل زغال، فلزات و خاک است و به‌عنوان ذرات پی‌ام 2.5 شناخته می‌شوند. اندازه این ذرات از 2.5 میکرون کمتر است و به همین دلیل می‌توانند به عمق ریه‌ها نفوذ کنند و مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد کنند.
سوختن خودروها، پلاستیک‌ها و مصالح ساختمانی در آتش‌سوزی‌های شهری، غلظت بالاتری از ترکیبات سمی و آلاینده‌ها را آزاد می‌کند. آژانس حفاظت از محیط زیست در سال 2023 مطالعه‌ای انجام داده که نشان می‌دهد دود آتش‌سوزی‌های جنگلی شهری تا هزار برابر بیشتر از دود حاصل از سوختن پوشش گیاهی طبیعی، ترکیبات سمی دارد.
در سال‌های اخیر، آتش‌سوزی‌های بزرگ جنگلی در نقاط مختلف رخ داده که منجر به فاجعه‌های قابل‌توجه در مناطق شهری شده است. یکی از بزرگ‌ترین این حوادث، آتش‌سوزی‌های سال‌های 2019 تا 2020 در استرالیا بود که حدود 18 میلیون هکتار از اراضی این کشور، ازجمله 12 میلیون هکتار جنگل را در بر می‌گرفت. شهرهای سیدنی، ملبورن و کانبرا به‌شدت تحت تأثیر قرار گرفتند و بیش از دو هزار و 600 خانه و 6 هزار ساختمان در این شهرها نابود شد. بر اساس مطالعه‌ای از دانشگاه ام‌آی‌تی، دود این آتش‌سوزی‌ها به استراتوسفر (دومین لایه بزرگ اتمسفر) رسید و سوراخ اوزون قطب جنوب را به اندازه 2.5 میلیون کیلومتر مربع گسترش داد.
دود ناشی از آتش‌سوزی‌های جنگلی می‌تواند تا ارتفاع 23 کیلومتری بالا رود و به استراتوسفر برسد و به این ترتیب در سراسر جهان پخش شود. دود آتش‌سوزی‌های جنگلی سیبری در سال 2023 که تحت تأثیر گرمایش جهانی و ذوب سریع یخ‌های دائمی بود، از طریق اقیانوس آرام به آلاسکا و سیاتل رسید.
در همان سال، حدود 15 میلیون هکتار در کانادا سوخت و منجر به تخلیه بیش از 155 هزار نفر در استان‌های آلبرتا، بریتیش کلمبیا، نوا اسکوشیا، انتاریو و کبک شد. خسارات اقتصادی آن آتش‌سوزی به هشت میلیارد دلار رسید. علاوه‌بر نابودی اموال و زیرساخت‌ها، آتش‌سوزی‌ها همچنین بر تولید نفت و گاز در منطقه آلبرتا تأثیر گذاشت. دود این آتش‌سوزی‌ها حتی هوای نیویورک را آلوده کرد.
آتش‌سوزی‌های اخیر در کالیفرنیا بر منطقه شهری لس‌آنجلس و مناطق اطراف تأثیر شدیدی گذاشته و خسارات عمده‌ای را به جامعه ساحلی پسیفیک پلسیدز وارد کرده است؛ در این منطقه 6900 هکتار و در ایتون بیش از 5500 هکتار تحت تأثیر قرار گرفت. دود ناشی از آتش‌سوزی‌ها تا اقیانوس آرام نیز گسترده شد و کیفیت هوا و دید را در یک منطقه وسیع تحت تأثیر قرار داد.
علاوه بر این، 12 هزار ساختمان از بین رفت، 150 هزار نفر خانه‌های خود را تخلیه کردند و خسارات اقتصادی بین 135 میلیارد تا 150 میلیارد دلار تخمین زده شد. این حوادث نشان می‌دهد که آتش‌سوزی‌های جنگلی نه‌تنها محیط زیست را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه بر اقتصاد و بهداشت عمومی نیز تأثیرات جدی دارد.
*پیامدهای آتش‌سوزی‌های جنگلی شهری بر سلامت افراد
تعیین ترکیبات خاصی که افراد در طول آتش‌سوزی جنگلی در معرض آن قرار می‌گیرند، به‌دلیل پیچیدگی عوامل دخیل، دشوار است. این ترکیبات به نوع مواد سوخته‌، دمای آتش و فاصله انتشار دود بستگی دارد. در آتش‌سوزی‌های جنگلی شهری، ترکیباتی از فلزات سنگین همچون سرب، آرسنیک و کروم آزاد می‌شوند که خطر جدی بیماری‌های عصبی و قلبی را به همراه دارند، علاوه بر این، هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای که سرطان‌زا هستند و دی‌اکسین‌ها که می‌توانند به مشکلات رشد و تولیدمثل منجر شوند نیز در این آتش‌سوزی‌ها آزاد می‌شوند.
جمعیت‌های آسیب‌پذیر همچون کودکان، افراد مسن، زنان باردار و افراد مبتلا به آسم یا بیماری‌های قلبی، در معرض خطر بسیار بیشتری قرار دارند. این افراد به‌دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر یا شرایط جسمی خاص، بیشتر در معرض اثرات منفی ترکیبات قرار می‌گیرند.
استنشاق این ترکیبات می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی، عصبی و قلبی شود و اثرات کوتاه‌مدتی همچون سرفه، تحریک گلو، مشکلات تنفسی و سوزش چشم ایجاد کند، در حالی که قرار گرفتن مداوم در معرض این ترکیبات موجب بروز آسیب‌هایی در بلندمدت همچون سرطان، سکته مغزی و بیماری‌های مزمن خواهد شد. بعضی از مطالعات حتی ارتباطی بین قرار گرفتن در معرض دود آتش‌سوزی جنگلی و اثرات عصبی طولانی‌مدت، از جمله افزایش خطر آلزایمر و زوال عقل را مطرح کرده‌اند.
قربانیانی که خانه و اموال خود را از دست داده‌اند، ممکن است با مشکلاتی همچون افسردگی، اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه روبه‌رو شوند که می‌تواند سال‌ها پس از فاجعه ادامه پیدا کند و بر کیفیت زندگی و بهداشت روانی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد، علاوه بر این، از دست دادن خانه و اموال، استرس مالی و اجتماعی را نیز به همراه دارد که می‌تواند بر سلامت روان افراد تأثیر بگذارد.
از سوی دیگر، افزایش آتش‌سوزی‌های جنگلی به‌دلیل تغییرات آب‌وهوایی، پیامدهای جدی برای محیط زیست به همراه دارد. یکی از مهم‌ترین این پیامدها، آزاد شدن کربن ذخیره‌شده در درختان است که به گرمایش جهانی کمک می‌کند. این چرخه معیوب، شرایط را برای آتش‌سوزی‌های بیشتر و شدیدتر فراهم می‌کند و در نهایت، به تشدید تغییرات آب‌وهوایی می‌انجامد.
آتش‌سوزی‌های جنگلی همچنین بر منابع آب تأثیر منفی می‌گذارد. خاکستر و رسوبات حاصل از این آتش‌سوزی‌ها می‌تواند کیفیت و کمیت آب را کاهش دهد، زیرا به تالاب‌ها و منابع آب وارد می‌شوند و آن‌ها را آلوده می‌کنند، علاوه بر این، خاک سوخته توانایی جذب آب خود را از دست می‌دهد و این موضوع منجر به افزایش رواناب و خطر وقوع سیل می‌شود. این شرایط نه‌تنها محیط زیست را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه بر تأمین آب سالم بر جوامع انسانی نیز تأثیر منفی می‌گذارد.