با افزایش آلودگی هوای ناشی از حمل‌ونقل و صنعت، فضاهای سبز و عرصه‌های طبیعی مورد توجه ساکنان شهرهای بزرگ قرار گرفته است. انسان امروزی برای داشتن فرصت تفکر و دوری از دغدغه‌ها و مسائل شهرنشینی ناگزیر به پناه بردن به محیط‌های سبز طراحی شده در فضاهای شهری است.

عدم رعایت اصول طراحی فضاهای سبز شهری موجب شده تا طراحان شهری در جذب ساکنان شهرها به این فضاها و جلب رضایت آنان تا حدود زیادی ناموفق باشند.

توجه به این اصول می‌تواند از طریق تقویت ادراکات حسی استفاده‌کنندگان فضاهای شهری، موجب تقویت بار معنایی فضا و ایجاد خاطره در ذهن کاربران فضاهای شهری شود. براین اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در خصوص کاربرد فضای سبز شهری، چگونگی استفاده بهینه از آن، پارادایم‌های ترکیب پوشش، خلأهای فضای سبزی همدان و چرایی عدم چشم‌نوازی فضای سبز شهری در همدان گفت‌و‌گویی را با دانشیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا همدان و نیز طراح شهری ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن‌ سجادزاده با بیان اینکه فضای سبز شهری یکی از ابعاد بسیار مهم در کیفیت‌بخشی به محیط زندگی به‌خصوص در شهرهای امروزی است گفت: در حال حاضر شهرها با رشد و توسعه فزاینده با رویکرد صنعتی شدن هستند بنابراین توجه به این الزام دوچندان شده است.

وی با تأکید براینکه امروز یکی از چالش‌های اساسی در بحث توسعه به مباحث زیست‌محیطی و به‌ویژه کمبود منابع و ظرفیت‌های طبیعی و یا به عبارتی از دست رفتن این منابع بازمی‌گردد تشریح کرد: علاوه بر این مسئله آب امروزه یکی از مسائل مهم در این حوزه است.

وی ادامه داد: واقعیت این است که بحث فضای سبز در حوزه برنامه‌ریزی و طراحی شهری از جایگاه شایسته‌ای برخوردار نیست و حتی طی سال‌های اخیر این قضیه حادتر شده و اندک جایگاه موجود را نیز از دست داده است.

این دانشیار شهرسازی افزود: این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است چراکه ما همدان را به‌عنوان شهر گردشگرپذیر و شهر تاریخ‌ و طبیعت قلمداد کرده و با این عنوان می‌شناسیم اما طی سنوات اخیر بعد و ظرفیت طبیعت همدان آن‌چنان‌که باید مورد توجه نبوده است و حتی علی‌رغم دریافت عنوان نخستین شهر سبز جهان اسلام این مهم تنها در حد برچسب باقی ‌ماند.

سجادزاده با اشاره اینکه در عمل شاهد هیچ تحولی در شهر همدان نبوده و این عنوان با برگزاری یک همایش ساده به پایان رسید، خاطرنشان کرد: این در حالی است که اصلی‌ترین دلیل مانایی و پایداری ساختار شهری همدان به اکو شهر بودن و یا همان باغ شهر بودن آن بازمی‌گردد.

وی با تأکید بر اینکه این باغ شهر بودن به وجود رود‌دره‌ها و باغ‌های اطراف شهر، چشمه‌های بی‌شمار و وجود قنات‌ها در آن بازمی‌گردد، تصریح کرد: نکته حائز اهمیت این است که بخشی از وظیفه نگهداری و صیانت از فضای سبز شهری بر عهده معاونت خدمات شهری شهرداری بوده و حتی این مهم به‌صراحت در قانون آمده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه حتی در صورت اهمال و رها کردن فضای سبز شخصی در شهرها بازهم شهرداری نسبت به صیانت و نگهداری از آن مسئولیت دارد خاطرنشان کرد: متأسفانه در داخل شهری همچون همدان نه‌تنها این رویکرد دنبال نمی‌شود بلکه به‌مرور زمان فضای سبز شهری و باغ‌ها در همدان در حال از بین رفتن و نابودی است.

سجادزاده با اشاره به اینکه از طرفی هم بحث مشارکت مردم بسیار کمرنگ دیده شده است ابراز کرد: در این زمینه دولت نه‌تنها نسبت به تشویق مردم گام برنمی‌دارد بلکه گاهی با اعمال قوانین خاص مانع از آن می‌شود که ساکنین یک منطقه خود در این امر مشارکت کنند؛ به‌عنوان‌مثال باغ‌های اطراف شهر همدان اغلب زمین‌های لم‌یزرعی بوده که توسط مردم به باغ تبدیل شده‌اند، اما در حال حاضر شاید برای صیانت از این باغ‌ها نیاز به احداث آلونکی در درون باغ باشد ازآنجایی‌که قوانین بومی‌سازی نشده و یکدست هستند به بهانه جلوگیری از تغییر کاربری امکان ساخت این آلونک از مالک سلب شده و درواقع مانع از آن می‌شود که مردم خود نسبت به احیا و صیانت از فضای سبز و باغ‌ها اقدام کنند.

وی با تأکید براینکه یکی از پیشنهاد‌هایی که به شورای شهر جدید دادم ایجاد شورای محیط‌زیست در شورای شهر بود، اذعان کرد: آنچه مسلم است اینکه در حال حاضر در شورا کمیسیون‌ها و کمیته‌های تخصصی بر اساس ساختار کشوری‌ به‌صورت روتین وجود دارد حال‌آنکه در کشورهای توسعه‌یافته این‌گونه نیست و این کمیسیون‌ها و یا کمیته‌ها بر اساس نیاز در شورای شهر‌ها تشکیل می‌شوند.

این استاد طراح شهری با بیان اینکه کار شورای محیط‌زیست باید حفظ، صیانت، بازآفرینی و احیای فضای سبز شهری باشد تشریح کرد: اهمیت تشکیل این شورا مرتبط بودن آن با مورفولوژی بر پایه طبیعت و روددره‌ها است.

سجادزاده با بیان اینکه در شهر همدان هفت روددره از الوند سرچشمه می‌گیرد که خود بستری برای احیای فضای سبز شهری است، اظهار کرد: در واقع شکل‌گیری محلات، کوچه‌ها و چمن‌ها بر منابع این منابع آبی بوده است.

وی با تأکید براینکه همدان شهر هزاران چشمه و درعین‌حال ساختار طبیعی است، ابراز کرد: اگر سر به تاریخ محلات همدان بزنید مشخص می‌شود که هر محله همدان قدیم دارای چند چشمه بوده است.

این طراح شهری با اشاره به اینکه متأسفانه بر اساس سیاست‌های غلط امروز دیگر در محلات همدان خبری از آن چشمه‌ها نیست، تشریح کرد: علاوه براین رود دره‌ها نیز به رودخانه‌های فاضلابی بدل شده‌اند.

سجاد‌زاده افزود: در واقع این دردی غیر قابل انکار است که رودخانه‌های طبیعی همدان چه فصلی و چه دائمی در شهر همدان به مأمنی برای فاضلاب شهری بدل شده و از جنوبی‌ترین نقطه تا شمالی‌ترین نقطه شهر این فاضلاب به‌جای آب در رودخانه‌ها جریان دارد.

وی با بیان اینکه نکته بعدی به جانمایی فضای سبز شهری بازمی‌گردد، ابراز کرد: ازآنجاکه در حال حاضر مسئله آب در حفظ و نگهداری این کاربری از اهمیت بالایی برخوردار است به نظر می‌رسد راهکار اصلی برای حل این معضل بازهم به بهره‌مندی از بستر و حریم رود‌دره‌ها برای احداث پارک‌ها و غرس درختان بازمی‌گردد.

این دانشیار دانشکده هنر و معماری همدان با تأکید براینکه بهترین محل برای احداث پارک‌های جیبی (کوچک) و محلی، حریم رودخانه‌ها است، ابراز کرد: این مهم در راستای عدالت زیست‌محیطی نیز تأثیرگذار خواهد بود زیرا این رودخانه‌ها در اغلب محلات شهری همدان در جریان هستند.

سجادزاده با اشاره به اینکه متأسفانه در حال حاضر عمده فضای سبز شهری همدان در قسمت جنوبی شهر بوده و شمال شهر از داشتن کمترین زیرساخت بی‌بهره است تشریح کرد: این در حالی است که رودخانه‌ها بالاترین نقطه تا پایین‌دست یعنی جاده تهران امتداد دارند و خود می‌توانند با بهره‌برداری درست از آن به پتانسیلی برای بهبود کیفیت زندگی در مسیر احیای فضای سبز شهری بدل شوند.

وی با تأکید براینکه وجود آب در بستر این رودخانه‌ها طی سال خود بخشی از مشکل فضای سبز شهری را حل خواهد کرد گفت: علاوه بر این مهم بر کیفیت اکولوژی شهر نیز مؤثر خواهد بود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بهره‌مندی از روددره‌ها در بحث فضای سبز منجر به حفظ ساختار طبیعی شهر نیز می‌شود، خاطرنشان کرد: درواقع این امر بستری برای شکل‌گیری اکو شهر خواهد بود.

سجادزاده با تأکید براینکه راهکار بعدی برای تقویت فضای سبز شهری استفاده از نمای پنجم شهر یعنی جداره‌ها و بام‌های سبز در این بحث است بیان کرد: امروز دیگر نمای شهری را نمی‌توان محصور در سنگ، چوب، شیشه و فلز دانست بلکه در کشورهای دغدغه‌مند در این عرصه نمای سبز و بام سبز جزو اولویت‌های طراحی شهری است.

وی با بیان اینکه استفاده از این مهم در شهرهای ایران و به‌ویژه همدان با توجه به محدودیت و قیمت زمین غیر قابل انکار است، ابراز کرد: ایجاد ضوابط تشویقی برای ایجاد تعمیر و نگهداری جداره و بام سبز از اولویت‌های اصلی است.

این طراح شهری با بیان اینکه رویکرد طبیعی شهر همدان خود مؤید توان همدان در حوزه گردشگری طبیعی است خاطرنشان کرد: مشکل اینجاست که ما بحث زیست‌محیطی و فضای سبز شهری را موضوعی مدیریتی، جلسه‌ای و سلیقه‌ای قلمداد می‌کنیم.

سجادزاده با تأکید براینکه متأسفانه با تغییر یک شهردار و یا یک مدیر رویکرد فضای سبز شهری در یک شهر تغییر می‌کند ابراز کرد: داشتن طرح جامع فضای سبز یکی از اصلی‌ترین رویکردهایی است که در این باب می‌تواند کارساز باشد.

وی با بیان اینکه داشتن طرح جامع شهری باید به‌صورت یک الزام در دستور کار متولیان امر قرار گیرد، تشریح کرد: اصلی‌ترین خلأ در فضای سبز شهری همدان داشتن همین طرح است که خود منجر به فعالیت بر مبنای سلیقه می‌شود.

این کارشناس شهری با تأکید براینکه این مهم هم در نوع پوشش فضای سبز و هم در عرصه توسعه عدالت زیست‌محیطی با ورود در بحث جانمایی‌ها مؤثر خواهد بود ابراز کرد: به‌عنوان مثال دانشگاه بوعلی 170 هکتار فضای سبز شهری دارد که دورتادور آن دیوار کشیده شده و مردم از آن بی‌بهره‌اند پس در صورت داشتن طرح جامع می‌توان برای فضاهای این‌چنینی و بهره‌مندی حداکثری مردم از آن چاره‌اندیشی کرد.

سجادزاده با بیان اینکه البته وجود فضاهای سبز به این وسعت تنها مختص دانشگاه بوعلی نیست بلکه در ادارات مختلف نیز شاهد وجود چنین فضا و دیوارکشی در اطراف آن هستیم، تصریح کرد: چاره‌اندیشی برای این مهم در راستای عدالت زیستی می‌تواند تا حد بسیار زیادی با توجه حجم این اراضی تأثیرگذار باشد.