این‌روزها لابه‌لای خبرهای ریزودرشت جهان و ایران، صدای اعتراض عده‌ای از کارشناسان، اساتید و فعالان رسانه‌ای به گوش می‌رسد؛ اعتراضی از روی دلسوزی و نگاه عالمانه به مسائل یک شهر. همدان که از دیرباز سابقه تمدنی و شهر بودن دارد، اینک درکارزاری ایستاده که در یک طرف آن مصلحت‌اندیشی متداول برخی است که خدا می‌داند به زلف کدام منفعت‌طلبی شخصی و گروهی گره خورده‌ و در طرف دیگر آن، تلاش دلسوزان برای حرکت به سوی پیشرفت واقعی و همه‌جانبه بوده؛ همدانی که روزگاری باغ‌شهر به‌شمار می‌رفته و اصیل است، میل دارد از سودهای آنی برخی عبور کرده و با حمایت دلسوزان واقعی، به سوی توسعه پایدار جهت‌گیری کند. مصداق کنونی این تعریف، پروژه ساخت هتل در بلوار ارم به‌عنوان محور گردشگری و آخرین امیدهای سبز شهر بوده که آزمونی برای فلسفه توسعه شهری و رابطه شهروند- سرمایه‌گذار است.
* فضای طبیعی، هویت شهری و ثروت عمومی
در غالب شهرها فضای سبز، باغات و مسیرهای مناظر طبیعی نه‌فقط نقطه تزئینی، بلکه بخشی از ساختار زیستی و روحی شهر محسوب می‌شوند. بلوار ارم همدان با چشم‌انداز به دامنه الوند و درختان کهنسال، یکی از معدود محورهایی است که هنوز بخشی از این ظرفیت را حفظ کرده و این یک واقعیت بوده که ساخت هتل بزرگ در این بخش، آخرین ریه سبز شهر را می‌بندد؛ این درحالی است که براساس طرح سامان‌دهی دامنه شمالی الوند، ساخت‌وساز در این منطقه ضوابطی دارد که به نظر می‌رسد برای صدور مجوز این هتل، با اغماض صددرصدی مسئولان مواجه هستیم.
این یک واقعیت غیر قابل انکار است که هیچ سرمایه‌گذاری و هیچ توسعه‌ای نباید برخلاف ضوابط عمومی و مطالعات آینده‌پژوهی شهر اجرا شود. اگر هتل لوکسی با چند طبقه در این محدوده ساخته شود، منافع اقتصادی آن (البته کوتاه‌مدت) بر ضرر دیرپای محیط زیست و کیفیت زندگی شهروندان، غالب می‌شود. بهره‌برداری از زمین‌های طبیعی برای ساخت سازه‌های سنگین، هویت بصری شهر را کم‌رنگ کرده و تعادلی که بین طبیعت و زندگی شهری برقرار بوده است را برهم می‌زند.
از سوی دیگر، در خبرها آمده است که حداقل هفت سرمایه‌گذار دیگر متقاضی ساخت پروژه‌های هتلی در همین محور هستند؛ این یعنی اگر نخستین مجوز صادر شود، روند تسری‌یابی به‌آسانی کل بلوار ارم را به یک «پروژه کوچک هتل‌سازی زنجیره‌ای» تبدیل می‌کند. در بستر چنین پدیده‌ای، آنچه ابتدا ممکن است پروژه‌ای منفرد به نظر آید، تبدیل به الگویی می‌شود که فشار بر محور مذکور را تا آستانه تغییر ماهیت در چهره و کارکرد محل، برساند.
* فشار ترافیکی و چالش زیرساخت‌ها
بلوار ارم هم‌اکنون نیز در ایام اوج ترافیکی با مشکلات مهمی مواجه است؛ افزودن یک هتل بزرگ به این ترکیب مسافر، خدمات و خودروهای جدید، تقریباً تضمینی برای قفل شدن معابر خواهد بود. ادعای پروژه درباره ایجاد پارکینگ، شاید جزئی از راه‌ حل باشد، اگرچه ما در سطح شهر هتل‌ و مرکز خرید کم نداریم که به مدد اهمال مسئولان و جریمه، بار پارک خودروهای مربوطه را بر دوش شهر گذاشته‌اند! اما مشکل اصلی حجم حرکت وسایل نقلیه و تمرکز فعالیت‌ها در یک نقطه است و نه صرفاً کمبود پارکینگ. هنگامی که تقاضا برای ورود به آن محدوده افزایش یابد، شبکه معابر توان پاسخ‌دهی نخواهد داشت.
* دعوت به مشارکت و شفافیت
این یک واقعیت است که هر پروژه بزرگ شهری باید مبتنی بر مشارکت عمومی و شفافیت تصمیمی باشد و نه اینکه تصمیم در جلسات پشت درهای بسته گرفته شود و پس از اجرا، مردم شاهد پیامدها باشند؛ پروژه هتل بلوار ارم برخلاف این قاعده در معرض نقد جدی است، چراکه اساسی‌ترین پرسش‌ها هنوز پاسخ روشن نگرفته‌اند:
* پیوست‌های زیست‌‌محیطی، ترافیکی، منظر و اقتصادی چه هستند؟
* آیا مطالعات بارگذاری ترافیک در ساعات اوج اجرا شده است؟
* چه تدابیری برای اجاره، مالکیت، بهره‌برداری و بازگشت سرمایه در مدت‌زمانی منطقی، اندیشیده شده است؟
* چگونه می‌شود تضمین کرد که منفعت عمومی در بلندمدت فدای سود کوتاه‌مدت نشود؟
در این میان آنچه منتقدان برجسته می‌کنند، این است که هتل‌سازی را می‌توان به مکان‌هایی با ظرفیت پایین‌تر فشار شهری (مثل ورودی‌های شهر، لبه‌های توسعه‌یافته یا بافت‌های کمتراستفاده‌شده) منتقل کرد.
علاوه‌بر آن، همدان با میراث تاریخی، از کاروان‌سراها و بناهای تاریخی متعددی برخوردار است. احیای آن‌ها و تبدیل به اقامتگاه‌های بازسازی‌شده و بهره‌برداری از ظرفیت بوم‌گردی، می‌تواند هم جذابیت گردشگری را حفظ کند و هم فشار بر نقاط سبز را کاهش دهد.
اگر شهرداری، استانداری، دستگاه‌های نظارتی و نمایندگان مجلس به‌ دنبال نسلی از توسعه هستند که با حافظه زیست‌محیطی و اجتماعی شهر پیوند دارد، باید اکنون دست به بازنگری بزنند و نه پس از وقوع خطا؛ چراکه بسیاری از خسارات نمی‌توانند بازگردانده شوند.
بلوار ارم باید به‌عنوان مسیر رفاه، آرامش و یادآوری طبیعت باقی بماند، نه اینکه قربانی پروژه‌های بی‌ضابطه شود. اگر سرمایه‌گذار و مجری پروژه صادقانه به دنبال تأمین منافع عمومی و عمل در چارچوب قانون هستند، باید پیش از صدور مجوز، مستندات دقیق مطالعات محیط زیستی، ترافیکی، منظر و اقتصادی را به‌صورت عمومی منتشر کنند.
درعین‌حال متولیان امر از استانداری تا مدیریت شهری، باید با ایجاد بستر مناسب برای حضور نخبگان در جلسات باز، تصمیم‌ صدور مجوز را شفاف کنند؛ در ضمن مشخص شود آیا ضمانت‌های لازم برای رعایت ضوابط ارتفاع، تراکم، لبه‌سازی، دسترسی و فضاهای باز در چارچوب طرح‌های بالادستی تعیین شده است؟
علاوه‌بر این باید تعهدات لازم برای فضای سبز جبرانی، مدیریت مصرف آب، حمل‌ونقل پاک و ترافیک نیز معین و بازده اقلیمی، منظر و سود اجتماعی پروژه را در دوره 20 تا 30 ساله برآورد کنند؛ تنها در این صورت است که می‌توان امید داشت ساخت این هتل فقط برای سرمایه‌گذار و مسئولان امروز نان ندارد و بارش بر دوش شهر نخواهد ماند.
کوتاه سخن اینکه باید به این امر توجه کرد که ساخت هتل و سرمایه‌گذاری در بلوار ارم همدان موضوعی فراتر از یک پروژه عمرانی بوده و آزمونی برای درک ما از عدالت شهری، مشارکت عمومی و مرز امکان توسعه است؛ اگر تصمیمی بدون پشتوانه علمی، بدون شفافیت و بدون توجه به بُعد عمومی انجام شود، ممکن است یکی از آخرین فضاهای سبز با هویت همدان را از دست بدهیم.
اما اگر تصمیمی شجاعانه گرفته شود، با درنظر گرفتن آینده، مشارکت مردم و رعایت تعادل میان سود و زیان، این پروژه می‌تواند الگویی باشد از توسعه متوازن و احترام به میراث طبیعی و شهری.
اکنون چشم‌ها به مدیران شهری دوخته شده است که آیا اجازه خواهند داد بلوار ارم خاطره‌ساز تخریب شود یا آن را به نقطه افتخارِ هماهنگی میان طبیعت و شهر تبدیل خواهند کرد؟