پیرو جلسه کمیته ملی هماهنگی شهر دوستدار کودک مورخ سیزدهم خرداد 1399 در وزارت کشور و در چارچوب همکاری‌های مشترک این وزارتخانه با یونیسف برای اجرای ابتکار جهانی شهرهای دوستدار کودک در ایران، پس از بررسی نتایج ارزیابی شهرهای متقاضی پایلوت شهر دوستدار کودک، 12 شهر بر اساس ارزیابی عملکرد به‌عنوان شهرهای منتخب برای پایلوت شهر دوستدار کودک انتخاب شدند که (به ترتیب الفبا) عبارتند از شهرهای اِوز، بندرعباس، تبریز، تهران، رشت، سمنان، شیراز، کرمان، گرگان، مشهد، همدان و یزد که مرحله پایلوت بودن این شهرها رسماً پس از امضای تفاهم‌نامه میان شهرداری‌ شهرهای پایلوت و وزارت کشور شروع شد.
شهر دوستدار کودک، شهر یا اجتماع محلی است که در آن نظرها، نیازها، اولویت‌ها و حقوق کودک، بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست‌ها، برنامه‌ها و تصمیم‌های عمومی باشد. چشم‌انداز ابتکار شهر دوستدار کودک یونیسف این است که «همه کودکان و جوانان باید بتوانند از کودکی و جوانی خود لذت ببرند و از طریق احقاق برابر حقوق خود در شهر و اجتماع محلی‌شان، توانایی‌های بالقوه خود را به‌طور کامل به فعل درآورند.» این ابتکار، با حمایت دولت‌های ملی و محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد، بخش خصوصی، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و با همکاری یونیسف، بیش از 30 میلیون کودک را در سه هزار شهر و جامعه محلی در بیش از 40 کشور تحت پوشش قرار داده است.
حال آنکه طبق استانداردهای اعلام‌شده دریافت نشان و برند شهر دوستدار کودک یونیسف زمانی صورت می‌گیرد که شهر مورد نظر چرخه شهر دوستدار کودک را به‌صورت موفقیت‌آمیز تکمیل کرده باشد. یقیناً در مرحله پایلوت، شهرها به‌عنوان «شهر دوستدار کودک» به‌رسمیت شناخته نشده و نشان یا عنوان رسمی دریافت نمی‌کنند. بر این اساس همدان در کنار چند استان دیگر پایلوت اجرای طرح «شهر دوستدار کودک» شده اما به‌نظر می‌رسد اقدامات در خور شأن این عنوان در همدان انجام نشده و راه تا رسیدن به اهداف تعیین‌شده بسیار است.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا که طراح شهری است گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
حسن سجادزاده با بیان اینکه موضوع شهر دوستدار کودک چند وقتی است که از سوی مدیران شهری همدان مطرح شده، گفت: متأسفانه تنها کار انجام شده در این راستا اقدامات رسانه‌ای و تبلیغاتی است و مدیران شهری فقط پیشنهاد احداث چند پارک به‌عنوان پارک کودک را داده‌اند.
وی در ادامه ابراز کرد: شهر دوستدار کودک این نیست بلکه یک رویکرد و نگرش است که می‌بایست از جز تا کل در ارتباط با برنامه‌ریزی شهر همیشه پیوست در این زمینه داشته باشیم؛ بنابراین اگر شهر همدان به‌دنبال آن است که در حوزه شهر دوستدار کودک ویژندسازی کند می‌بایست دید در برنامه‌ریزی شهر هریک از بخش‌ها چه کمکی می‌تواند به تحقق این امر کند.
این استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه معیار و ملاک اصلی در تحقق شهر دوستدار کودک این است که بر اساس روحیه و روان‌شناسی کودک فضای شهری را به گونه‌ای طراحی و ساماندهی کنیم که نهایتاً منجر به امنیت و آرامش کودک شود، افزود: این موضوع از ابعاد مختلفی قابل اجرا است که یکی از مسائل آن نقش فضای سبز و پارک‌ها به‌شمار می‌رود.
سجادزاده با ابراز اینکه امکانات و خدمات همه پارک‌ها، بوستان‌ها و فضای سبز شهری باید به گونه‌ای طراحی و تعریف شوند که کودک بتواند به‌راحتی، با آرامش خیال و با در نظر گرفتن کیفیت خاصی از امکانات آن بهره‌مند شود، اذعان کرد: مثلاً در این زمینه نقش حضور خانواده به همراه فرزندان، نقشی که این فضاها می‌توانند در اختیار آن‌ها بگذارند و یا نزدیکی و دسترسی به پارک‌ها به فضای زندگی کودکان، یکی از شاخصه‌های اصلی در این زمینه است.
وی با اشاره به اینکه علیرغم پیشرفت‌ها، شهرها و محلات گذشته، بنا به تجربه‌ قدیمی‌ترها در کودکی‌هایشان، بیشتر دوستدار کودک‌ بودند تا حال حاضر، زیرا در گذشته حداقل در محلات، فضای باز وسیعی برای کودکان وجود داشت و با هم‌محله‌ای‌ها بازی می‌کردند اما امروز به‌معنای واقعی این فضای جمعی برای بازی کودکان به‌ویژه واحدهای همسایگی وجود ندارد، تأکید کرد: بنابراین از اولویت‌های مهم دسترسی به فضاهای باز جمعی، بازی کودکان است که می‌تواند ما را به شهر دوستدار کودک نزدیک کند.
این استاد شهرسازی افزود: نکته بعدی ابزار و مبلمان شهری است که متأسفانه برای هیچ یک از گروه‌های سنی مناسب نیست چه برسد به گروه سنی کودکان؛ در شهر دوستدار کودک نوع صندلی، نیمکت‌ها، نوع وسایل ورزشی و تمام ابراز و امکاناتی که در محیط شهری داریم می‌بایست با مقیاس کودک همخوانی داشته باشد که متأسفانه در این زمینه نیز برنامه‌ریزی خاصی در همدان مشاهده نمی‌شود.
سجادزاده عنوان کرد: ازجمله مواردی که در مبلمان شهری شهر دوستدار کودک باید مورد توجه قرار گیرد موضوع رنگ است؛ رنگ می‌تواند شادی، نشاط و هیجان را در کودک افزایش دهد.
وی افزود: علاوه بر این ساختار کف‌سازی محیط شهری نیز از دیگر مؤلفه‌هایی است که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد و حتی سیستم معابر و شبکه شهرها هم از لحاظ ایمنی و امنیت باید به گونه‌ای طراحی شوند که در خدمت کودک باشد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه موضوع بعدی المان و عناصر شهری است که بتواند حس کنجکاوی و خلاقیت را در کودکان ترغیب و تشویق کند، ابراز کرد: در حال حاضر در دنیا شهرهایی که برای شهر کودک کار می‌کنند محیط‌های بازی دارند که خود دارای حالت کارآفرینی و مهارت‌آموزی است تا بتواند خلاقیت را در کودکان شکوفا کند.
سجادزاده افزود: درواقع در این شهرها کودک می‌تواند محیطی داشته باشد که در آن خانه‌سازی کرده و گِل‌بازی و یا نسبت به کاشت بذر اقدام کند اما این فضا در همدان مهیا نیست و تأسف‌بارتر اینکه پیشنهادهایی که در خصوص محیط بازی هم ارائه می‌شود مبتنی بر بازی‌های دیجیتالی است حال آنکه این رویکرد نمی‌تواند خلاقیت و نوآوری برای کودک به همراه داشته باشد.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا صرفاً ساماندهی و تغییر کاربری چند خیابان در شهر به پیاده‌راه می‌تواند مؤید تبدیل شدن شهر به شهر دوستدار کودک باشد؟ گفت: یقیناً این گونه نیست؛ برای مثال پیاده‌راه‌های بوعلی و اکباتان کارکرد شهری دارند، بنابراین افراد شاید برای برآورده کردن مایحتاج زندگی و خرید دو یا چندبار در هفته از این فضا استفاده کنند پس این مختص کودک نیست.
وی ادامه داد: از طرفی شهر دوستدار کودک می‌بایست از ساختار محله شکل بگیرد یعنی همانطور که عنوان شد زیرساخت‌ها باید در محیط محله که امکان دسترسی به آن از سوی کودک در کوتاه‌ترین زمان، ممکن است، فراهم شود.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد سال 99 سازمان دهیاری‌ها و شهرداری‌های وزارت کشور آیین‌نامه اجرایی شهرهای دوستدار کودک را ابلاغ کرد در سال‌های اخیر چند شهر هم با همکاری یونیسف و وزارت کشور به‌عنوان پایلوت شهرهای دوستدار کودک معرفی شدند با‌وجود مصوبات و آیین‌نامه‌های متعدد اما هنوز در شهری همچون همدان به‌عنوان یکی از کاندیداها در این عرصه خبری از دوستدار کودک شدن نیست. حال آنکه در همان سال شورای عالی معماری و شهرسازی الزامات و ضوابط عام شهر دوستدار کودک را تصویب کرد. مصوبه‌ای که بر اساس آن باید تمام فضاهای عمومی شهر پذیرای جمعیت کودکان باشد بر اساس این مصوبه ضمن تأیید توجه به نیاز کودکان در محیط شهری، بر رعایت چند مورد تأکید شده است.
برای مثال اهمیت توجه به نیازهای روانی و جسمانی کودکان و تسهیل دسترسی به امکانات محیطی، ایمن کردن محیط و ایجاد محیط‌های شاد برای بازی و پرورش خلاقیت، تأمین سرانه‌‏های خدماتی و کاربری‏‌های مرتبط شهری و لزوم مشارکت انجمن‌ها و سمن‌های فعال در حوزه کودک، ازجمله مواردی هستند که باید به‌منظور ارتقای شهرهای دوستدار کودک لحاظ شوند. اگر امروز سری به محیط‌های شهر همدان بزنیم خواهیم دید که هیچ‌یک از مؤلفه‌های شهر دوستدار کودک حتی در محیط‌هایی که نام این رویکرد را هم به یدک می‌کشند رعایت نشده؛ برای مثال پارک کودک همدان که در نزدیکی میدان فردوسی است؛ در جوار خیابان و البته یک میدان پرتردد و پر سر و صدا قرار گرفته که به لحاظ ایمنی نیز در این پارک خبری از مهیّا بودن شرایط نمی‌توان دید. تأسف‌بارتر اینکه قسمتی از پارک در تاریکی مطلق قرار دارد و محلی برای جولان جوانان و پارک موتور شده و پارک بیشتر به یک فضای عمومی سبز بی‌انضباط بدل شده که حتی بنا به آسیب‌های اجتماعی قابل مشاهده در آن، برای حضور کودکان با خانواده نیست.
اگر سری به محدوده بازی کودکان پارک مردم همدان بزنید متوجه می‌شود که کف‌پوش‌ها در برخی از مناطق مناسب بود و یا تعداد آن به لحاظ استقبال کودکان آنقدر کم است که بیشتر بساط دعوای کودکان را فراهم کرده تا بازی آن‌ها، از طرفی اما بازهم مشکل روشنایی و ایمنی وسایل قابل رؤیت است.
جالبتر اینکه در پیاده‌راه‌های همدان که مداوم نام «انسان‌محوری» را یدک می‌کشند و برای هر پروژه اجتماعی مرتبط با پایداری شهر این پروژه از سوی مدیران مطرح است هم توجه به کودکان به لحاظ مبلمان شهری، رنگ‌آمیزی‌ها، غرفه‌های کتابخوانی و دیگر موارد مشاهده نمی‌شود و تنها چیزی که در این پیاده‌راه‌ها مختص کودکان است؛ بادکنک‌فروشانی است که با بادکنک‌های در دست خود فضا را برای دویدن کودکان مهیا می‌کنند غافل از اینکه جولان موتورسواران این مجال را نیز از آن‌ها سلب کرده است.

طاهره ترابی مهوش