سپهرغرب، گروه انتظار: دانشیار دانشگاه علوم قرآن و حدیث با بیان اینکه از نظر آیت‌الله صافی هر انتظاری منجر به نجات نمی‌شود، گفت: انتظاری که به سمت سکون و بی‌حرکتی و بی‌عملی بیانجامد، نجاتبخش نیست. انتظار نجات بخش، دارای وجه مسئولیت‌پذیری اجتماعی عمیق است.
دکتر احمد کریمی، دانشیار دانشگاه علوم قرآن و حدیث در این نشست به ارائه بحث پرداخت که مشروح آن در ادامه مرور می‌شود:
پروژه انتظار از منظر آیت‌الله العظمی صافی به مثابه یک فقیه و متکلم سنتی، به مثابه پاسخ به یک مسئله کلامی جدید و در قالبی عمدتا کارکردگرایانه تعریف می‌شود و از این رو، عمدتاً وجه نجات‌شناختی آن با وعده‌ها و پیروزی‌های فتح آخرالزمانی و رستگاری این دنیوی مومنان در دوران پیش و پس از ظهور، پیوند دارد.
کتب مهدوی آیت‌الله صافی در سه دوره شکل گرفته است؛ نخست دوره‌ای که ایشان با منتخب‌الاثر شروع می‌کند اما دغدغه‌هایی دارد که از جنس دغدغه‌های جدید کلامی نیست، اما از اواخر دهه 50 شمسی، تبیین دقیق مهدویت و اندیشه انتظار برای نسل جدید دغدغه ایشان شد، در این دوره آراء ایشان در کتاب «امامت و مهدویت» تجمیع می‌شود. آثاری همچون به سوی دولت کریمه در دوره دوم اندیشه مهدوی ایشان تولید شده است.
در ادامه و بعد از توقفی 15 ساله، دوباره از دهه 70 شمسی ایشان به نگارش آثار مهدوی اقدام می‌کند در این میان به ترجمه هم نظر دارد.
با مراجعه به این آثار با دو تعریف از انتظار مواجه می‌شویم، تعاریف دوره نخست وجه عملگرایانه دارد البته نه به معنای منفی آن، معنای منفی عملگرایی یعنی نفی واقعیات و فقط به عمل نگریستن اما اینجا روشن است که فقیه و متکلم سنتی آن هم در تراز آیت الله صافی وقتی از عملگرایی در انتظار سخن می‌گوید، حتما مسئله واقعیت و حقیقت انتظار را مدنظر دارد.
معنای انتظار
ایشان در تعریف انتظار می‌گوید: انتظار، حالتی است که از ترکیب ایمان و اعتقاد به مبانی دین و ولایت امام زمان(عج) و شوق و علاقه به ظهور و حکومت و زیست و همراهی با اهل بیت(ع)، تنفر از وضع موجود، غیبت امام (ع) و توجه به نقص و فساد و تباهی آن سرچشمه گرفته و در وجود انسان شعله می‌کشد و انواع دگرگونی‌ها را در حالت قلبی، اندیشه و آمال انسانی، رفتار فردی و تلاش اجتماعی انسان، ایجاد می‌نماید. این تعریف ابعاد مختلفی دارد و انتظار را مربوط به چشم به راهی برای حکومت تراز الهی می‌داند.
انتظار نجاتبخش، انتظار بی‌نجات
از نظر آیت الله صافی هر انتظاری منجر به نجات نخواهد شد، انتظاری که به سمت سکون و بی‌حرکتی و بی‌عملی بینجامد نجاتبخش نیست. انتظار نجاتبخش، دارای وجه مسئولیت‌پذیری اجتماعی عمیقی است که منتظر را در میدان جهاد و امر به معروف و نهی از منکر، و حرکت برای اصلاح و رشد جامعه پیش می‌برد.
گستره نجات در آموزه انتظار، و بر اساس اندیشه آیت‌الله العظمی صافی، ابعاد دنیوی و اخروی زندگی انسان را فرا می‌گیرد. در بعد دنیوی، انتظار نه‌تنها ضامن نجات در مقولات معنوی و روانشناختی و عملی است بلکه مقولات مادی همچون رفاه و آبادانی دنیا را نیز شامل می‌شود هرچند به مکانیزم و فرآیندهای آن در بخش اخیر، به تفصیل پرداخته نمی‌شود، از حیث اخروی، انتظار با ترک گناه و معصیت و حرکت به سوی اوامر الهی و احیای دین، مقدمه نجات و سعادت است.
ابعاد نجات‌شناختی انتظار
بنابر آراء آیت‌الله صافی، انتظار دارای سه ویژگی روانشناختی و معرفت شناختی و عملی یا جامعه شناختی است که همه با نجات در ارتباط‌اند؛ حیث روانشناختی انتظار، بر ایمان و باور محکمی بنا نهاده شده که مقوم شوق و نفرت‌ها است؛ خوف از وضعیت موجود و شوق به وضعیت موعود و امید به آینده.
از حیث معرفت‌شناختی، باورمندی به مهدویت در عصر غیبت و انتظار، امری نجاتبخش است و دارای ابعاد معرفت به حجت خدا، معرفت به مرارت‌های عصر غیبت است و از حیث عملگرایانه، حرکت و تلاش را برای منتظران رقم می‌زند. زیرا در مقابل انتظار بی‌هدف و بی‌معنی، انتظار حقیقی، عامل جنبش و حرکت و مبارزه و مقاومت است؛ این انتظار منجر به نجات انسان می‌شود.
کارکردهای انتظار
دفاع آیت الله العظمی صافی از آموزه انتظار، موضع یک متکلم جدید است که تلاش می‌کند به جای تاکید بر حیث واقع‌گرایانه این آموزه، از حیثیت پراگماتیستی و عملگرایانه آن دفاع کند بر این اساس، آموزه انتظار، دارای کارکردهای روان شناختی و جامعه‌شناختی است. از نقطه نظر روانشناختی، اساسا انتظار، عامل معناداری زندگی و نهایتا ایجاد حرکت است. از نقطه نظر جامعه‌شناختی عامل پایداری در برابر رهبری‌های فاسد و مبارزه با فساد و انحراف است.
آیت‌الله صافی، منتقدان کارکردهای اجتماعی انتظار را فاقد شناخت و دریافت معنای انتظار می‌داند و معتقد است ایجاد شبهه در کارکردهای انتظار ناشی از عدم شناخت معنای حقیقی انتظار است و منتظران حقیقی با معرفت حجت خدا و انتظار به درک صحیحی از انتظار دست می‌یابند که حیث کارکردگرایانه این آموزه را نیز برایشان تامین می‌نماید.
شناسه خبر 64378
