سپهرغرب، گروه شهر - عباس سریشی: پیاده‌راه با جَوی روان و آرام و برخوردار از امنیت و آرامش، می‌تواند سرشار از آهنگی خوشایند، مولد شور زندگی و روابط متعالی انسانی باشد.

کارشناسان و صاحب‌نظران، متفق‌القول براین باورند که فضاهای شهری پیاده‌محور مکان‌هایی هستند، برای حضور شهروندان و مشارکت آنان در زندگی جمعی که توجه و پرداختن به کیفیت این حضور، منتج به افزایش سرزندگی شهری و انبساط خاطر جمعی و متعاقباً افزایش روابط اجتماعی سالم خواهد شد.

موضوع اینجاست که میزان موفقیت فضاهای شهر، بسته به میزان استفاده و حضور شهروندان در آن‌جا دارد و در شهرهای امروزی فضاهای عمومی به‌مثابه یکی از اجزای اساسی ساخت کالبدی شهر، دارای مفهوم عمومی و اجتماعی بوده و از اهمیت زیادی برخوردارند که در این میان یکی از مهم‌ترین این فضاها که شهروندان، علاوه‌بر گذران اوقات فراغت در باب تعاملات اجتماعی نیز مورد استفاده قرار می‌دهند، پیاده‌راه‌های مناسب است.

البته تعریف پیاده‌راه مناسب، نیاز به تعاریف و تعیین شاخص‌های مختلفی دارد. اینکه یک پیاده‌راه خوب باید علاوه‌بر دسترسی و آسایش برای شهروندان، بتواند امنیت اجتماعی آن‌ها را نیز فراهم آورد. زیرا امنیت، حقی بنیادی و پیش‌نیاز ارتقای رفاه و سلامت مردم است.

درواقع احساس امنیت از جمله مقولات مهم در هر جامعه به‌شمار می‌رود و مقدمه‌ای لازم برای حیات هر نظام سیاسی و اجتماعی است. در عین حال، احساس امنیت به احساس روانی شهروندان از امنیت، مرتبط بوده و ازاین‌رو موضوعات و مسائل زیادی را پیرامون خویش در رابطه با تأمین یا عدم تأمین آن به همراه دارد.

موضوع اینجاست که ماسوای همه بخش‌ها و مکان‌های شهری، اما وجود پیاده‌راه‌های ناامن؛ طبعاً حضور مردم را در شهر به‌عنوان شهروندان جامعه مدنی کم‌رنگ می‌کند که البته فرقی هم نمی‌کند. این ناامنی ماحصل وجود موضوعات غیراخلاقی، بی‌بندوباری، سرقت، مواد مخدر، تصادف و هر گونه ناهنجاری انسانی و محیطی است.

گو اینکه تجربه نیز نشان داده که بروز و وجود ناامنی در هر مکان و به‌ویژه پیاده‌راه‌ها به‌طور عملی؛ نه‌فقط از تجلی مناسبات دوستانه و اخلاقی شهروندان جلوگیری کرده و موجب کاهش عملکرد و مخدوش کردن چهره آن‌ها می‌شود، بلکه بعضاً موجبات بروز برخی چالش‌ها و ناهنجاری‌های پرهزینه را نیز باعث خواهد شد که طبعاً دستاورد این روند، تموج ضدتبلیغ یا سوء‌برداشت در منظر عموم خواهد بود.

در عین حال وجود یک فضای ایمن، آرام و خوب این توانش را نیز دارد تا ضمن اینکه ترکیب جمعیتی جدیدی را به وجود می‌آورد، ناخودآگاه مردم را هم به سوی عاداتی جدید و صدالبته خوب و مثبت سوق داده و آن‌ها را به اتخاذ روش‌های جدیدتری در نوع مراودات و کیفیت حضور در این فضاها ترغیب کند.

حال با این تفاسیر به این نتیجه می‌رسیم که پیاده‌راه‌هایی که مورد نظارت و تدقیق بیشتر مدیران و مجریان بوده و از جَوی روان و آرام برخودار باشند؛ نه‌فقط مورد استفاده افراد بیشتری در همه طبقات سنی و جنسی قرار می‌گیرد، بلکه در سایه امنیت و آرامش از ریتم زندگی خوشایندی نیز در همه ساعات و لحظه‌ها برخوردار بوده و می‌تواند مولد شور زندگی و روابط تعالی انسانی شود. زیرا امنیت اجتماعی و مؤلفه‌های آن مانند انسجام گروهی، نظم عمومی، سلامت و مهارت افراد، امید به زندگی و امنیت هویت نقش مهمی در بقا و بالندگی جوامع و ملت‌ها در تمام جوانب دارند.

      کلاف درهم تعاریف و مصادیق

البته وقتی صحبت از امنیت و آرامش در فضاهای شهر به‌خصوص پیاده‌راه می‌شود، ممکن است هرکس تعاریف و نظرات خاصی در این باب داشته یا حتی برخی؛ اساساً وجود برخی از موضوعات را هم در این اماکن تکذیب کنند. چراکه در منظر ایشان ناامنی تعریف خاصی دارد که شاید هیچ‌یک از ما نیز مصادیق آن را تاکنون در این اماکن ندیده باشیم. اما واقعیت آن است که وقتی صحبت از ناامنی و به‌خصوص سویه‌های اخلاقی و اجتماعی آن به‌میان می‌آید، باید بدانیم که این امر؛ الزاماً به معنای مشاهده دعوا، خشونت فیزیکی، سرقت و... نیست. بلکه این موضوع، مصادیق دیگری را نیز دربر می‌گیرد که چه‌بسا چندان هم به چشم نمی‌آید، اما از انواع پیش‌گفته نیز به‌مراتب خطرناک‌تر و نگران‌کننده‌تر هستند.

روند‌هایی که به اعتقاد صاحب‌نظران، اگر به همین صورت ادامه یابند؛ قطعاً می‌توانند موجبات بروز و تعمیق چالش‌ها، نگرانی‌ها و تبعات پرهزینه‌ای را برای شهر و شهروندان به‌همراه داشته و چه‌بسا به یک مصداق، شُهرت منفی ریشه‌دار نیز بدل شود.

البته در اینجا ذکر این نکته بسیار ضروریست که بدانیم، منظور ما از ناامنی اجتماعی، عبارت است از مجموعه حرکت‌های عمدی و تحولات عادی که اطمینان‌خاطر افراد و انسجام گروه‌های اجتماعی را نسبت به ایمنی، آرامش روحی و جسمی در یک محیط خاص مخدوش کرده و در قالب گروه‌های مختلف در جامعه خودنمایی می‌کنند. درواقع ماهیت این مشکلات، بیشتر ریشه در نوع رفتار و شیوه مراودات اجتماعی افراد و شهروندان دارد و محصول آن؛ طبعاً بروز انواع گوناگونی از ناامنی و آرامش‌زدایی برای حاضران است؛ یعنی همان بسامدها و مصادیقی که امروزه در برخی از فضاهای شهری، خواسته و ناخواسته شاهد یا دست‌به‌گریبان آن هستیم.

و اما ساخت دو پیاده‌راه بوعلی و اکباتان با حلقه اتصالی مانند میدان امام؛ قطعاً به‌نوبه خود یک دستاورد و جاذبه گردشگری خاص در استان ماست که می‌توان امیدوار بود از ره‌آورد این سازه جدید، معماری منافع و عواید مادی و معنوی بسیاری هم نصیب شهر و شهروندان شود. درواقع نفس ماهوی پیاده‌راه آنقدر مثبت و خوب هست که بتوان بارها و بارها، در وجوه مختلف بدان پرداخت و آن‌را تفسیر و تحلیل کرد.

اما همان گونه که در این دنیای بزرگ، هیچ گُلی بی‌خار و هیچ سکه‌ای یک‌رو نمی‌شود، لاجرم و به‌رغم همه محاسن و فواید، همین سازه‌های پیاده‌محور نیز قطعاً خالی از برخی اشکالات و ایرادات نیستند. البته ماسوای آن دست مشکلاتی که عموماً ریشه در موضوعات زیرساختی و طراحی دارد و به مرور هم در کوتاه‌مدت قابل حل بوده و نمی‌توان به آن‌ها به‌مثابه یک چالش و نگرانی خاص نگریست. لیکن به موازات آن‌ها موضوعات و مشکلات دیگری نیز وجود دارد که نه‌فقط در کوتاه‌مدت قابل حل و فصل نیستند، بلکه ساختار و ماهیت آن‌ها به‌دلیل ارتباط موثق با امنیت روانی و آرامش فکری مردم، طوری است که نمی‌توان و نباید که به آن‌ها از سر بی‌تفاوتی و ساده‌انگاری نگاه کرد و به تأثیرات آن‌ها بی‌توجه بود.

البته از منظر تحلیل‌گران با فرض نسبی‌بودن، تنوع، قابل کنترل بودن، تغییر و چندوجهی بودن مفهوم امنیت اجتماعی در کشور و استان ما، مهم‌ترین دغدغه‌های مردم به‌ترتیب وزن و نقش مؤثر، عبارتند از: فقر اقتصادی، اعتیاد، خشونت خانوادگی، فساد و فحشا، بی‌اعتمادی، هویت‌خواهی، تبعیض، جنایات سازمان‌یافته، مسائل زنان، بیماری‌ها و اختلالات روانی.

با این حال نگاهی هرچند گذرا و نقادانه به وضعیت دو پیاده‌راه موجود در همدان به همراه گفت‌وشنود‌های انجام شده با تعدادی، قریب به 50 نفر از همشهریان به‌وضوح مبین این واقعیت است که هم‌اکنون در این دو مکان به‌ظاهر آرام و ایمن و صدالبته مملو از زنان و مردان، دختران و پسران نوجوان، جوانان، پیران و خردسالان، ما شاهد رسوخ و رواج چند چالش و معضل خاص منتج به اخلال در نظم و امنیت اجتماعی هستیم که اگر نسبت به آن‌ها بی‌توجه بوده یا به مانند برخی موضوعات دیگر از در مماشات و تساهل با آن‌ها درآییم؛ قطعاً درآینده نه‌چندان دور بلکه به احتمال بسیار زیاد در کوتاه‌مدت، متحمل هزینه‌های بیشتر و سنگین‌تری برای اصلاح و برخورد با آن‌ها خواهیم شد.

      نگاهی مردمی به امنیت و آرامش پیاده‌راه

و اما در پی دریافت اخبار و گزارشات متعدد مردمی، مشاهدات میدانی و گفت‌وگو‌های انجام شده با تعدادی از همشهریان همدانی درخصوص وجود برخی ناامنی‌های اجتماعی در سطح دو پیاده‌راه بوعلی، اکباتان و به‌تبع میدان امام به‌عنوان حلقه اتصال این دو معبر، خبرنگاران روزنامه سپهرغرب طی پنج‌روز متوالی ضمن گفت‌وشنود با تعدادی از همشهریان، جویای نقطه‌نظرات تحلیل و برداشت‌های ایشان از موضوع کمیّت و کیفیت فضای حاکم بر این اماکن شدند که نتایج حاصله از این تحقیق میدانی را در ادامه می‌خوانید:

البته همانگونه که پیشتر نیز گفتیم، شاید بسیاری از همشهریان ما نتوانستند، تعریف جامعی از امنیت اجتماعی ارائه دهند، اما در عین حال قریب به‌اتفاق ایشان، ضمن اشاره‌های مستقیم به مصادیق بارزی ازاین مقوله، تحلیل‌هایی را به فراخور تجربیات و مشاهدات خود به گزارشگران ارائه دادند که در یک جمع‌بندی کلی در چهارچوب موضوع گزارش مدون شد و ما را در رسیدن به هدف اصلی این گزارش یاری کرد.

در عین حال یادآوری این نکته هم بسیار ضروری است که بیان این نقطه‌نظرات؛ صرفاً در راستای انعکاس گفته‌های مردمی و متعاقباً اطلاع و رسیدن به درک درست و نزدیک به حقیقتی از شرایط حاکم بر این معابر و لزوم تلاش در جهت رفع مشکلات و تهدیدات در راستای تقویت فرصت‌ها است و الزاماً سعی در سیاه‌نمایی یا خودزنی فرهنگی نیست.

بنابراین در وهله نخست، توصیه ما به مدیران، مسئولان، مجریان، دست‌اندرکاران و مخاطبان این نوشتار آنست که به جای هرگونه جبهه‌گیری، پاسخ انفعالی یا سعی بر تکذیب و... بهتر است با نگرشی مجدد بر متن و تطابق آن با شواهد موجود، کمی به فکر اصلاح شرایط، سازوکارها و ساختار نظارتی موجود باشند تا از این ره‌آورد بتوانیم با هم‌افزایی، تعامل و اتکا بر خِرد و تفکر جمعی، ضمن رفع مشکلات در آینده نزدیک به راهکارها و نتایج مثبت قابل‌قبول، خداپسندانه و مردم‌خواهانه‌ای در جهت ارتقای هرچه بیشتر و بهتر سطح کمّی و کیفی، سلامت و امنیت اجتماعی فضاهای شهری برداریم.

و اما آنچه که در مجموع ماحصل پنج‌ روز گفت‌وگو با پنجاه نفر از همشهریان همدانی؛ اعم از خانم و آقای حاضر در پیاده‌راه‌های بوعلی، اکباتان و نیز میدان امام درخصوص کمّ و کیف امنیت و آرامش در این فضاها از نظر شما می‌گذرد:

1- قریب به 90درصد این همشهریان نفس پیاده‌راه را بسیار عالی و جالب تلقی نمودند و این معابر را بهترین مکان برای افزایش مراودات و تعاملات اجتماعی، شهری و دارای پتانسل بسیار بالا برای تبلیغ شهر همدان در موضوع گردشگری بیان کردند.

2- همین تعداد از همشهریان با تأکید بر لزوم حاکمیت همه‌جانبه آرامش و ایمنی؛ خواستار تعریف مقررات و قوانین قطعی و لازم‌الاجرا در این پیاده‌راه‌ها بودند.

3 - 88 درصد پرسش‌شوندگان در این گزارش ضمن گلایه و اظهار نگرانی از وجود موتورسیکلت‌سواران، ایشان را مهم‌ترین عامل بروز خطر، مخل آسایش و ایمنی عمومی در این اماکن عنوان کردند.

4 - در عین حال 65 درصد از همین گروه وجود و تردد خودروها را نیز به‌عنوان دومین عامل تهدیدزای عمومی قلمداد کردند. در این خصوص خودروهای دولتی شامل پلیس شهرداری و انضباط شهری و... بسیار مورد تأکید بود، از منظر این همشهریان ایجاد ایستگاه یا کانکس برای حضور ثابت این عوامل، بهتر از حضور موتوری و خودرویی دانستند.

5 - از منظر همین گروه، فقدان برخی زیرساخت‌های خدماتی یا امدادی هم به‌عنوان عوامل تهدیدزا قلمداد شد.

      در مجموع همه پاسخ‌های دریافتی و مبتنی‌بر مشکلات موجود در هر مسیر به‌ طور خاص:

6 - 83 درصد مصاحبه‌شوندگان معتقدند که به‌صورت ویژه وجود معضل بی‌حجابی، بدحجابی، ولنگاری رفتاری و عدم رعایت شئونات دینی و اخلاقی را از سوی زنان و مردان، به‌عنوان مهم‌ترین عامل منفی و چالش‌زای فرهنگی و اخلاقی در پیاده‌راه بوعلی برشمردند و آن را قابل‌تأمل و برخورد دانستند.

7 - از منظر همین گروه رواج این مسئله روبه تزاید بوده و هر روز نیز جنبه‌ها و مظاهر ناخوشایندتری به خود می‌گیرد. کما اینکه توقف‌های طولانی یا تردد و تجمع برخی افراد بیکار و ناهنجار، اعم از دختران و پسران پرسه‌زن و مشکل‌دار با نمایش برخی رفتارها و حرکات مغایر با شئون اجتماعی، باعث بروز برخی تنش‌ها و نارضایتی‌ها در بین عابران و خانواده‌ها می‌شود.

8 - از دید 74 درصد پرسش‌شوندگان وجود برخی مغازه‌ها و فروشگاه‌های خاص در این منطقه به‌دلیل حضور مختلط زنان و مردان و فروش برخی اقلام خاص یا اماکنی که به هر علت ماهیت و عملکرد درونی ایشان هنوز مشخص نیست، جای نگرانی عمیق دارد.

9 - از منظر 73درصد پاسخ‌دهندگان فقدان نظارت و برخورد یا بی‌توجهی دستگاه‌ها و متولیان، باعث بروز و تعمیق این روند غیراخلاقی و اجتماعی شده است. آن گونه که بسیاری از آن‌ها رسماً احساس می‌کنند که گاهی این محیط، مکان مناسبی برای حضور و حتی تردد جوانان و حتی بعضاً بزرگ‌سالان نیست.

10- از منظر 76 درصد پرسش‌شوندگان در پیاده‌راه اکباتان، موضوع موادفروشان، اعتیاد یا حاکمیت برخی رفتارهای ناهنجار از سوی برخی افراد بیکار و پرسه‌زن به‌عنوان بزرگ‌ترین معضل اجتماعی مطرح بوده که نیازمند برخورد جدی است.

11- همچنین 61درصد از همشهریان حاضر در گفت‌وگو نیز تصریح کردند که حضور برخی دست‌فروشان، مال‌خرها و به‌خصوص فروشندگان سلاح سرد در لب خیابان در این پیاده‌راه ( اکباتان ) به‌عنوان یکی از عوامل مخل آرامش و امنیت عمومی باید مورد توجه مسئولان باشد.

12- در مجموعه این گفت‌وگو‌ها، 82 درصد پرسش‌شوندگان بیان کردند که بازگشت خودرها به محوطه پیاده‌راه اکباتان، بزرگ‌ترین عامل خطرساز و تهدیدکننده سلامتی عابران است که باید مورد تجدیدنظر و بازنگری مسئولان قرار گیرد.

13- از منظر همین گروه، وجود زوایا و لایه‌های دور از نظارت در پیاده‌راه اکباتان که مأمن و مکان تجمع و توقف معتادن و افراد مسئله‌دار است که باید به‌عنوان یک مسئله نگران‌کننده، مورد توجه مسئولان قرار گیرد. این مسئله درخصوص انتهای این پیاده‌راه؛ یعنی منطقه تاریخی هکمتانه بیشتر مورد تأکید است.

14- از دید 55 درصد پرسش‌شوندگان وجود بافت‌های فرسوده و ناپایدار، یکی دیگر از مهم‌ترین عوامل مخلّ آرامش و ایمنی در پیاده‌راه اکباتان است. از منظر همین گروه، وجود برخی واحدهای تولیدی مانند فلزکاری، حلبی‌سازی و... ) نیز می‌تواند به‌عنوان تهدید و ناقض آرامش قلمداد شود.