مؤسس موزه گل محمدی کشور با بیان اینکه ایران در گذشته رتبه‌دار فروش گلاب بود و همچنان گلاب‌فروش است، گفت: امروز یک کیلوگرم اسانس تام یا طلای مایع هشت هزار دلار درآمد دارد و ترکیه پیشتاز تولید آن است.
ایرج رستگار، در همایش «ایران سرزمین گل محمدی» که آبان 1404 در محل دانشکده طب ایران برگزار شد با بیان این که ایران یکی از اصلی‌ترین خاستگاه‌های گل محمدی در جهان است، گفت: کشور ما بزرگترین کانون تنوع ژنتیکی این گل را در اختیار دارد. 75 ژن مختلف گل محمدی در ایران وجود دارد که بخش اعظمی از آن‌ها در مناطق مختلف کشور در حال کشت است.
وی افزود: این گیاه از ایران به عثمانی، سوریه و سپس اروپا راه پیدا کرده که پیشینه کهن آن به استان فارس برمی‌گردد.
وی ادامه داد: 2500 سال پیش، صادرات گل محمدی به چین و هند از این خطه بوده است؛ ضمن آنکه در دوره‌ای ایران برای پرداخت خراج، شیشه گلاب می‌داده است. با توجه به این پیشینه، فارس در آن دوره بزرگترین شیشه‌سازی را در بین کشورها داشته است.
مؤسس موزه گل محمدی کشور در ادامه به استان‌های کرمان، اصفهان و آذربایجان شرقی و غربی اشاره کرد و گفت: در تمام مناطق ایران به استثنا استان‌های رطوبت خیز گل محمدی در حال کشت است. حتی در قم با استفاده از آب شور گونه‌ای از این گیاه، در حال پرورش است.
*ایران رتبه‌دار کشت گل محمدی در جهان
رستگار با بیان اینکه ایران با 30 هزار هکتار کشت گل محمدی در بین کشورهای کشت کننده رتبه نخست را دارد، اضافه کرد: پس از ایران، کشورهای ترکیه و بلغارستان با 6 برابر کمتر از ایران، قرار دارند.
وی با تأکید بر کم‌آب‌بر بودن گل محمدی، ادامه داد: گل محمدی در کشور به شکل دیم کشت می‌شود و در حال حاضر در هر هکتار بین 2.6 تا سه تن برداشت می‌شود.
وی درباره آمار برداشت گل محمدی در کشور اظهار کرد: سالانه ایران بین 70 تا 90 هزار تن گل محمدی برداشت می‌کند.
این پژوهشگر حوزه گیاهان دارویی با بیان این که گل محمدی می‌تواند به عنوان کشت جایگزین هم مورد استفاده قرار گیرد، تصریح کرد: مشکل ما در امر ارزآوری این محصول، خام فروشی است. اسانس تام، کانکریت و ابسولوت ارزآورترین محصول این گیاه است که متأسفانه در کشور ما اسانس گیری در نمونه یک و دو بدون ارزش افزوده باقی مانده است.
رستگار در توضیح بیشتر گفت: از هر سه تن گل محمدی، یک کیلو گرم اسانس تام به دست می‌آید و هشت کیلو گرم ابسولوت، که ارزش افزوده زیادی برای کشورهای صادرکننده به همراه دارد.
وی با بیان اینکه در گذشته رتبه‌دار فروش گلاب بودیم اما به‌دلیل عدم تزریق دانش همچنان گلاب فروش هستیم، بیان کرد: امروز یک کیلو گرم اسانس تام یا طلای مایع هشت هزار دلار درآمد دارد. ترکیه در تولید ابسولوت پیشتاز است و درآمد خوبی از این بستر کسب می‌کند این در حالی است که این گیاه در کشور ما قدمت هفت هزار ساله دارد.
وی با اشاره به چالش اصلی گل محمدی، گفت: بحران ما زنجیره تولید است زیرا برای رفتن به سوی تولید اسانس تام یا ابسولوت نیاز است در هکتار زیاد فعالیت داشته باشیم و امروز بیشتر بهره برداران خرده فروشی دارند.
*میراثی که به نام دیگران ثبت جهانی شد
به گفته این محقق، امروز صیانت از گل محمدی، صیانت از کهن میراث ایران زمین است، اظهار کرد: از سال 1395 پیگیر ثبت ملی و جهانی آن هستیم اما عدم همراهی نهادهای مربوطه سبب شده تا کشورهایی مانند ترکیه و عربستان گل محمدی را به نام خود ثبت کنند.
رستگار گفت: انگلستان این گل را به نام رز دمشقی ثبت کرده و چون این نام، پیشینه‌ای ندارد افرادی که به دنبال نوشتن مقالات در این حوزه هستند به اطلاعات قابل اتکایی دسترسی ندارند. همچنین عربستان با استفاده از بذر گل محمدی ایران در منطقه طایف مبادرت به کشت این گل کرده و موفق شد سال 2023 میلادی به نام رز طایف آن را در یونسکو ثبت جهانی کند. ترکیه نیز با درخواست ثبت آن به نام خود در اتحادیه اروپا، آن را ثبت جغرافیایی کرده است.
وی با اشاره به بی توجهی مسئولان میراث فرهنگی کشور به این موضوع ادامه داد: تا هنگامی که ما در کشور به این میراث کهن احترام نگذاریم، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم در ثبت جهانی دارایی‌های خود، موفق عمل کنیم.
این پژوهشگر در پایان گفت: با وجود این که سال 1395 به دولت وقت پیشنهاد دادیم که این میراث کهن در مسکوکات و اسکناس کشور ثبت و چاپ شود متأسفانه تا امروز عملیاتی نشده و به این موضوع بی‌توجهی می‌شود.