تأخیر در بهرهبرداری از بندر خشک همدان؛ فرصتی از دسترفته برای اقتصاد و اشتغال
ایجاد بندر خشک در همدان، پروژهای است که از سال گذشته مطالعات آن آغاز شده اما هنوز به مرحله بهرهبرداری کامل نرسیده است. هدف این پروژه، تمرکززدایی از بنادر ساحلی، تسهیل ترانزیت و صادرات و ایجاد زیرساختهای لجستیکی برای استانهای فاقد دسترسی مستقیم به آب است. با این حال، پرسش اصلی این است که چرا با وجود اقدامات انجامشده، این پروژه تاکنون روی زمین مانده و روند اجرایی آن کند بوده است؟
برای بررسی این موضوع، با مصطفی حقیقی، مدیرعامل شرکت شهرکهای صنعتی استان همدان و بهرام هاشمی، کارشناس مسائل اقتصادی گفتوگو شد. آنها ضمن بررسی مراحل اجرایی و زیرساختهای موجود، به چالشها و فرصتهای این پروژه اشاره و تحلیل کردند که چه عواملی باعث تأخیر و کندی پیشرفت بندر خشک شده است.
گزارش حاضر تلاش میکند ضمن بررسی وضعیت فعلی، با تحلیل ابعاد اقتصادی، فنی و مدیریتی، تصویری روشن از آینده این پروژه ارائه دهد و نشان دهد چگونه همدان میتواند از این ظرفیت لجستیکی بهره ببرد.
پایان سال خبرهای خوشی در راه است
مدیرعامل شرکت شهرکهای صنعتی استان همدان، درباره روند اجرایی بندر خشک در منطقه ویژه اقتصادی جهانآباد توضیح داد: مطالعات اولیه برای ایجاد بندر خشک در زون خدمات منطقه ویژه اقتصادی جهانآباد سال گذشته انجام و بر اساس آن برنامهریزی شد که زیرساختهای اولیه تأمین شود. قراردادهای مربوطه با بخش خصوصی بسته شده و بخشی از زیرساختها آماده بهرهبرداری است. تنها موضوع باقیمانده، بهروزرسانی مطالعات و هماهنگی با وزارت راه است که پیشبینی میکنیم تا پایان سال جاری تکمیل شود.
مصطفی حقیقی افزود: پروژه هیچ مانع حقوقی یا اداری ندارد؛ زمین متعلق به دولت است و تنها موضوعی که روند پروژه را کند کرده، مربوط به مراحل مطالعاتی و فنی است. ما قصد داریم با این بهروزرسانیها، بندر خشک را بهعنوان یک زون خدماتی تخصصی در منطقه ویژه اقتصادی جانمایی کنیم.
او درباره وسعت اراضی اختصاصیافته به این طرح توضیح داد: در فاز نخست، 200 هکتار از مجموع 1000 هکتار اراضی منطقه ویژه برای بندر خشک در نظر گرفته شده که قابلیت توسعه تا 400 هکتار را نیز دارد. طرح جامع مصوب منطقه ویژه 750 هکتار است و در صورت لزوم، توسعه این فاز امکانپذیر خواهد بود.
این مقام مسئول درباره مدل سرمایهگذاری تصریح کرد: سرمایهگذاری مستقیم توسط بخش خصوصی انجام میشود و دولت نقش تسهیلگر دارد، یعنی ایجاد زیرساختها و تسهیل امور اجرایی بر عهده دولت است، اما بخش خصوصی مسئول سرمایهگذاری و بهرهبرداری است.
حقیقی درخصوص اشتغال پیشبینی شده گفت: پیشبینی ما ایجاد حدود 30 هزار فرصت شغلی مستقیم است که از این تعداد، حدود 10 هزار نفر در زون خدماتی بندر خشک فعالیت خواهند داشت.
وی در تشریح برنامه جذب سرمایهگذار اظهار کرد: مذاکرات با سرمایهگذاران داخلی و خارجی انجام شده، در سطح ملی، سرمایهگذاران بومی و همچنین شرکتهای مطرح کشوری، علاقهمندی خود را اعلام کردهاند. علاوه بر این، چند شرکت از کشورهای چین و عراق نیز آمادگی خود را برای مشارکت اعلام کردهاند که در حال حاضر، صلاحیتهای فنی و اقتصادی آنها در دست بررسی است.
مدیرعامل شرکت شهرکهای صنعتی استان همدان درباره هدف اصلی ایجاد بندر خشک گفت: هدف ما تمرکززدایی از بنادر ساحلی است تا بتوانیم فرآیندهای گمرکی، مدیریتی و لجستیکی را بهتر مدیریت کنیم. این پروژه با توجه به نزدیکی به محورهای مواصلاتی اصلی غرب کشور و خطوط ریلی مهم، قابلیت کاهش هزینههای ترانزیت، افزایش بهرهوری و ایجاد رقابتپذیری در تجارت استان و کشور را دارد.
حقیقی اظهار امیدواری کرد: با تکمیل مراحل مطالعات و هماهنگی با دستگاههای ذیربط، انتظار داریم تا پایان سال خبرهای خوبی در زمینه بهرهبرداری از بندر خشک جهانآباد اعلام شود.
کارشناس مسائل اقتصادی، با نگاه تحلیلی به زیرساختهای لجستیکی و تجربه سایر استانها، اهمیت بهرهبرداری سریع و تکمیل کامل این پروژه را برجسته کرد.
بهرام هاشمی در ابتدای سخنان خود درباره اهمیت ایجاد بندر خشک در استان همدان توضیح داد: بندر خشک، پروژهای است که برای استانهایی طراحی شده که دسترسی مستقیم به آب ندارند. هدف آن، تسهیل صادرات و واردات، کاهش هزینههای حملونقل و جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی است. این مراکز به استانها این امکان را میدهند که بدون نیاز به حضور مستقیم در بنادر ساحلی، تجارت و ترانزیت کالا را بهصورت بهینه مدیریت کنند و سهم خود را از بازارهای منطقهای و بینالمللی افزایش دهند.
وی افزود: در سطح کشور، برخی شهرها بهعنوان مراکز لجستیکی بینالمللی شناخته میشوند، ازجمله چابهار، بندر امام خمینی و تهران. پس از آن، دهکدههای لجستیکی و مرزی ایجاد شدهاند که عمدتاً مراودات منطقهای دارند و هر دهکده ظرفیت مشخصی برای فعالیت تجاری و لجستیکی دارد. استان همدان با توجه به شاخصهای اقتصادی و موقعیت جغرافیایی، ظرفیت داشتن یک دهکده لجستیکی را دارد، اما تاکنون تخصیص کامل پارکها و امکانسنجی محل به سرانجام نرسیده است.
وی سپس در خصوص اهمیت زیرساختها گفت: موفقیت در حوزه لجستیک، نیازمند زیرساختهای سختافزاری و نرمافزاری است. شاخصهای بینالمللی مانند شاخص عملکرد لجستیک (LPI)، میزان کارایی گمرک، سرعت ترخیص کالا، کیفیت جادهها و عملکرد ترانزیت را ارزیابی میکنند، متأسفانه وضعیت کشور در این شاخصها هنوز جای کار دارد. اگر زیرساختهای لجستیکی فراهم نباشد، حتی با ظرفیت بالای تولید و صادرات، در این عرصه موفق نخواهیم شد.
این کارشناس حوزه صنایع، با استناد به نمونههای جهانی و منطقهای، تشریح کرد: کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، حدود 28 درصد از تولید ناخالص ملی خود را صرف فعالیتهای لجستیکی میکنند، بهنحوی که تنها از طریق حمل، بستهبندی و مدیریت زنجیره تأمین، بدون تولید مستقیم کالا، درآمدزایی صورت میگیرد. در منطقه، کشورهایی نظیر امارات با ایجاد زیرساختهای پیشرفته و ترکیه با بهرهگیری راهبردی از موقعیت ژئوپلیتیک خود، از ترانزیت کالا به درآمدهای قابل توجهی دست یافتهاند؛ بهطوری که ترکیه تقریباً 25 درصد از تولید ناخالص ملی خود را از این مسیر تأمین میکند.
هاشمی درباره ظرفیتهای همدان گفت: استان همدان ظرفیت ایجاد چند شرکت بزرگ لجستیکی را دارد که میتوانند در حوزههای حمل سیمان، پتروشیمی، کشاورزی و معادن فعالیت کنند. متأسفانه تاکنون از این ظرفیتها بهطور کامل استفاده نشده و شرکتهای نرمافزاری لجستیکی (تریپل) در استان شکل نگرفتهاند. همچنین شرکتهای مدیریت صادرات و شبکهسازی تولیدی هنوز در سطح لازم در همدان ایجاد نشدهاند. این مسئله باعث شده که ظرفیت بالای استان در حوزه لجستیک، گردشگری، صنایع دستی و کشاورزی بهطور کامل به بهرهبرداری نرسد.
وی درباره زیرساختهای تکمیلی توضیح داد: ایجاد انبارهای مدرن، سردخانهها، آزمایشگاههای کنترل کیفیت و شبکههای حملونقل استاندارد ضروری است. اگر این زیرساختها فراهم نشوند، تولید و صادرات موفقی نخواهیم داشت. بهعنوان مثال، ترکیه روزانه چند پرواز تنها برای صادرات گوجه به روسیه دارد زیرا زیرساختها را از قبل ایجاد کرده است. در همدان، هنوز باراندازهای صنایع غذایی وجود ندارد و بدون آن، قطارهای ترانزیتی، هواپیما و سایر سیستمهای حملونقل به شکل بهینه استفاده نمیشوند.
این کارشناس ارشد مسائل اقتصادی در بخش دیگری به موضوع انرژی و پدافند غیرعامل اشاره کرد و متذکر شد: تولید انرژی مستقل و پاک (PHPP)در شهرکهای صنعتی میتواند در مواقع اضطراری یا تهدیدات امنیتی، تضمینکننده تأمین پایدار انرژی منطقه باشد. این سیستمها قابلیت تولید انرژی با ظرفیت یک تا شش مگاوات را دارند و حتی در صورت بروز بحران، امکان مدیریت منطقهای یا خاموشسازی هدفمند انرژی وجود خواهد داشت.
هاشمی درباره مزایای اقتصادی بندر خشک گفت: ایجاد بندر خشک باعث کاهش هزینههای حملونقل، افزایش رقابتپذیری تجارت، تسریع نامهنگاریهای اداری و ترخیص کالا میشود. همچنین این پروژه امکان شبکهسازی تولیدی، مشارکت خارجی و استفاده بهینه از نیروی کار را فراهم میکند که هم به اقتصاد مقاومتی کمک کرده و هم ارزآوری برای کشور دارد.
وی سپس به تجارب موفق سایر استانها نیز گریزی زد و افزود: استان کرمان با منطقه ویژه اقتصادی سیرجان نمونه موفقی در ایجاد مراکز لجستیکی است که میتواند الگوی مناسبی برای همدان باشد. با بهرهگیری از تجارب این استان، میتوان فرآیندها را بهینه کرد و ظرفیتهای اقتصادی و اشتغالزایی را به حداکثر رساند.
این کارشناس حوزه صنایع در پایان تأکید کرد: اگر از ظرفیت مناطق ویژه و دهکدههای لجستیکی استفاده نکنیم، در حوزههای مختلف ازجمله گردشگری، صنایع دستی، صنایع کشاورزی و صادرات ضرر خواهیم کرد. تشکیل کمیتههای تخصصی و پیگیری دقیق پروژه، امری ضروری است تا ظرفیتهای موجود به بهرهبرداری برسد و همدان بتواند بهعنوان یک قطب لجستیکی در کشور مطرح شود.
ضرورت تسریع در اجرای بندر خشک جهانآباد
با بررسی صحبتهای مدیرعامل شرکت شهرکهای صنعتی استان همدان و تحلیلهای بهرام هاشمی، کارشناس اقتصادی، روشن میشود که بندر خشک جهانآباد ظرفیت عظیمی برای توسعه اقتصادی، لجستیک و اشتغال در استان همدان دارد. این پروژه میتواند ترانزیت و صادرات را بهینه، هزاران فرصت شغلی ایجاد و سرمایهگذاری داخلی و خارجی را جذب کند، اما متأسفانه روند اجرایی آن تاکنون کند بوده و بخش قابل توجهی از ظرفیتهای موجود، بدون استفاده مانده است.
با توجه به موقعیت راهبردی همدان، نزدیکی به محورهای مواصلاتی اصلی کشور و خطوط ریلی مهم، تأخیر در تکمیل زیرساختها و اجرای پروژه نهتنها فرصتهای اقتصادی را محدود میکند، بلکه باعث عقبماندگی استان در مقایسه با دیگر مناطق و استانهای موفق میشود.
تجارب موفق مناطقی مانند سیرجان نشان میدهد که با پیگیری جدی، بهرهگیری از زیرساختهای سختافزاری و نرمافزاری و ایجاد شبکههای لجستیکی پیشرفته، میتوان به سرعت از ظرفیتها استفاده و درآمد و اشتغال پایدار ایجاد کرد. در مقابل، بهنظر میرسد در همدان، کمتوجهی به مطالعات کامل، تشکیل نشدن کمیتههای تخصصی پیگیری و ضعف در هماهنگی میان دستگاههای اجرایی، روند پیشرفت پروژه را به تأخیر انداخته است.
از این رو، تسریع در اجرای بندر خشک، تکمیل فوری زیرساختها و بهرهگیری واقعی از ظرفیت بخش خصوصی و سرمایهگذاران خارجی، یک ضرورت راهبردی و غیرقابل تعویق برای همدان بهشمار میرود. ادامه تأخیر در اجرای این پروژه، علاوه بر اتلاف منابع و فرصتهای اقتصادی، میتواند اثر منفی بر اشتغال، جذب سرمایه و جایگاه همدان در شبکه لجستیک کشور داشته باشد.
در نهایت، بندر خشک جهانآباد، اگر به شکل هوشمند و سریع اجرایی شود، میتواند نهتنها به یک مرکز لجستیکی مدرن در کشور بدل شود، بلکه الگویی موفق از مدیریت کارآمد پروژههای اقتصادی و صنعتی را در استانهای فاقد دسترسی به آب باشد. با این حال تأخیر در اقدام فوری، این فرصت طلایی را به یک پروژه نیمهتمام و بدون بهرهوری تبدیل خواهد کرد.
