تشکل‌های کارگری همدان در سال‌های اخیر با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی مواجه بوده‌اند؛ از مشکلات معیشتی و امنیت شغلی گرفته تا ظرفیت‌های بومی و صنعتی استان که می‌تواند به رشد و تقویت آنان کمک کند. در این میان، نقش آموزش و توانمندسازی کارگران، تقویت گفت‌وگوهای سه‌جانبه و تعامل سازنده با کارفرمایان و نهادهای دولتی بیش از پیش اهمیت یافته است.
این گزارش با بررسی دستاوردها، مشکلات، ظرفیت‌ها و برنامه‌های آتی تشکل‌های کارگری همدان، تصویری جامع از وضعیت جامعه کارگری استان ارائه و نشان می‌دهد که چگونه تعامل میان دولت، کارفرما و کارگران می‌تواند مسیر تحقق حقوق و منافع قانونی کارگران را هموار کند.
به گفته رئیس مجمع نمایندگان کارگران استان همدان، تشکل‌های کارگری در تلاش‌اند تا با تقویت بنیه فردی و جمعی کارگران، ایجاد انسجام و اتحاد در میان اعضا و حضور فعال در تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی و اجتماعی، هم امنیت شغلی و معیشت کارگران را بهبود دهند و هم نقشی اثرگذار در توسعه پایدار استان ایفا کنند. در ادامه گفت‌وگوی تفصیلی با وی را می‌خوانید؛
* برنامه‌های آتی تشکل‌های کارگری برای افزایش تأثیرگذاری
سعید کوچعلی در ابتدای سخنان خود درباره برنامه‌های آتی تشکل‌های کارگری برای افزایش تأثیرگذاری در سیاست‌های کارگری تصریح کرد: این تلاش‌ها را می‌توان در دو محور کلان و خرد ترسیم نمود؛ در سطح کلان یکی از اهداف اصلی تشکل‌های کارگری، ایجاد انسجام و تقویت شبکه‌های کارگری است.
به گفته وی، ایجاد انسجام میان تشکل‌ها بر پایه تأمین منافع به حق جامعه هدف و افزایش قدرت چانه‌زنی، می‌تواند دولت را به اجرای صحیح قوانین موجود وادار کند.
رئیس مجمع نمایندگان کارگران استان همدان همچنین بر افزایش مشارکت و کمک به نهادهای تصمیم‌گیر اقتصادی تأکید کرد و افزود: تلاش برای حضور رسمی و مؤثر در نهادهایی مانند شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی، موجب می‌شود صدای کارگران مستقیماً در سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی شنیده شود.
کوچعلی سپس با این بیان که یکی دیگر از برنامه‌های مهم، پیگیری اصلاح قوانین کار است، تصریح کرد: تشکل‌ها به‌دنبال اصلاح قوانینی هستند که به امنیت شغلی آسیب می‌زنند، مانند جلوگیری از احیای قراردادهای موقت و تعیین حقوق‌های منطقه‌ای که باعث گسترش بی‌عدالتی و فاصله طبقاتی می‌شود. همچنین پیگیری تصویب طرح ساماندهی استخدام، برای حذف تدریجی برخی واسطه‌ها که به اخلال در صنعت و خدمات و بازار کار منجر می‌شوند، در دستور کار قرار دارد.
وی با این بیان که تمرکز بر بهبود معیشت و دستمزد، از دیگر برنامه‌های کلیدی است، توضیح داد: ادامه فشار برای افزایش معنادار و منطقی دستمزدها متناسب با سبد معیشت و همچنین پیگیری اجرای طرح‌های حمایتی مانند کالابرگ و تأمین مسکن کارگری، از اولویت‌های ما است که متأسفانه تاکنون به‌دلیل ضعف متولیان محقق نشده است.
رئیس مجمع نمایندگان کارگران استان همدان، با اشاره به اینکه تشکل‌های کارگری همچنین در تقویت گفت‌وگوی اجتماعی اهتمام دارند، تأکید کرد: نهادینه کردن سازوکارهای سه‌جانبه‌گرایی میان دولت، کارفرما و کارگر، به‌عنوان راهکار بنیادی برای حل مسائل و تضمین منافع کارگران در دستور کار قرار دارد.
کوچعلی سپس به تأثیرگذاری تشکل‌ها بر سیاست‌های کارگری در سطح خرد اشاره کرد و گفت: در استان همدان، تشکل‌ها؛ پیگیری مطالبات جامعه کارگری، ارائه پیشنهادها برای رشد و توسعه اشتغال و اقتصاد استان، برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه بهداشت و تولید و تدوین تفاهم‌نامه برای ارائه خدمات رفاهی به کارگران و خانواده‌هایشان را در برنامه دارند.
وی گفت: این موارد مهم‌ترین مسیرهایی هستند که تشکل‌های کارگری برای اثرگذاری بیشتر بر سیاست‌های کارگری در پیش گرفته‌اند.
* تجربه‌های موفق همکاری با کارفرمایان و نهادهای دولتی
رئیس مجمع نمایندگان کارگران استان همدان، درباره تجربه‌های موفق تشکل‌های کارگری در همکاری با کارفرمایان و نهادهای دولتی بیان کرد: کارگران و کارفرمایان به‌نوعی لازم و ملزوم یکدیگرند و دو بال اساسی اقتصاد، تولید و خدمات کشور محسوب می‌شوند.
به گفته کوچعلی، مشارکت فعال در این زمینه همیشه مایه رشد، پویایی و موفقیت بوده و هر زمان که تعامل سازنده میان کارگران و کارفرمایان برقرار شده، نتایج مثبت آن در جامعه نمایان شده است.
* مشارکت جوانان و زنان در تشکل‌ها
وی در خصوص مشارکت جوانان و زنان کارگر، بر اهمیت ایجاد فضای امن و عادلانه تأکید کرد و گفت: تشکل‌ها باید محیطی بدون تبعیض و همراه با احترام فراهم کرده تا همه افراد، به‌ویژه زنان و جوانان، بتوانند نقش خود را در تصمیم‌گیری‌ها ایفا کنند.
دبیر جامعه اسلامی کارگران استان همچنین بر ضرورت آموزش کاربردی تأکید کرد و توضیح داد: برگزاری دوره‌های رهبری، آموزش مهارت‌های مذاکره و آگاهی از حقوق کارگری می‌تواند نقش مؤثری در توانمندسازی اعضای جوان و همچنین بانوان فعال در تشکل‌ها ایفا کند.
کوچعلی به اهمیت انعطاف‌پذیری در برگزاری جلسات و استفاده از ابزارهای دیجیتال اشاره کرد و افزود: این اقدامات باعث می‌شود افراد با برنامه‌های کاری و شرایط شخصی خود هماهنگ شوند و مشارکت آن‌ها بیشتر شود.
وی همچنین به نقش الگوسازی و تقدیر از افراد موفق اشاره و خاطرنشان کرد: معرفی نمونه‌های موفق از میان زنان و جوانان، انگیزه و اعتمادبه‌نفس اعضای دیگر را افزایش می‌دهد.
به گفته رئیس مجمع نمایندگان کارگران استان همدان، واگذاری مسئولیت‌های واقعی و کلیدی به این گروه‌ها نیز بخش مهمی از مشارکت فعال آنان در تشکل‌ها است. تجربه ثابت کرده هر زمان که مردم، به‌ویژه جوانان و بانوان کارگر، در سرنوشت خود و جامعه مشارکت داده شده‌اند، شاهد شکوفایی و پویایی بوده‌ایم و زمانی که نادیده گرفته شده‌اند، روند فعالیت‌ها دچار کندی و رکود شده است.
* وضعیت امنیت شغلی و قراردادهای کاری
کوچعلی وضعیت کارگران استان را با چالش‌های قابل توجهی روبه‌رو دانست و تشریح کرد: یکی از اصلی‌ترین مسائل پیش روی کارگران، قراردادهای موقت و کوتاه‌مدت است که ضمن ایجاد ناامنی شغلی، برنامه‌ریزی بلندمدت برای آینده را برای آنان دشوار می‌سازد.
وی در ادامه به اجرایی نشدن کامل قوانین موجود اشاره کرد و یادآور شد: با وجود قوانینی مانند تبصره 1 ماده 7 قانون کار، اجرای ناقص آن‌ها باعث تداوم قراردادهای موقت شده است.
دبیر جامعه اسلامی کارگران استان وضعیت معیشتی کارگران را نگران‌کننده دانست و گفت: با وجود افزایش دستمزدها؛ تورم بالا و تناسب نداشتن رشد حقوق با هزینه‌های روزافزون زندگی، باعث شده قدرت خرید کارگران کاهش یابد و فشار اقتصادی بر آن‌ها روزبه‌روز بیشتر شود.
کوچعلی درباره اصلی‌ترین مشکلات معیشتی و شغلی کارگران استان افزود: بیش از 90 درصد کارگران همدانی با قراردادهای موقت مشغول به‌کار هستند و حتی افرادی با سابقه کاری طولانی، مثلاً 20 سال، امنیت شغلی ندارند. این وضعیت باعث بی‌ثباتی در زندگی آنان شده است.
وی درباره دستمزد کارگران توضیح داد: حقوق پرداختی با تورم موجود همخوانی ندارد. یک کارگر با دو فرزند حداکثر ماهانه حدود 16 تا 20 میلیون تومان درآمد دارد، اما هزینه اجاره مسکن بیش از سه‌چهارم این مبلغ است و تأمین معیشت اولیه را برای آنان دشوار و مشقت‌بار کرده است.
رئیس مجمع نمایندگان کارگران استان همدان، گفت: بسیاری از آنان توانایی خرید یا اجاره مسکن مناسب ندارند و طرح‌های مسکن اجتماعی نیز به‌طور کامل محقق نشده‌اند که این موضوع بحران مسکن را تشدید کرده است.
کوچعلی ادامه داد: برخی کارگران به‌دلیل دهک‌بندی نادرست از دریافت یارانه و کالابرگ محروم می‌شوند. این مسئله ناشی از عبور مبالغ هنگفت از حساب کارگران توسط کارفرمایان برای فرار مالیاتی است و فشار اقتصادی بر آنان را افزایش می‌دهد.
وی یادآور شد: دسترسی به خدمات درمانی نیز یکی دیگر از مشکلات است. بیمارستان‌های تأمین اجتماعی در استان با کمبود پزشک متخصص مواجه هستند، در حالی که طبق قانون، 10 درصد فارغ‌التحصیلان پزشکی باید در این مراکز مشغول شوند. این امر موجب محدودیت دسترسی کارگران به خدمات درمانی شده است.
وی تصریح کرد: حدود 99 درصد کارگران استان مجبور به امضای قراردادهای سفیدامضا یا موقت هستند که باعث عدم شفافیت در حقوق و تعهدات کاری می‌شود. تمامی این مشکلات منجر به کاهش کیفیت زندگی، بی‌انگیزگی در کار و ناتوانی در تأمین نیازهای اولیه کارگران شده است.
رئیس مجمع نمایندگان کارگران استان همدان درباره انتظارات کارگران و تشکل‌های کارگری از دولت و مجلس تأکید کرد: اجرای کامل قوانین کار و ارتقای معیشت جامعه کارگری از مهم‌ترین مطالبات آنان است.
کوچعلی توضیح داد: پس از گذشت 33 سال از تصویب قانون کار، هنوز بسیاری از مواد آن، ازجمله ماده 7 که مربوط به دائمی شدن قراردادهاست و ماده 41 که تعیین دستمزد بر اساس تورم و سبد معیشت را پیش‌بینی کرده، به‌طور کامل اجرا نشده. انتظار می‌رود دولت و مجلس زمینه اجرای کامل این قانون را فراهم کنند.
وی همچنین بر ضرورت تعیین دستمزد عادلانه تأکید کرد و گفت: دستمزد کارگران باید متناسب با نرخ تورم و سبد معیشت تعیین شود تا قدرت خرید آنان حفظ شود. در حال حاضر دستمزدها کمتر از 30 درصد سبد معیشت را پوشش می‌دهند.
دبیر جامعه اسلامی کارگران استان همدان افزود: با تقویت نهادهای نمایندگی کارگران و توسعه گفت‌وگوهای سه‌جانبه میان دولت، کارفرما و کارگر، می‌توان زمینه مشارکت واقعی آنان در تصمیم‌گیری‌ها را فراهم کرد.
کوچعلی به رواج قراردادهای موقت در حدود 96 درصد از کارگاه‌های کشور، اشاره کرد و گفت: انتظار می‌رود دولت با اجرای دقیق قوانین موجود و پایش مستمر کارگاه‌ها، زمینه را برای تأمین امنیت شغلی کارگران فراهم آورد.
وی همچنین بر رفع مشکلات معیشتی تأکید و خاطرنشان کرد: دولت می‌تواند با حمایت از مسکن و خدمات درمانی کارگران و کنترل تورم، به بهبود معیشت آنان کمک کند.
رئیس مجمع نمایندگان کارگران استان همدان درباره ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای برای تقویت تشکل‌ها گفت: استان همدان با ظرفیت‌های متنوع خود، بستر مناسبی برای توانمندسازی و گسترش تشکل‌های کارگری فراهم کرده است.
کوچعلی با اشاره به سابقه تاریخی و فرهنگی همدان اذعان کرد: همدان همواره شاهد مشارکت‌های مردمی و تشکل‌های خودجوش بوده است. این بستر فرهنگی می‌تواند روحیه همکاری و تشکل‌گرایی را در بین کارگران تقویت کند. حضور فعال تشکل‌ها در تصمیم‌گیری‌های کلان استان، مستلزم بهره‌گیری مؤثر از این ظرفیت است.
وی همچنین ظرفیت‌های صنعتی و تولیدی استان را مهم دانست و افزود: همدان دارای چندین منطقه صنعتی فعال در زمینه‌های مختلف ازجمله تولیدات غذایی، صنایع چوب و صنایع الکتریکی است. این صنایع می‌توانند پایگاه‌هایی برای تشکیل و تقویت تشکل‌های کارگری باشند و حضور کارگران در این بخش‌ها، انگیزه‌ای برای ایجاد تشکل‌های قوی‌تر فراهم می‌کند.
وی به شبکه موجود تشکل‌های کارگری و کارفرمایی نیز اشاره و تصریح کرد: استان همدان بیش از 226 تشکل کارگری و حدود 56 تشکل کارفرمایی دارد که می‌توانند پایه‌ای برای گسترش همکاری‌ها و تقویت تشکل‌ها باشند.
این مسئول در ادامه سخنان خود افزود: تعامل سازنده میان تشکل‌های کارگری و کارفرمایی می‌تواند به بهبود فضای کسب و کار و رونق تولید منجر شود و مشکلات کارگران و کارفرمایان را به شکل مؤثرتری حل کند.
کوچعلی بر اهمیت آموزش و توانمندسازی کارگران و کارفرمایان تأکید کرد و گفت: برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه‌هایی مانند بهداشت حرفه‌ای، ایمنی کار، قوانین کار و تأمین اجتماعی می‌تواند به تقویت تشکل‌های کارگری کمک کند. این آموزش‌ها از طریق اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان ارائه می‌شوند.
وی نقش حمایت دولت و نهادهای عمومی را نیز حیاتی دانست و افزود: دولت با ارائه تسهیلات و حمایت‌های مالی از تشکل‌های کارگری، می‌تواند به تقویت آن‌ها کمک کند، همچنین حضور نمایندگان تشکل‌ها در نهادهای تصمیم‌گیری استان نیز به بهبود سیاست‌های مرتبط با کار و تولید می‌انجامد.
کوچعلی در نهایت به ظرفیت‌های کشاورزی و گردشگری استان اشاره کرد و گفت: همدان با دارا بودن این ظرفیت‌ها، می‌تواند زمینه ایجاد اشتغال پایدار و تقویت تشکل‌های کارگری در این بخش‌ها را فراهم کند. به‌ویژه توسعه گردشگری می‌تواند فرصت‌های شغلی جدید ایجاد کند و تشکیل تشکل‌های مرتبط را ممکن سازد.
وی تأکید کرد: همدان با بهره‌گیری از این ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای می‌تواند به یکی از پیشگامان تقویت تشکل‌های کارگری در ایران تبدیل شود، مشروط بر آنکه دولت، تشکل‌های کارگری و کارفرمایی و نهادهای آموزشی با یکدیگر همکاری کنند و کارگران در سرنوشت خود مشارکت داشته باشند. با برنامه‌ریزی مناسب و استفاده از این ظرفیت‌ها، می‌توان هم شرایط کار و زندگی کارگران را بهبود داد و هم رونق تولید در استان را تضمین کرد.
*نقش آموزش و توانمندسازی کارگران
رئیس مجمع نمایندگان کارگران استان همدان، آموزش و توانمندسازی کارگران را سنگ بنای ایجاد تشکل‌های کارگری قوی، پویا و اثرگذار دانست و تأکید کرد که این دو عنصر رابطه‌ای مستقیم و تنگاتنگ با اثربخشی تشکل‌ها دارند.
کوچعلی در توضیح نقش آموزش و توانمندسازی در تشکل‌های کارگری، سه محور اساسی را مورد توجه قرار داد و اهمیت آن‌ها را در تقویت اثرگذاری تشکل‌ها تشریح کرد؛ نخستین محور، به تقویت بنیه فردی و جمعی کارگران اشاره دارد..
وی تأکید کرد که آگاهی حقوقی کارگران، فهم قوانین کار، آیین‌نامه‌های داخلی و موافقت‌نامه‌های جمعی، پایه‌ای محکم برای دفاع از منافع فردی و جمعی است. همچنین، مهارت‌های مذاکره و گفت‌وگو باعث می‌شود تشکل‌ها بتوانند به جای مواجهه‌های تخریب‌گر، از طریق دیپلماسی و گفت‌وگو به نتایج مطلوب برسند و قدرت چانه‌زنی خود را افزایش دهند. آگاهی اقتصادی و اجتماعی نیز بخشی دیگر از این محور است؛ دانستن مسائل کلان اقتصادی، بازار کار، سیاست‌های دولت و حقوق بین‌الملل کار، کارگران را قادر می‌سازد تا مطالبات خود را به شیوه‌ای منطقی و مبتنی بر واقعیت‌ها مطرح کنند و از پاسخ‌های کلیشه‌ای جلوگیری شود.
دبیر جامعه اسلامی کارگران استان توضیح داد: محور دوم به افزایش مشارکت و کاهش وابستگی تشکل‌ها مرتبط است؛ توانمندسازی باعث می‌شود همواره افرادی آماده برای برعهده گرفتن مسئولیت‌های مختلف، از کمیته‌های تخصصی گرفته تا ریاست تشکل، وجود داشته باشند. این امر تشکل را از وابستگی به چند فرد محدود رها و پایداری آن را در طولانی‌مدت تضمین می‌کند. همچنین، وقتی اعضا احساس کنند دانش و توانایی اثرگذاری دارند، مشارکت آن‌ها در فعالیت‌های تشکل، ازجمله گردهمایی‌ها، انتخابات و برنامه‌های عملی، افزایش می‌یابد. این حضور فعال، همراه با تقویت دموکراسی درونی، به اعضا اجازه می‌دهد تا بر عملکرد هیئت‌مدیره و رهبران نظارت کنند و در صورت لزوم، با آگاهی و سازوکارهای مردم سالارانه، تغییر ایجاد کنند و از انحراف تشکل از اهداف اصلی جلوگیری شود.
محور سوم که کوچعلی به آن اشاره کرد، تقویت مشروعیت و قدرت چانه‌زنی تشکل‌ها است. زمانی که تشکل‌ها از پشتوانه اعضای آگاه و فعال برخوردار باشند، نمایندگی آن‌ها در برابر مدیریت و دولت قوی‌تر خواهد بود. در کنار این، آموزش‌هایی که بر همبستگی، اتحاد و اهداف جمعی تأکید دارند، می‌توانند از تفرقه و فردگرایی میان کارگران جلوگیری کنند؛ انسجام و اتحاد حاصل از این آموزش‌ها مانع از نادیده گرفته شدن خواسته‌های کارگران توسط مدیران می‌شود.
به این ترتیب، وی آموزش و توانمندسازی کارگران را نه‌تنها به‌عنوان ابزار ارتقای مهارت‌های فردی، بلکه به‌عنوان عنصر حیاتی برای پایداری، مشروعیت و قدرت تأثیرگذاری تشکل‌ها معرفی کرد.
*قراردادهای موقت و دستمزد ناکافی؛ چالش اصلی کارگران استان
در پایان باید گفت؛ این گفت‌وگو تصویری روشن از وضعیت تشکل‌های کارگری این استان ارائه می‌دهد؛ تصویری که هم ظرفیت‌های بومی و فرصت‌ها را نشان می‌دهد و هم مشکلات معیشتی و ساختاری کارگران را برجسته می‌کند. تشکل‌های کارگری همدان با وجود محدودیت‌ها، تلاش می‌کنند با ایجاد انسجام داخلی، حضور فعال در نهادهای تصمیم‌گیری و پیگیری اصلاح قوانین کار، جایگاه اثرگذار خود را تقویت کنند.
با این حال، مسائل جدی مانند قراردادهای موقت، دستمزد ناکافی، بحران مسکن و محدودیت دسترسی به خدمات درمانی، نشان می‌دهد مسیر بهبود شرایط کارگران هنوز پرچالش است. ظرفیت‌های بومی استان شامل سابقه تاریخی مشارکت جمعی، شبکه‌های صنعتی و تولیدی، تشکل‌های فعال کارگری و کارفرمایی و ظرفیت‌های کشاورزی و گردشگری، می‌تواند به‌عنوان اهرم‌هایی برای تقویت تشکل‌ها و بهبود معیشت کارگران عمل کند.
نکته برجسته مصاحبه، تأکید بر آموزش و توانمندسازی کارگران است که مشارکت، مشروعیت و قدرت چانه‌زنی تشکل‌ها را افزایش می‌دهد. تجربه نشان داده که کارگران آگاه و متحد، نه‌تنها قادر به دفاع از حقوق خود هستند، بلکه می‌توانند در توسعه اقتصادی و اجتماعی استان نقش مؤثری ایفا کنند.
تحقق اهداف تشکل‌های کارگری همدان نیازمند همکاری هماهنگ میان دولت، کارفرمایان و کارگران، بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی و تقویت نهادهای آموزشی و توانمندسازی است. تنها با این رویکرد می‌توان امنیت شغلی، معیشت پایدار و مشارکت واقعی کارگران در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و اجتماعی را تضمین و همدان را به الگویی موفق در کشور تبدیل کرد.

سمیرا گمار