امروزه انسان با خطرها و تهدیدهای فراوان محیط زیست مواجه است، اما خطری که اکنون ساکنان کره زمین و به تبع آن ایران را تهدید می‌کند، صرفاً از بین رفتن منابع آبی یا از دست رفتن منابع خاکی به علت از بین رفتن جنگل‌ها و مراتع سرسبز و همچنین گسترش کویرها نیست، بلکه خطر امروز خطری به‌مراتب نگران‌کننده‌تر و فارغ از حدود و مرزهای سیاسی و جغرافیایی و حتی قاره‌ای است و آن عبارت است از گرمایش. حال آنکه دلیل افزایش گرمایش زمین چیزی جز آلودگی هوا نیست و به تعبیری درست‌تر آلاینده‌های هوا، بر محیط زیست، ازجمله زیستگاه‌های حیات وحش، تنوع زیستی، سلامت و باردهی و میزان جنگل‌ها و سایر سیستم‌های حیات وحش تأثیر می‌گذارند.
گرمای هوا سلامت اکولوژیکی و در نتیجه سلامت انسان را به خطر می‌اندازد. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با استادیار پژوهشکده علوم محیطی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
یوسف رشیدی در خصوص چرایی گرمایش زمین عنوان کرد: اگر به تاریخچه زمین نگاهی بیندازید با دوره‌ای مواجه می‌شوید که به آن عصر یخبندان گفته می‌شد، در آن دوره مقدار گازهای گلخانه‌ای و co2 که بر روی انرژی‌ای که از سطح زمین به بیرون می‌رود تأثیرگذار هستند، کم بود.
وی با تأکید بر اینکه از طرفی طی چند دهه گذشته شاهد فعال شدن آتش‌نشان‌ها در نقاط مختلف زمین بودیم که در افزایش میزان گاز co2 تأثیرگذار بود و موازنه را در کره زمین برهم زد، گفت: اینکه بعد از انقلاب صنعتی چه اتفاقی افتاد که باعث گرم شدن کره زمین شد؟ باید بگویم با اختراع ماشین بخار، استفاده از سوخت‌های فسیلی و توسعه صنعتی، شاهد افزایش تولید گاز co2 بودیم به طوری که اگر درصد آلودگی کامل را در نظر بگیریم شاهد افزایش دی‌اکسید کربن در آب خواهیم بود.
وی افزود: گرم شدن زمین در اثر افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای به‌دلیل این است که گسترش بی‌رویه فعالیت‌های جوامع انسانی، از کنترل بشر خارج شده، عمده‌ترین گاز گلخانه‌ای دی‌اکسید کربن است که مهم‌ترین منابع آن امروزه احتراق سوخت‌های فسیلی و جنگل‌زدایی است به طوری که این دو فرایند همدیگر را هر لحظه تشدید می‌کنند.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: در صورتی که اقدامی برای کنترل گازهای گلخانه‌ای خروجی صورت نگیرد، در هر دهه، زمین به اندازه حدوداً 3/0 درجه سانتی‌گراد گرمتر خواهد شد، بعد از انقلاب صنعتی غلظت co2 از 350 ppm به 410 تا 415 ppm رسیده است.
رشیدی با تأکید بر اینکه علت اصلی گرمایش زمین در شرایط فعلی تابش مستقیم خورشید به زمین و عدم خارج شدن بازتاب تابش از زمین به‌دلیل افزایش گازهای گلخانه‌ای از جو زمین است گفت: تغییر در دمای زمین سبب بر هم خوردن سیستم‌های کشاورزی و تمامی اکوسیستم‌های موجود می‌شود.
وی با بیان اینکه در این تغییرات، بسیاری از اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی زمین کاهش می‌یابد اظهار کرد: تأسف‌بارتر اینکه جنگل‌ها عقب‌نشینی می‌کنند، وسعت کویرها گسترش می‌یابد، زیستگاه‌های حیات وحش به‌ویژه تالاب‌ها از بین خواهند رفت، اکوسیستم‌های ساحلی و جزایر، زیر آب خواهند رفت، منابع آب‌های شیرین کاهش خواهند یافت، و میلیون‌ها نفر از مردم خانه و کاشانه خود را از دست خواهند داد.
استادیار پژوهشکده علوم محیطی با بیان اینکه اثرات پیامد‌های گرم شدن زمین، محدود به موارد فوق نبوده و ابعاد آن بسیار گسترده است و پاره‌ای از آن‌ها هنوز قابل تصور و پیش‌بینی نیست، اظهار کرد: نکته قابل توجه آنکه دما در ایران از سال 1980 تاکنون 1,5 درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا کرده و آسیب‌پذیری کشور ما از تغییرات اقلیمی بیش از متوسط جهانی است.
رشیدی با بیان اینکه در ایران، بارزترین نشانه‌های تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر، افزایش دمای متوسط، کاهش بارش‌، بارش‌های ناگهانی و سیل‌آسا، خشک‌سالی، خالی شدن زودهنگام سدها، افزایش طوفان و بروز پدیده‌های گرد و غبار، بوده اظهار کرد: همین‌که امروزه این موارد به‌وضوح قابل رؤیت هستند، خود گویای این است که اثر گرمایش زمین در ایران شروع شده اما به‌دلیل سوءمدیریت‌ها و عدم اقدام جدی نهاد‌های مربوطه، رهایی از چنین وضعیتی کار چندان آسانی نخواهد بود.
وی با بیان اینکه افزایش گرمای زمین و تغییر اقلیم، یک فرایند جهانی است که باید جامعه جهانی در مسیر کاهش استفاده از گازهای گلخانه‌ای ورود جدی کند، گفت: در سطح ملی نیز سازمان محیط زیست و منابع طبیعی می‌بایست در مسیر طراحی برنامه در مسیر سازگازی با تغییر اقلیم گام بردارند.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه پیامدهای زیست‌محیطی گرمایش چندسال اخیر صرفاً به تأثیرات گرمایش زمین محدود نمی‌شود و سوء‌مدیریت‌ها در دهه‌های گذشته در ایجاد این شرایط نقش اصلی را ایفا کرده‌اند، گفت: خشک‌سالی از بدیهی‌ترین پیامدهای گرمایش زمین به‌شمار می‌رود به طوری که سال‌هاست در سطح گسترده‌ای از مناطق مختلف ایران نیز قابل مشاهده است.
رشیدی با بیان اینکه تغییرات آب و هوایی در جهان، عرضه آب را متغیر و به شدت نامطمئن می‌سازد، به طوری‌که معضلات کم‌آبی که افراد آن مناطق با آن روبه‌رو هستند، بیشتر و احتمال تنش و درگیری بر سر آب را افزایش خواهد داد تصریح کرد: بروز خشک‌سالی‌های ناشی از دگرگونی اقلیم بر منابع آب کشور تأثیر می‌گذارد و منجر به افزایش تبخیر آب سدها می‌شود.
وی ادامه داد: بر اساس آمار، حجم آب سدهای کشور در سال 1400 به 18 میلیارد متر مکعب رسیده در حالی‌ که سال 99 در همین بازه زمانی این میزان 25 میلیارد متر مکعب بوده است.
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه خشک‌سالی منجر به خشک شدن زودهنگام علف‌های کف جنگل می‌شود که وجود یک حریق کوچک حادثه بزرگی را می‌آفریند که طی سال‌های اخیر این پدیده مشهود بوده ابراز کرد: برای مثال بر اساس گزارش‌‌های رسمی، در سال 99، بیش از 21 هزار هکتار از جنگل‌های ایران بر اثر حریق خاکستر شدند. بیشترین آتش‌سوزی‌ها در مناطق جنگلی به‌ویژه ناحیه رویشی زاگرس به‌وقوع پیوسته است.
رشیدی با ابراز اینکه در چند سال اخیر بارها شاهد وقوع طوفان و بارش‌های سیل‌آسا در مناطق مختلف کشور بودیم تشریح کرد: بنا بر آمار جدید منتشرشده سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، در 70 سال اخیر هشت هزار و 449 سیل در ایران رخ داده؛ یعنی هر سه روز یک سیل اتفاق افتاده است.
وی با بیان اینکه آژیر خطر این پدیده برای بسیاری از ساکنان شهرها و روستاها به صدا درآمده اظهار کرد: بررسی آمار و اطلاعات بارش و رواناب طی 60 سال گذشته در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، حاکی از آن است که سیلاب‌های بزرگ و ویرانگر عموماً بلافاصله قبل و پس از دوره‌های خشک‌سالی طولانی و شدید به‌وقوع می‌پیوندند.
وی افزود: پدیده تغییر اقلیم نیز منجر به تشدید این وضعیت شده و انتظار وقوع سیلاب‌های شدید و خسارت‌بار در پاییز و زمستان 1402 دور از انتظار نیست.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه یکی از پیامدهای افزایش گرمایش زمین بروز ریزگردها است افزود: ریزگرد مجموعه‌ای است از گرد و غبار، دود و دیگر ذره‌های خشک معلق در هوا که باعث کدر شدن آسمان و در اغلب موارد سبب کاهش دید نیز می‌شود حال آنکه خاستگاه ریزگرد آلاینده‌های صنعتی، آمدوشد خودروها، آتش‌سوزی جنگل‌ها، گسترش بیابان‌ها، شخم زدن زمین در آب‌وهوای خشک و غیره است.
رشیدی با بیان اینکه ریزگرد اغلب زمانی رخ می‌دهد که ذرات گردوغبار و دود در هوای خشک افزایش یابد، اظهار کرد: در سال‌های گذشته ریزگردها باعث آلودگی هوا، از بین رفتن پوشش گیاهی، ‌فرسایش خاک، ‌کاهش باروری گیاهان و آلودگی آب شده‌اند.
وی با بیان اینکه بر اساس آمار سطح آب زیرزمینی در 25 سال اخیر میلیارد‌ها متر مکعب کاهش یافته ابراز کرد: کاهش آب‌های زیرزمینی بحران‌هایی نظیر تغییر اقلیم، از بین رفتن حاصلخیزی خاک و فرونشت زمین را در پی دارد که در سال‌های اخیر شاهد روی دادن این حوادث در دشت ورامین، اصفهان و همدان بوده‌ایم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه علت اصلی بحران‌های زیست‌محیطی ذکرشده، تغییرات اقلیم و گرمایش زمین است اما در کنار پدیده گرمایش زمین، سوء‌مدیریت در دستگاه‌های دولتی‌ نیز سبب شده سازگاری و تاب‌آوری اجتماع و زیست‌بوم ایران در مقابله با پدیده‌های زیست‌محیطی کاسته شود و آسیب‌پذیری نیز افزایش یابد.

طاهره ترابی مهوش