شناسایی سریع و دقیق آفات درختان انگور در تاکستان‌ها، اصلی برای جلوگیری از شیوع جدی و از دست دادن عملکرد و کیفیت محصولات باغات است. این مسئله به شرایط آب و هوایی و حساسیت انگور بستگی دارد و اقدامات لازم برای جلوگیری از ضرر و زیان ممکن است از فصلی به فصلی متفاوت باشد.
یکی از مهم‌ترین آفت‌های انگور در ایران زنجره (Pesalmocharias alhageos) است و در تمام مناطقی که مو کاشته می‌شود وجود دارد. خسارات عمده این آفت مربوط به تغذیه طولانی‌مدت پوره‌ها از شیره نباتی ریشه درختان مو تخم‌گذاری حشرات کامل آن روی سرشاخه‌ها می‌باشد. بر اثر تخم‌ریزی حشره، قسمتی از نسج از فعالیت بازمانده و در روی آن برآمدگی‌هایی به‌وجود می‌آید که سبب شکنندگی سرشاخه‌ها می‌شود. این سرشاخه‌ها اغلب ضعیف و گاهی خشک می‌شود. بوته‌های آلوده از نظر شکل ظاهری علائمی نظیر آلودگی به فیلوکسرا نشان می‌دهند بدین ترتیب که برگ‌ها زرد می‌شوند، رشد شاخه‌های جوان خیلی کند می‌شود و یا به کلی متوقف می‌شود.
خوشه‌های انگور کوچک و با حبه‌های ضعیف و کم‌پشت شده و بوته‌های آلوده ضعیف و زرد می‌شوند. پوره‌های آفت پس از خروج از تخم داخل خاک می‌روند و روی ریشه مو مستقر می‌شوند. پس از استقرار برای تغذیه خرطوم خود را در نسج ریشه فرو برده و به شدت شروع به تغذیه می‌کنند.در تاکستان‌هایی که این آفت شیوع دارد پایه مو تدریجاً ضعیف گشته و سرانجام می‌خشکد. تاکنون روش‌های مختلف شیمیایی، زراعی، فیزیکی و بیولوژیکی جهت کنترل این آفت معرفی شده است.
در همین راستا با موضوع آفات مختلف ابتدا با تعدادی از باغداران و سپس با یک کارشناس کشاورزی به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:
عضو شورای روستای مصلحان با بیان اینکه تاکستان‌های روستای مصلحان ملایر با آفت‌های بسیار زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند، گفت: در این راستا می‌توان به شته، جیرجیرک، آردک، کنه، علف هرز و غیره اشاره کرد.
وحید بخشی با بیان اینکه کل تاک‌های انگور این روستا را آفت گرفته است، عنوان کرد: این آفت‌ها باغ و تاکستان را نابود می‌کند و آسیب‌های جبران‌ناپذیری به تاکستان و باغداران وارد می‌کند.
وی با بیان اینکه برای از بین بردن آفت‌ تاکستان‌ها از گل گوگرد، کلر در آب و سم‌های مختلف استفاده می‌کنیم افزود: با توجه به اینکه نزدیک به 85 درصد باغداران از سموم مختلف برای از بین بردن آفات استفاده می‌کنند اما هزینه و قیمت سموم مختلف چندین برابر افزایش یافته است.
عضو یکی از روستاهای ملایر با بیان اینکه آفت‌های زیادی در تاکستان‌ها وجود دارد، عنوان کرد: متأسفانه دولت هیچ حمایتی نمی‌کند و از طرفی کود و سم نسبت به گذشته چندین برابر گران‌تر شده است.
غلامحسین حسنی ضمن اشاره به پدیده سرمازدگی تاکستان‌ها گفت: کشاورزان در سال‌های اخیر با ضررهای هنگفتی مواجه شدند اما هیچ ارگانی از باغداران و کشاورزان حمایت نمی‌کند.
وی عنوان کرد: لازم است دولت محصول تاکستان‌داران را با قیمت مناسب خریداری کند، چراکه عدم این کار منجر به افزایش فعالیت دلالان خواهد شد که به ضرر باغداران است.
این عضو شورای روستا با بیان اینکه سم زمانی اثربخش خواهد بود که تمام باغداران از آن استفاده کنند، گفت: تا وقتی یک باغدار از سم استفاده کند اما تاکستان کنار او از سم بهره‌مند نشود آفت‌ها از بین نخواهد رفت.
دهیار روستای مانیزان ملایر با بیان اینکه در حال حاضر آفت جیرجیرک بیشتر باغات ما را فرا گرفته، گفت: آردک دومین آفتی است که تاکستان ملایری با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
وحید همراهی با اشاره اینکه آفات‌هایی که در تاکستان‌ها وجود دارد خسارت بسیار و جبران‌ناپذیری به باغداران وارد کرده اذعان کرد: یکی از عللی که سم‌پاشی در تاکستان‌ها اثرگذار نیست اینکه همه باغداران اقدام به این کار نمی‌کنند و متأسفانه آفات از یک باغ به باغ دیگری منتقل می‌شود.
وی با بیان اینکه قیمت سموم کشاورزی نسبت به گذشته چندین برابر افزایش یافته، ابراز کرد: به دلیل بالا بودن هزینه و عدم نتیجه‌گیری بسیاری از کشاورزان برای از بین بردن آفات خود از سم استفاده نمی‌کنند.
در ادامه عضو هیئت علمی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا با بیان اینکه آفات در گروه‌های مختلف ازجمله پروانه‌ها، کرم خوش‌خوار انگور، کرم برگ‌خوار انگور، زنجره مو، زنجرک مو و غیره در تاکستان‌ها مشاهده می‌شود، خاطرنشان کرد: آفت زنجره مو در سال‌های اخیر خسارت بیشماری به تاکستان‌ها وارد کرده است.
محمد خانجانی با بیان اینکه «زنجره» مو در ریشه درخت انگور به‌وجود می‌آید در حالی که «زنجرک» در برگ تاک‌ها یافت می‌شود، اذعان کرد: مدیریت ضعیف باغات و عدم توجه به شادابی درختان، سبب به‌وجود آمدن آفت‌های مختلف در تاکستان‌ها می‌شود.
وی با بیان اینکه اگر باغداران اقدامات لازم برای مراقبت از درختان انگور را به‌صورت کامل انجام دهند، آفات مختلف به‌خصوص زنجره مو از بین خواهد رفت؛ یادآور شد: در چنین شرایطی تمهیدات مختلفی برای مدیریت باغات پیشنهاد و توصیه می‌شود که در این راستا می‌توان به آبیاری به میزان کافی باغات اشاره کرد.
عضو هیئت علمی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا با بیان اینکه افزایش ظرفیت نگهداری خاک یکی از عوامل بازدارنده ایجاد آفت در باغات به‌حساب می‌آید مطرح کرد: در این خصوص می‌توان با استفاده از کودهای مختلف ظرفیت نگهداری درختان انگور با آبیاری کم را افزایش داد تا مدت طولانی‌تری بیشه ما از آب برخوردار باشد.
خانجانی با بیان اینکه افزایش فواصل آبیاری هر 12 و 6 روز یک‌بار می‌تواند چاره از بین بردن آفات و یا پیشگیری از ایجاد آن شود، یادآور شد: توجه به مدیریت مزرعه‌ها یکی از نکات مهم و تعیین‌کننده پیشگیری از ایجاد آفات تاکستان‌ها به‌حساب می‌آید.
وی با بیان اینکه در حال حاضر زنجره مو یکی از مهم‌ترین آفات تاکستان‌ها به‌شمار می‌آید؛ خاطرنشان کرد: در مدیریت زراعی برای از بین بردن این آفات شاخه‌هایی که مورد تخم‌گذاری حشرات قرار گرفته را در فصل تابستان هرس می‌کنیم.
عضو هیئت علمی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا با بیان اینکه با آموزش‌های لازم به کشاورزان می‌توان به آن‌ها یاد داد که شاخه‌ای که مورد تخم‌گذاری این حشرات قرار گرفته‌اند چه ویژگی‌های دارند، افزود: این شاخه‌ها معمولاً هنگام تخم‌گذاری حشره ترک می‌خورد و کشاورزان می‌توانند با هرس کردن شاخه‌های ترک‌خورده، آفات را از بین ببرند.
خانجانی ضمن تأکید بر از بین بردن شاخه‌های ترک‌خورده و ابتلا به آفت زنجره مو، عنوان کرد: در کنترل آفات به استفاده از یک روش به تنهایی توصیه نمی‌شود بلکه لازم است تلفیقی از روش‌ها در قالب مدیریت کنترل آفات به‌کار ببریم.
وی با بیان اینکه سومین روش برای از بین آفات‌ها استفاده از مواد شمیایی و سموم کشاورزی است، خاطرنشان کرد: معمولاً بر اساس مساحت باغات و انواع آفات موجود در باغ از سموم کشاورزی یک بار موقع باز شدن برگ مو، دومین‌بار هنگام ریزش گل و آخرین بار هنگام ترش و شیرین شدن انگور استفاده می‌کنیم.
وی ضمن اشاره به روش اشتباه و استفاده از سموم با دوز بالا برای از بین بردن زنجره مو گفت: یکی از بهترین راه‌های از بین بردن این آفت هرس کردن است؛ روش دوم اینکه اردیبهشت‌ماه با کنار دادن خاک بوته و بهره‌گیری از محلول پنج در هزار یکی از ترکیبات آفت‌کش اقدام به سم‌پاشی کنیم.
استاد تمام گروه گیاه‌پزشکی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه استفاده از سموم غیر استاندارد باعث می‌شود اگر فردی مسموم شد نتوان پادزهری برای آن استفاده کرد، گفت: بنابراین لازم است کشاورزان از سموم مجاز و تأییدشده استفاده کنند.
خانجانی با بیان اینکه کشاورزان باید از ترکیب چند آفت‌کش به‌عنوان آخرین حربه در مدیریت کنترل آفات استفاده کنند افزود: در روش تلفیقی هم باید دقت کنیم که از روش شیمیایی یا استفاده از آفت‌کش‌ها به‌عنوان آخرین مرحله و حربه بهره‌مند شویم.
وی مطرح کرد: تمام مراحل و روش‌های بیولوژیکی، رفتاری، زراعی و غیره باید قبل از استفاده سموم کشاورزی قرار گرفته باشند، در واقع اگر تمام مراحل نتیجه نداد باید از سموم استفاده کنیم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه متأسفانه در کشور ما کشاورزان در مرحله و انتخاب نخست برای از بین بردن آفات سم را به‌کار می‌گیرند، عنوان کرد: برخی از کشاورزان از هیچ روشی به غیر از سم برای از بین آفات خود استفاده نمی‌کنند.
خانجانی در پاسخ به خبرنگار این رسانه مبنی بر اینکه آیا سموم مختلف بر کیفیت صادرات انگور تأثیرگذار است یا خیر؟ عنوان کرد: اگر اصول از بین بردن آفات در فصول مختلف رعایت شود کیفیت صادرات تغییری نخواهد کرد.
حال با توجه به آنچه گفته شد بیشتر نقاط باغی ایران مستعد کشت انگور است. اصولاً انگور یکی از میوه‌جات پرطرفدار و پرسود بین باغداران است. مصرف انگور در ایران نیز بالا بوده و علاوه بر مصارف تازه‌خوری، در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی نیز کاربرد دارد. انگور گیاهی است که نسبت به شرایط کم‌آبی و تا حدودی شوری خاک از خود مقاومت نشان داده و در نتیجه ایده‌آل برای کشت دیم نیز هست. اهمیت انگور در صنعت باغداری ایران بسیار حائز اهمیت است و اقتصاد روستایی بر مبنای این محصول در بسیاری از مناطق ازجمله استان‌های قزوین و زنجان از دیرباز شکل گرفته است.
همانند تمامی گیاهان دیگر، انگور نیز مورد تهاجم طیفی از آفات و حشرات قرار می‌گیرد که گاهاً شدت خسارت آن‌ها روی این گیاه بسیار بالا است. شناسایی به هنگام این آفات و آشنایی کلی با آن به باغداران کمک می‌کند تا مدیریت خود را قبل از بروز خسارت اعمال کرده و سبب حفظ کیفیت و کمیت محصول شوند.
آفات انگور می‌توانند در برخی مواقع، حتی در جمعیت‌های اندک بسیار خسارت‌زا بوده و باعث کاهش چشمگیر تناژ برداشتی در هکتار شوند. علاوه بر این ضعف عمومی و حتی خشکاندن درختان چندین‌ساله می‌تواند در اثر حضور جمعیت‌های بالای این آفات به وقوع بپیوندد. این آفات در بسیاری از موارد از دید باغدار پنهان مانده و زمانی خود را نمایان می‌کند که خسارت اصلی به باغ وارد شده است. استفاده از روش‌های پیش‌آگاهی و نیز رصد دائمی باغ توسط باغدار کمک شایانی می‌کند تا این آفات به هنگام و مؤثر شناسایی و مدیریت برای آن‌ها اعمال گردد. بدون شک آشنایی جزئی با این آفات به باغداران کمک می‌کند تا در اسرع وقت با شناسایی اولیه آفات از راهنمایی‌های گیاهپزشک برای کنترل آن کمک بگیرند. مصرف خودسرانه سموم بدون نظر و کارشناسی گیاهپزشک در بسیاری از موارد شدت و خسارت‌زایی آفات را بیشتر کرده و پیشنهاد بر این است که استفاده از سموم شیمیایی حتماً تحت نظر کارشناس گیاه‌پزشکی انجام شود.

عطیه صفی‌زاده