دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور گفت: شهرها نیازمند سند سالمندی فعال هستند.
جمعیت هر شهر از مباحث پایه در شکل‌دهی امور اجتماعی و اقتصادی جوامع است؛ توازن و ترکیب جمعیتی در شهرها، استحکام و اقتدار جامعه درونی آن را نشان می‌دهد. برای رشد و شکوفایی یک جامعه، داشتن جمعیتی جوان و فعال غیر قابل انکار است و بدون آن دستیابی به قله‌های علم و پیشرفت، امکان‌پذیر نیست.
برای حفظ تعادل و پویایی جمعیت یک کشور باید سیاست‌های جمعیتی و برنامه‌ریزی مرتبط با این حوزه به‌طور یکپارچه و هماهنگ عمل کند.
حال مسئله این است که طی چند دهه اخیر با اجرای سیاست کنترل جمعیت و درعین‌حال تغییرات فرهنگی ایجادشده در شهرها، شاهد سیر نزول رشد جمعیت در آن‌ها هستیم؛ بنابراین بر آن شدیم تا درخصوص پیامدهای کاهش نرخ رشد جمعیتی شهرها گفت‌وگویی را با صالح قاسمی، پژوهشگر جمعیت و درعین‌حال دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور ترتیب دهیم که در ادامه نتیجه را می‌خوانید:
دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت کشور با بیان اینکه سالخوردگی جمعیت در نگاه نخست یک پدیده جمعیت‌شناختی است اما واقعیت دیگری در پس پرده وجود دارد و آن اینکه پدیده مذکور یک موضوع اجتماعی و جامعه‌شناسی نیز محسوب می‌شود که ابعاد بسیار پیچیده‌ای دارد، گفت: برای نمونه سالخوردگی جمعیت نخستین تأثیراتش را روی ساختارهای اقتصادی شهرها می‌گذارد؛ به‌طوری که در پی کاهش نرخ رشد جمعیت، نیروی کار موجود در شهرها کم شده و ساختارهای اقتصادی تضعیف می‌شود.
صالح قاسمی با تأکید بر اینکه البته کاهش نرخ جمیعیت تأثیرات بسیار کلان‌تری را در سطح ملی نیز دارد به‌‌طوری که با کاهش جمعیت تولید ناخالص ملی و درآمد ناخالص ملی نیز کم و رکود اقتصادی ایجاد می‌شود، افزود: علاوه‌بر این فشار بسیار شدیدی روی صندوق‌های بیمه و بازنشستگی ایجاد می‌کند.
وی ادامه داد: به‌عبارتی نسبت دریافت‌کنندگان مستمری بازنشستگی از پرداخت‌کنندگان حق بیمه بیشتر شده و این صندوق‌های بازنشستگی در معرض ورشکستگی قرار می‌گیرند.
قاسمی با اشاره به اینکه فشار روی شبکه بهداشت و درمان در شهرها نیز چندین‌برابر می‌شود زیرا در چنین شرایطی سالمندان چهارونیم تا پنج برابر جوانان هزینه بهداشت، مراقبت و درمان دارند، اظهار کرد: علاوه‌بر این پدیده‌هایی مثل سالمندان رهاشده و سرِ راهی که خانواده‌ای ندارند تا حمایتشان کنند و حمایت اجتماعی نیز ندارند م در شهرها رو به ازدیاد خواهد گذاشت.
وی با اشاره به اینکه از شهرهای با کاهش نرخ رشد جمعیت به‌دلیل سالمندی پویایی و مشارکت اجتماعی رخت می‌بندد، عنوان کرد: مشکلات روحی، روانی و افسردگی‌های شدید که گریبان‌گیر سالمندان می‌شود، به‌خاطر تنهایی‌های مفرط و طولانی، قابل بسط است؛ چراکه هریک به‌صورت گسترده یک پدیده پیچیده هستند.
قاسمی با تأکید بر اینکه در این شهرها (در اغلب موارد) در پی عدم برنامه‌ریزی زیرساخت‌هایی که باید زندگی سالم و فعال برای سالمندان را تأمین کنند هم به اندازه کافی نخواهند بود، تشریح کرد: از آنجایی که ما با سرعت بسیار زیادی سالخوردگی جمعیت در ایران را تجربه می‌کنیم، از قافله برنامه‌ریزی مورد نیاز در شهر به‌لحاظ سالمندپذیری، عقب خواهیم ماند.
وی با اشاره به اینکه در دنیا سندی را در ارتباط با این موضوع در شهرها تدوین می‌کنند به‌نام سند سالمندی فعال، اظهار کرد: کارکرد نخست این سند آن است که برای مدیریت جمعیت سالمندان موجود، طراحی لازم را در مسیر دستیابی به زندگی سالم و فعال در شهر، انجام داده است.
دبیر کارگروه جوانی جمعیت با اشاره به اینکه در پی این طراحی زیرساخت‌های مورد نیاز سالمندان در شهر ایجاد می‌شود، تصریح کرد: در وهله بعدی این سند تلاش می‌کند که نسبت سالمندی را پایین بیاورد.
وی افزود: تلاش برای کاهش سن سالمندی به آن معنا است که جمعیتی در سن کار و فعالیت یا در سنین کمتر در شهرها ایجاد شوند که این مهم از دو طریق امکان‌پذیر است؛ نخست از طریق زادوولد و دیگری از طریق مهاجرپذیری.
این پژوهشگر حوزه جمعیت ابراز کرد: آنچه مسلم است اینکه پیچیدگی مسئله سالخوردگی جمعیت در شهرها آنقدر زیاد است که ما نیز باید در این مسیر قرار گرفته و نسبت به تدوین سند اقدام کنیم؛ زیرا درحال حاضر از سرعت زیاد روند سالخوردگی جمعیت در شهرهای ایران، جا مانده‌ایم.
قاسمی با اشاره به اینکه امروز جمعیت سالخورده کشور 13 و نیم درصد کل جمعیت کشور را شامل می‌شود، اظهار کرد: این جمعیت بالای 60 سال تا بیست و چند سال دیگر، به بالای 30 درصد خواهد رسید.
وی تأکید کرد: از آنجایی که 70 درصد جمعیت کشور در شهرها ساکن هستند، این عدد بیانگر آن است که هرچه زودتر باید سند سالمندی در شهرها فعال شود تا بتوان از این طریق بخشی از چالش‌های پیش روی شهرها را در آینده مدیریت کرد.
مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، یکی از ابعاد مهم پدیده سالمندی در شهرها حفظ و ارتقای سلامت اجتماعی با توجه به تغییراتی است که در دوره سالمندی اتفاق می‌افتد. یکی از مهم‌ترین نکات در این دوره، توجه به قدرت تعاملات فردی سالمند با جامعه و قدرت انطباق او با گروه‌های اجتماعی است.
درحقیقت میزان حضور فرد و مشارکت اجتماعی او و قدرت یادگیری مهارت‌هایی که باعث توانمندی سالمند برای حضور در اجتماع می‌شود، از نکاتی است که باید در مورد سالمندان مورد توجه قرار گیرد.
واقعیت این است که برای سالمندان فعلی بیش از آنکه گروه‌های مردم‌نهاد، شهرداری‌ها، مراکز روزانه سالمندی و سراها نقش اصلی را بازی کنند، خانواده و فامیل نزدیک نقش اصلی را در جلوگیری از انزوا و افسردگی آن‌ها بازی می‌کنند و بار سلامت اجتماعی بر دوش خانواده‌ها است.
حدود 10 سال قبل سالمندان ما بیش از پنج فرزند داشتند، اما در آینده سالمندان یک یا دو فرزند خواهند داشت و بُّعد خانوار کوچک می‌شود؛ به همین جهت نقش مراکز روزانه، سازمان‌های مردم‌نهاد و سراها پُررنگ می‌شود.
ما باید بسترهای مشارکت اجتماعی سالمندان را افزایش بدهیم تا وقتی بُعد خانواده کاهش پیدا می‌کند و سالمندان تنها زیاد می‌شوند، پارک‌ها، سیستم حمل‌ونقل و به‌طور کلی شهرهای ما برای سالمندان مناسب‌سازی‌شده باشند.
در کنار ایجاد شهرهای مناسب سالمندان باید فرهنگسازی و تکریم آنان را هم داشته باشیم، امروز باید این زیرساخت‌ها را تقویت کنیم تا سالمندان در آینده دچار چالش نشوند.