خانه اپرای سیدنی، نماد معماری نوین و شاهکار مهندسی استرالیا، با طراحی منحصربه‌فرد بادبانی‌شکل و استفاده نوآورانه از فناوری‌های روز، پس از 14 سال تلاش و چالش‌های فراوان ساخته شد و امروز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار فرهنگی و هنری جهان شناخته می‌شود.
خانه اپرای سیدنی، نمادی برجسته و شناخته‌شده در بندرگاه سیدنی، یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای استرالیا است که نه‌تنها به‌دلیل زیبایی و طراحی منحصربه‌فرد، بلکه به‌لطف تأثیر ماندگارش بر معماری جهان، در سال 2007 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این بنا که به‌عنوان «یک مجسمه شهری بزرگ در منظره‌ای چشم‌نواز در نوک شبه‌جزیره‌ای در بندرگاه سیدنی» توصیف شده است، داستانی جذاب از طراحی، ساخت و چالش‌های فراوان دارد که در ادامه به بعضی از نکات جالب آن پرداخته می‌شود.
*خانه اپرای سیدنی چرا و کجا ساخته شد؟
خانه اپرا روی زمینی ساخته شده است که پیش‌تر محل استقرار قلعه مک‌کواری بود؛ قلعه‌ای که در سال 1798 در نقطه بنلونگ واقع شده بود. این نقطه زمانی جزیره‌ای جداگانه بود که بعدها به شبه‌جزیره تبدیل شد. قلعه مک‌کواری پس از مدتی به انبار راه‌آهن تبدیل و در نهایت در سال 1954 تخریب شد تا جای خود را به خانه اپرا بدهد.
ایده ساخت خانه اپرا به دهه 1940 بازمی‌گردد، زمانی که مدیر کنسرواتوار موسیقی سیدنی خواستار ایجاد فضایی برای اجرای نمایش‌های بزرگ تئاتر و موسیقی شد. این درخواست توسط دولت ایالتی نیو ساوت ولز پذیرفته شد و در سال 1956 مسابقه بین‌المللی طراحی این بنا با دو سالن اصلی، یکی برای کنسرت‌ها و اجراهای موسیقی و دیگری برای نمایش‌های دراماتیک و رویدادهای موسیقی کوچک‌تر اعلام شد.
در مسابقه طراحی که 233 طرح از 30 کشور ارسال شد، طرح معمار دانمارکی، یورن اوتزون برنده شد. طرح او شامل دو سالن اصلی بود که بر سکویی بزرگ مشرف به بندرگاه قرار داشتند و هر سالن با ردیفی از پنل‌های پیش‌ساخته بتنی به شکل بادبان‌های در هم قفل‌شده، پوشیده شده بود. نکته جالب اینکه طرح اوتزون ابتدا توسط سه عضو از چهار عضو کمیته داوری رد شد، زیرا نمای بندرگاه در آن دیده نمی‌شد؛ اما داور چهارم، معمار مشهور فنلاندی، ائرو سارینن، این طرح را انتخاب و با ترسیم دو نما، دیگر داوران را قانع کرد.
*چرا خانه اپرای سیدنی مشهور است؟
علاوه‌بر زیبایی بی‌نظیر و منحصربه‌فرد ساختمان که در زمان خود تحسین همگان را برانگیخت، بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته طراحی به کمک کامپیوتر و آکوستیک شگفت‌انگیز سالن‌های اصلی، خانه اپرای سیدنی را به یکی از برجسته‌ترین شاهکارهای معماری جهان تبدیل کرد. چهار سالن اصلی این مجموعه با استفاده از اصول فیزیک آکوستیک، تجربه‌ای بی‌نظیر از کیفیت صدا را در اجراهای موسیقی و نمایش‌ها به مخاطبان هدیه می‌دهند.
این پروژه عظیم نیازمند اراده سیاسی و پشتکار فراوان بود؛ تأخیرهای متعدد در طراحی و ساخت به همراه چالش‌های مالی، خانه اپرا را به نمادی از عزم راسخ و همت دولت تبدیل کرد. هزینه نهایی ساخت این بنا به بیش از 102 میلیون دلار رسید که به‌طور تقریبی 15 برابر بودجه پیش‌بینی‌شده بود.
یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته این سازه مشهور، پوشش خارجی بنا است که با کاشی‌های معروف به «کاشی‌های سیدنی» پوشیده شده. این کاشی‌ها به شکل صدف طراحی شده‌اند و تضاد زیبایی با رنگ آبی عمیق بندرگاه و آسمان استرالیا ایجاد می‌کنند. این کاشی‌ها باید براق باشند اما نه آنقدر که چشم را آزار دهند؛ اوتزون نمونه‌ای از کاسه‌های سرامیکی ژاپنی با بافت کمی زبر را برای الهام گرفتن انتخاب کرد. این کاشی‌ها علاوه‌بر زیبایی ظاهری، دوام و مقاومت بالایی در برابر شرایط جوی متفاوت دارند و به حفظ جلوه درخشان ساختمان در طول سال‌ها کمک می‌کنند، به‌گونه‌ای که خانه اپرای سیدنی همچنان همچون نگینی درخشان در دل شهر می‌درخشد.
*روند ساخت و چالش‌ها
هندسه منحنی و شکل بادبانی سازه، چالشی بزرگ برای معماران و مهندسان بود. در ابتدا پیشنهاد شد که از بیضی‌های سهموی برای شبیه‌سازی این منحنی‌ها استفاده شود، اما در سال 1961 اوتزون کشف کرد که تمام پوسته‌ها می‌توانند از یک کره واحد مشتق شوند. برخلاف داستانی که او این ایده را هنگام پوست کندن پرتقال به دست آورده است، او این کشف را هنگام کار با مدل متاکریلات ساختمان انجام داد.
ساخت خانه اپرا 14 سال از 1959 تا 1973 به طول انجامید و در مراحل مختلف تکمیل شد. طراحی نهایی پس از آزمون و خطاهای متعدد بین سال‌های 1957 تا 1963 به دست آمد. مشکلات متعدد مهندسی و مالی موجب تأخیرهای فراوان شد و در نهایت، اوتزون در سال 1966 به‌دلیل اختلاف با دولت پروژه را ترک کرد، اما ساخت ادامه پیدا کرد و در سال 1973 به پایان رسید. بادبان‌ها به‌صورت بخش‌های کروی ساخته شدند که روی سازه‌ای شبیه به اسکلت دنده قرار گرفته‌اند. این بخش‌ها به‌صورت پیش‌ساخته تولید و همچون یک پازل سه‌بعدی مونتاژ شدند. استفاده گسترده از محاسبات کامپیوتری در آن زمان که نادر بود، از ویژگی‌های جالب پروژه است.
ساختمان ابتدا از بیرون ساخته و سپس داخل آن تکمیل شد. ساخت سکوی پایه در سال 1964 آغاز شد و در سال 1967 سازه‌های خارجی به پایان رسید، سپس کارهای داخلی از 1967 تا 1973 انجام شد. پس از خروج اوتزون، پیتر هال به‌عنوان معمار طراحی داخلی منصوب شد. بلندترین نقطه خانه اپرا به ارتفاع یک ساختمان 22 طبقه می‌رسد، اما به‌دلیل اشکال منحنی و ارگانیک، تعداد طبقات به‌صورت دقیق قابل تعیین نیست و هر بخش ارتفاع و ساختار متفاوتی دارد.
یکی از ویژگی‌های برجسته و کمتر ذکرشده خانه اپرای سیدنی، سیستم تهویه مطبوع پیشرفته و نوآورانه آن است که در زمان ساخت، از جمله پیچیده‌ترین و کارآمدترین سیستم‌های تهویه در جهان به‌شمار می‌رفت. این سیستم با استفاده از آب دریا برای خنک کردن ساختمان، علاوه‌بر کاهش مصرف انرژی، به حفظ کیفیت هوای داخل سالن‌ها کمک می‌کند و تجربه‌ای مطبوع را برای تماشاگران و هنرمندان فراهم می‌آورد. این سیستم تهویه مطبوع نمونه‌ای از توجه به جزئیات و نوآوری در طراحی و ساخت خانه اپرا است و نشان می‌دهد که این بنا تنها یک شاهکار معماری نیست، بلکه یک دستاورد مهندسی برجسته نیز به‌شمار می‌رود.
دولت نیو ساوت ولز به مناسبت پنجاهمین سالگرد خانه اپرا، بین سال‌های 2013 تا 2023 حدود 300 میلیون دلار استرالیا برای بهبود دسترسی، راحتی و امنیت این مجموعه سرمایه‌گذاری کرد تا ظرفیت و تجربه بازدیدکنندگان و اجراهای هنری را ارتقا دهد. خانه اپرای سیدنی نه‌تنها یک شاهکار معماری و مهندسی است، بلکه نمادی از اراده، نوآوری و هنر است و همچنان الهام‌بخش نسل‌های آینده معماران و هنرمندان است.