فعالیت سیلیسکوبیها به قیمت جان انسانها
سپهرغرب، گروه زیست بوم - طاهره ترابی مهوش : سیلیس یکی از پُرکاربردترین مواد معدنی در جهان است که در صنایع مختلف بهکار میرود، این ماده معدنی در انواع مختلفی در طبیعت یافت میشود و با توجه به خواص فیزیکی و شیمیایی منحصربهفردی که دارد، در بسیاری از صنایع مانند شیشهسازی، تصفیه آب و مواد آرایشی و دارویی مورد استفاده قرار میگیرد و در فرآیند استحصال، کارگاه سنگکوبی و تولید شیشه، آلودگیهای فراوانی در محیطزیست منتشر میکند؛ دراینبین آلودگی هوا دارای اهمیت ویژهای است، بهطوری که آلودگی هوای ناشی از تولید سیلیس میتواند جوامع را تا چندین کیلومتر دورتر تحت تأثیر قرار دهد.بر این اساس با توجه به فراوانی این معادن و صنایع وابسته، بر آن شدیم تا درخصوص میزان آلایندگی این معادن و واحدهای مرتبط (سنگکوبیها و غیره) گفتوگویی را با فریدون غضبان، استادتمام دانشکده محیطزیست تهران ترتیب دهیم که در ادامه میخوانید:
استاد دانشکده محیطزیست تهران با بیان اینکه در معادن سیلیس این ماده معدنی بسته به نوع سنگ میزبانی که آن را دربرمیگیرد میتواند یکسری آلاینده را وارد محیطزیست کند، گفت: نوع آلایندگی منوط به آن است که براساس زمینشناسی منطقه، میزبان این ماده معدنی چه نوع سنگهایی باشند.
فریدون غضبان افزود: برای مثال اگر سنگهای آذرین میزبان ماده معدنی سیلیس باشند، نوع آلودگی آنها برای محیطزیست (آب یا خاک) با نوع دیگر میزبان، متفاوت خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه باید هر معدن سیلیس را درخصوص میزان و نوع آلایندگی یک واحد مستقل درنظر گرفت زیرا این سنگ میزبان در هر معدن است که نوع آلایندگی را مشخص میکند، تصریح کرد: با مشخص شدن سنگ میزبان میتوان میزان آلایندگی را در فرآیند خُردایش و فرآوری مشخص کرد که در این روند دو نوع باطله ایجاد میشود یا باطلههای معدن سنگشکن و یا باطلههای کارخانههای فرآوری که هریک از این باطلهها میتواند عناصر خاصی را وارد محیطزیست کند.
این پژوهشگر حوزه محیطزیست با تأکید بر اینکه البته در فعالیت مرتبط با معادن سیلیس و واحدهای فرآوری آن با نوعی از آلودگی نیز مواجهیم که هیچ ارتباطی با سنگ میزبان این ماده معدنی ندارد، افزود: سیلیس یکی از عناصری است که اگر آن را بهصورت اکسید دربیاوریم، مشکل اساسی برای سلامت انسان ایجاد میکند؛ زیرا پودر سیلیسی که در هوا پخش میشود، میتواند ذرات بسیار برنده و شکنندهای را حتی در ابعاد میکروسکوپی ایجاد کند که درصورت استنشاق وارد ریه فرد شده و در ادامه با بریدن ریه، منجر به عفونت گسترده و درنهایت سرطان ریه شده و رقمزننده مرگ او میشود.
وی با ابراز تأسف از اینکه طبق تحقیقات انجامشده بین استنشاق این ماده معدنی در واحدهای معدنی و فرآوری و ابتلا به بیماری ریوی با نام علمی سیلیکوزیس (silicosis) ارتباط مستقیم وجود دارد، گفت: متأسفانه این ذرات به همراه باد میتوانند تا چندین کیلومتر حرکت کرده و در محیط منتشر شوند.
غضبان با تأکید بر اینکه سیلیکوزیس در اثر استنشاق بیش از حد شکل بلوری سیلیس (دیاکسید سیلیسیم) بهخصوص وقتی این موضوع طی چندسال انجام گیرد ایجاد میشود، افزود: بعضی از انواع شغلها نیاز به برش، سوراخکاری، انفجار یا آسیاب کردن مواد حاوی این سیلیس کریستالی دارند؛ بنابراین این مشاغل میتوانند گردوغبار سیلیس را به هوا منتقل کنند و در حین انجام این کار اگر فرد اقدامات احتیاطی بهداشتی مناسب را انجام ندهد (استفاده از ماسکهای مخصوص معادن)، ممکن است مقادیر خطرناک گردوغبار سیلیس را تنفس کند.
این کارشناس محیطزیست با بیان اینکه هر شخصی که در محل کار خود ممکن است در معرض گردوغبار سیلیس قرار بگیرد در معرض خطر سیلیکوزیس نیز هست، اظهار کرد: سنگ سیلیس خود بهعنوان یک ماده معدنی آلاینده نیست، زیرا در این صورت امکان استفاده در لوازم خانگی و غیره را نداشت.
وی با تأکید بر اینکه میزان آلایندگی این ماده معدنی همانطور که پیشتر عنوان شد بستگی به سنگ میزبان دارد، اظهار کرد: مثلاً سنگ آذرین خود دربرگیرنده مقداری رادیواکتیو است که درصورت شکسته شدن ممکن است مقداری از این ماده را در فضا منتشر کند و یا گرانیت، مانند بسیاری از سنگهای طبیعی دیگر، ازنظر ماهیت رادیواکتیو است، گرچه میزان اورانیوم گرانیت بیش از چند سنگ طبیعی دیگر است، اما هیچ خطری برای سلامتی انسان ایجاد نمیکند.
معالوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، رشد اقتصادی به شرط رعایت موازین زیستمحیطی، توسعهای پایدار و اقتصادی سبز را به دنبال خواهد داشت. زمانی که تمامی ابعاد مرتبط با فرآیندهای توسعه از قبیل توان اکولوژیک منطقه، اثرات آلایندهای تولیدی، مؤلفههای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی همچون مهاجرپذیری، آموزش، بهداشت و درمان، فرهنگ بومی منطقه و غیره بهطور دقیق و علمی بررسی نشود، چیزی جز اثر مخرب و پیامد منفی نخواهد داشت.
حال آنکه چنان که گفتیم در پی فعالیت معادن در فرآیند فرآوری و استحصال، با بیماری سیلیکوزیس بهعنوان یک بیماری ریوی روبهرو هستیم که مرگ خاموش فعالان این عرصه را به دنبال دارد که قطعاً با نصب فیلترهای هوا نمیتوان آن را کنترل کرد؛ بنابراین جان انسانها آنقدر ارزشمند است که برای کاهش یا حذف مخاطرات ناشی از سیلیس باید بهترین راه حل ممکن را انتخاب و اجرا کرد، پس درصورتی که نتوان بهسرعت راهی پیدا کرد و تا قبل از به اجرا درآمدن راه حل دائمی، برای حفاظت کارگران باید از روشهای موقتی استفاده شود.
اما نکته اصلی این است که کارگران میبایست در مورد عوارض سیلیس، علائم بیماری و طریقه صحیح استفاده از وسایل حفاظت فردی و غیره آموزش ببینند؛ بهطوری که به کارگران آموزش داده شود تا پس از کار با دستگاههای مکنده، لباس کار خود را تمیز کنند و پس از اتمام کار، دوش بگیرند و شستن دستها قبل از خوردن غذا و کشیدن سیگار (کشیدن سیگار نبایستی در محیط آلوده به سیلیس انجام شود، چون کارگر برای این کار بایستی ماسک تنفسی را کنار بزند) و بالاخره آخرین راه چاره در برابر خطرات سیلیس، استفاده از ماسکهای تنفسی است که اولاً میبایست ماسک تنفسی مناسب تهیه شود و ثانیاً نظارت کافی جهت استفاده از ماسکها به عمل آید.
