پیامدهای شدید خشک‌سالی در استان مرکزی به‌ویژه خسارت یک‌هزار میلیارد تومانی به کشاورزان این خطه در سال جاری، لزوم بهره‌مندی از روش‌های نوین کشت و آبیاری را در قطب چهارم صنعت ایران دوچندان کرده است.

افزایش 30 هکتاری گلخانه‌های استان مرکزی در راستای تحقق طرح تغییر الگوی کشت با جدیت در استان دنبال می‌شود و بر این اساس، توسعه سیستم‌های آبیاری نوین نیز در دستور کار قرار گرفته که 162 هزار هکتار اراضی مستعد، به 175 هزار هکتار افزایش یافته است.

بنا بر اعلام کارشناسان استان مرکزی با توسعه فضاهای نوین تولید در بخش کشاورزی، بهره‌گیری از ظرفیت محصولات گلخانه‌ای و کم‌آب‌بر، توسعه آبیاری نوین و افزایش بهره‌وری از منابع آب بخش کشاورزی در دستور کار قرار گرفته‌ است.

   کشت گیاهان دارویی در 120 هکتار از عرصه‌های کشاورزی استان مرکزی

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی معتقد است: بهره‌مندی از ظرفیت کشت کم‌آب‌بر و گلخانه‌ای با توجه به استعداد عرصه‌های کشاورزی، عامل بهره‌وری و افزایش ارزش‌افزوده اقتصادی برای کشاورزان و فعالان بخش کشاورزی است.

«علی‌‌اصغر زارعی» توضیح داد: کاشت 150 هکتار گیاهان دارویی در عرصه‌های کشاورزی استان مرکزی امسال برای این استان تعهد شد که تاکنون این گیاهان در 120 هکتار از عرصه‌های جهاد کشاورزی استان کشت شده‌ است.

وی گفت: کشت گیاهان دارویی در اراضی کشاورزی استان مرکزی علاوه‌بر صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی، افزایش درآمد 10 تا 15 برابری برای کشاورزان را به همراه دارد.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی این را هم اضافه کرد که امسال کشت زعفران در 75 هکتار از اراضی کشاورزی برای سازمان جهاد کشاورزی این استان تعهد شده بود که تاکنون این محصول در 50 هکتار از اراضی کشاورزی استان کشت شده‌ است.

زارعی تعهد کشت گل محمدی برای سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی در سال جاری را 210 هکتار عنوان کرد و افزود: این محصول تاکنون در 150 هکتار از اراضی کشاورزی استان کشت شده و کشت آن تاپایان سال ادامه دارد.

به گفته مدیر باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی توسعه گیاهان دارویی، جایگزینی گیاهان آب‌بر، توسعه کشت زعفران، گل محمدی و ایجاد سایه‌بان در باغات ازجمله برنامه‌ها و اقدامات سازمان جهاد کشاورزی این استان برای کاهش مصرف آب در استان و کاهش پیامدهای خشک‌سالی است.

وی ادامه داد: با توجه به افزایش گرما و تغییر اقلیم در کشور و استان مرکزی طرح سایبان باغ‌ها با هدف کاهش دمای هوا در این اراضی، افزایش بهره‌وری، کاهش هدررفت آب کشاورزی و کاهش تبخیر اجرایی می‌شود.

زارعی گفت: امسال ایجاد سایبان در 160 هکتار از باغات استان مرکزی در راستای کاهش مصرف آب کشاورزی برای سازمان جهاد کشاورزی استان تعهد شده بود که تاکنون این طرح در 65 هکتار از باغات استان اجرایی شده‌ است.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی دمای هوا در زیر سایبان باغ‌ها را 10 درجه خنک‌تر از دمای بیرون عنوان کرد و افزود: اجرای این طرح کاهش 30 درصدی مصرف آب در اراضی باغی و جلوگیری از بروز خسارت گرمازدگی و سرمازدگی در این اراضی را به همراه دارد.

زارعی هزینه اجرای طرح سایبان باغ‌ها در هر هکتار از اراضی باغی را سه میلیارد ریال عنوان کرد و گفت: محدودیتی برای پرداخت تسهیلات برای اجرای این طرح در باغ‌های استان وجود ندارد و متقاضیان می‌توانند با مراجعه به سازمان جهاد کشاورزی استان نسبت به دریافت این تسهیلات اقدام کنند.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی یادآور شد: ایجاد 630 هکتار فضای گلخانه‌ای در راستای اجرای برنامه سازگاری با کم‌آبی برای سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی تعهد شده بود که به‌دلیل عدم اختصاص چاه‌های فرم یک به گلخانه‌های استان، تاکنون 26 هکتار فضای گلخانه‌ای در استان ایجاد شده‌ است.

زارعی کاهش مصرف 10 برابری آب، افزایش 10 برابری بازدهی و تولید محصولات کشاورزی در اراضی گلخانه‌ای نسبت به فضای باز را ازجمله مزایای کشت محصولات گلخانه‌ای به‌ویژه ارقام گیاهان دارویی عنوان کرد.

وی ادامه داد: هدف اجرای برنامه کشت زعفران در استان مرکزی 15 صدم میلیون متر مکعب در بخش کشاورزی این استان در سال جاری بود که تاکنون اجرای این طرح‌ها یک‌دهم میلیون متر مکعب صرفه‌جویی آب در این بخش را به همراه داشته‌ است.

مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی گفت: هدف اجرای کاشت گل محمدی در سال جاری در این استان صرفه‌جویی 53 صدم میلیون متر مکعب آب در بخش کشاورزی است که با کاشت این محصول در استان تاکنون 37 صدم میلیون متر مکعب آب در این بخش صرفه‌جویی شده‌ است.

وی افزود: هدف صرفه‌جویی آب کشاورزی برای اجرای طرح ایجاد سایبان در باغات استان مرکزی 49 صدم میلیون متر مکعب در سال جاری است که با اجرای این طرح در سال جاری سه دهم میلیون متر مکعب در آب کشاورزی صرفه‌جویی شده‌ است.

    اجرای سامانه آبیاری نوین و صرفه‌جویی 320 میلیون متر مکعبی آب

سرپرست سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی نیز گفت: 170 هزار هکتار زمین کشاورزی با قابلیت اجرای سامانه آبیاری نوین در این استان وجود دارد که 71 هزار هکتار این اراضی به انواع سامانه آبیاری نوین تجهیز شده‌ است.

«علی صفری» افزود: اجرای طرح سامانه آبیاری نوین در این اراضی صرفه‌جویی 320 میلیون متر مکعبی آب در بخش کشاورزی را به همراه دارد.

وی ادامه داد: 10 طرح در حوزه آب و خاک و تولیدات گل و گیاه در راستای اجرای طرح سازگاری با کم‌آبی در استان مرکزی توسط سازمان جهاد کشاورزی تعریف شده‌ است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی نیز در این خصوص گفت: میانگین بارندگی در مدت 50 سال گذشته در این استان 260 میلی‌متر بود که بیشترین بارندگی‌های سال 98 با 440 میلی‌متر و کمترین بارندگی‌های سال گذشته با 200 میلی‌متر بوده‌ است.

   وضعیت بحرانی دشت‌های استان مرکزی و لزوم بازتعریف شیوه‌های کشت

«عزت‌اله آمری» افزود: تمامی دشت‌های استان مرکزی اکنون ممنوعه و برخی از دشت‌ها نیز در مرحله بحرانی قرار دارند و سالانه 210 میلیون متر مکعب از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌شود که این مهم کسری در سفره‌های زیرزمینی در دشت‌های استان را به همراه دارد.

وی با یادآوری وجود سه سد بزرگ 15 خرداد، کمال‌صالح و سد ساوه در استان مرکزی، ادامه داد: یک‌هزار و 310 سد کوچک و بزرگ در این استان زیر پوشش شرکت آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی این استان قرار دارد.

این مقام مسئول گفت: دوونیم میلیارد متر مکعب آب سالانه از سفره‌های زیرزمینی این استان برداشت می‌شود و با وجود استفاده از آب‌های سطحی، این مهم فشار زیادی بر سفره‌های زیرزمینی ایجاد کرده‌ است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی خاطرنشان کرد: سطح‌ آب سفره‌های زیرزمینی دشت اراک و ساوه در مدت دو تا سه سال گذشته به‌دلیل رعایت کشاورزان تا حدی تثبیت شده‌ است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی ظرفیت سد ساوه را 277 میلیون متر مکعب و سد کمال‌صالح را 95 میلیون متر مکعب عنوان کرد و گفت: ورودی سد ساوه در سال آبی گذشته 17 میلیون متر مکعب بود که امسال به پنج میلیون متر مکعب رسیده‌ است.

آمری افزود: 48 میلیون متر مکعب آب اکنون در سد کمال‌صالح و 110 میلیون متر مکعب در سد ساوه وجود دارد که آب سد ساوه در مدت مشابه سال گذشته 194 و کمال‌صالح 75 میلیون متر مکعب بوده‌ است.

وی ادامه داد: آب مخازن این سدها امسال نسبت به سال گذشته 30 درصد کاهش یافته که این مهم نیازمند مدیریت آب است.

وی ابراز کرد: یک‌هزار و 630 حلقه چاه پروانه فرم یک قبل از سال 85 در استان مرکزی حفر شده و یک‌هزار و 100 چاه فرم پنج در استان وجود دارد که 500 چاه آن‌ها پُر شده و بقیه درحال تعیین تکلیف است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی خاطرنشان کرد: با اجرای برنامه سازگاری با کم‌آبی تا پایان برنامه هفتم، 690 میلیون متر مکعب باید از مصارف و برداشت‌ از سفره‌های آب‌های زیرزمینی استان کاهش یابد.

   آبخیزداری و پایداری منابع آب برای توسعه بخش کشاورزی

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی نیز گفت: با توجه به تغییر اقلیم، تغییر بارندگی‌ از برف به باران و پراکنش بارندگی‌ها، کنترل و ذخیره‌سازی رواناب‌ها برای تغذیه سفره‌های زیرزمینی طرح‌های آبخیزداری از سال 70 تاکنون در 12 هزار و 700 نقطه از اراضی ملی و آبخیز استان اجرایی شده است.

«رضا عظیمی» اجرای بند خاکی، خشکه‌چین، گابیون‌بندی، سنگ و ملات، عملیات بیولوژیکی و بیومکانیک را ازجمله طرح‌های آبخیزداری اجراشده در استان مرکزی عنوان کرد و افزود: اجرای طرح‌های آبخیزداری در این استان موجب مدیریت و کنترل 92 میلیون متر مکعب از رواناب‌ها در هر بار آبگیری در سطح حوزه‌های آبخیز استان می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: بیشتر طرح‌های آبخیزداری در شهرستان‌های اراک، ساوه، زرندیه و شازند اجرا و بارندگی‌های پاییز امسال موجب آبگیری پنج درصدی مخازن طرح‌های آبخیزداری استان شده‌ است.

عظیمی از آغاز عملیات اجرایی پنج طرح آبخیزداری در استان مرکزی خبر داد و گفت: عملیات اجرایی گابیون‌بندی، مراقبت و نگهداری، نهال‌کاری، مرمت سازه‌های قدیمی و مرمت بندهای خاکی امسال در شهرستان‌های استان آغاز شده‌ است.

وی ادامه داد: عملیات آبخیزداری با اجرای این طرح‌ها در سطح 17 هزار هکتار از اراضی ملی و آبخیز شهرستان‌های خمین، شازند، اراک، ساوه، زرندیه، محلات و شازند انجام می‌شود.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی گفت: 100 میلیارد ریال اعتبار برای اجرای این طرح‌ها در حوزه آبخیز شهرستان‌های استان اختصاص یافته‌ است.

عظیمی کنترل فرسایش و رواناب‌های سطحی، کنترل سیلاب‌ها و تغذیه مصنوعی منابع زیرزمینی را ازجمله اهداف اجرای طرح‌های آبخیزداری در استان مرکزی عنوان کرد و افزود: پیش‌بینی می‌شود بهره‌برداری از این طرح‌ها درصورت مساعد بودن شرایط آب‌وهوایی ماه‌های فروردین یا اردیبهشت سال آینده آغاز شود.

استان مرکزی رتبه نخست تنوع تولید گل و گیاهان زینتی، رتبه دوم تولید گل‌های شاخه‌بریده، رتبه سوم تولید گل و گیاهان زینتی، رتبه دوم سطح زیر کشت و تولید انار کشور، رتبه ششم تولید پسته، مقام هشتم تولید گل محمدی، مقام نهم تولید انگور، رتبه سوم تولید لوبیا و رتبه پنجم تولید جو را به خود اختصاص داده است.

استقرار ایستگاه انار ساوه، پژوهشکده گل و گیاهان زینتی محلات، ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای خمین، وجود شعبه ششم تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، وجود ایستگاه تحقیقات ماهیان زینتی و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی نیز از ظرفیت‌های علمی و تحقیقاتی استان مرکزی است.