حمید ظهرابی روز شنبه در نشست بررسی علت آتش‌سوزی جنگل‌های الیت در هیرکانی ابراز کرد: هم‌زمان با وقوع آتش‌سوزی تمام نیروهای یگان حفاظت همراه با مدیران مربوطه و جوامع محلی در محل حضور یافته و با تمام توان برای خاموشی حریق تلاش کردند.
وی اظهار کرد: با توجه به صعب‌العبور بودن منطقه و جنس آتش که زیرسطحی بود در روند خاموش کردن با مشکلات زیادی مواجه بودیم، اما با تمام این شرایط و ایجاد آتش‌بر، موفق به خاموش کردن حریق شدیم.
این مقام مسئول ادامه داد: اما در گزارش مجلس اعلام شده که سازمان حفاظت محیط‌ زیست در این فرایند کوتاهی کرده است و اعلام شده که عدم صدور مجوز از سوی سازمان محیط‌ زیست برای جمع‌آوری درختان شکسته، موجب بیشتر شدن آتش شده است؛ درحالی که این یک حرف کاملاً غیر علمی بوده و سازمان محیط‌ زیست زیر بار اقدام غیر علمی نمی‌رود.
ظهرابی تأکید کرد: این یک گزارش غیر علمی و غیرکارشناسی است و تحت تأثیر یک‌سری مسائل نادرست تهیه شده؛ در این گزارش زحمات و تلاش‌های محیط‌بانان و جوامع محلی دیده نشده است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌ زیست گفت: آتش‌سوزی یکی از عوامل اصلی تخریب محیط زیست است که در چندسال گذشته به‌علت خشک‌سالی‌های مداوم، تغییر اقلیم و فشارهای زیاد ناشی از شرایط اقتصادی، شاهد افزایش آتش‌سوزی‌ها در این مراتع و جنگل‌ها بوده‌ایم.
وی اظهار کرد: طی سنوات گذشته به‌طور مداوم با افزایش تعداد آتش سوزی‌ها و کاهش بازه زمانی وقوع و دامنه مواجه بوده‌ایم؛ به‌عنوان مثال پیش از این در منطقه زاگرس (تا اواسط خردادماه) آتش‌سوزی نداشتیم، اما امروز از فروردین‌ماه، شاهد وقوع آتش‌سوزی در این مناطق هستیم که تا آذرماه هم ادامه دارد. در هیرکانی هم بازه زمانی آتش‌سوزی‌ها افزایش یافته است؛ بنابراین شرایط روزبه‌روز سخت‌تر و وخیم‌تر می‌شود.
این مقام مسئول گفت: سازمان حفاظت محیط‌ زیست برای ١٢ درصد از خاک سرزمینی که از مناطق حفاظت‌شده و در وسعت 19.8 میلیون هکتار است، برنامه‌های تخصصی اطفای حریق دارد که با همکاری جوامع محلی در قالب دوره‌های تخصصی و آموزشی شکل خواهد گرفت.
ظهرابی ادامه داد: عمده اولویت ما در آتش‌سوزی‌ها پیشگیری، پیش‌بینی و پیش‌آگاهی است؛ بنابراین آموزش در برنامه‌های ما قرار دارد، در این مسیر در منطقه زاگرس کار را به سمتی بردیم که به‌جای حضور مستمر و مداوم دولت در منطقه، مردم و جوامع محلی حضور داشته باشند و کار را به آن‌ها واگذار کردیم. هفته گذشته جلسه‌ای در لرستان داشتیم و تمام افرادی که در موضوع اطفای حریق تجربه دارند را گِرد هم جمع کردیم و به این نتیجه رسیدیم که یک برنامه مشخص با رویکرد پیشگیرانه را تهیه و سامان‌دهی کنیم.
وی درباره به‌کارگیری تجهیزات جدید در روند اطفای حریق گفت: در محدوده هیرکانی به‌دلیل دسترسی سخت‌تر، تمرکز ما بر نصب دوربین‌ها و سنسورهایی است که وقوع حریق را اطلاع‌رسانی می‌کنند؛ همچنین سامانه‌ای که با استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل داده‌های دما، وزش باد و میزان مواد سوختنی، وقوع حریق را پیش‌بینی می‌کند، به ما در این زمینه کمک خواهد کرد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: سال گذشته با یک مجموعه دانش‌بنیان تفاهم‌نامه‌ای امضا کردیم و براساس آن سامانه‌ای در اختیار سازمان قرار گرفت که می‌تواند تا سه روز پیش از وقوع آتش‌سوزی نسبت به علائم بروز آن هشدار دهد.
وی تأکید کرد: تمرکز ما در حفاظت از تنوع زیستی براساس دانش‌محوری، مشارکت‌طلبی و مشارکت‌پذیری است؛ در کنار استفاده از فناوری‌های نوین، نقش مشارکت مردمی در حفظ محیط زیست، بسیار حیاتی است.
ظهرابی درباره دقت و عملکرد سیستم پیش‌بینی حریق جدید توضیح داد: سیستم پیش‌بینی طراحی‌شده با دقت بین 70 تا 75 درصد قادر است وقوع آتش‌سوزی‌ها را پیش‌بینی کند، این پیش‌بینی‌ها با استفاده از تجربیات گذشته، سوابق حریق‌های قبلی و تحلیل عواملی مانند دسترسی به جاده‌ها و مسیرهای پیاده‌روی ارتقا یافته است. این سیستم درواقع ظرفیت وقوع حریق را بررسی و اعلام می‌کند؛ بنابراین از آن‌جا که انسان قابل پیش‌بینی نیست، پیش‌بینی حریق‌هایی با منشأ انسانی، ممکن نیست و این کار را تاحدودی دشوار می‌کند؛ اما این پیش‌بینی‌ها تاکنون و در بیشتر موارد، صحیح بوده است‌.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی در مورد اقدامات جدید برای هوشمندسازی حفاظت از مناطق طبیعی نیز گفت: در سال 1397 با هماهنگی وزارت ارتباطات و اطلاعات در پارک ملی گلستان، سامانه‌ای برای شناسایی حریق طراحی شد که متأسفانه با تغییر دولت به بهره‌برداری نرسید؛ اما اکنون با کمک مشاوران و شرکت‌های دانش‌بنیان بومی، این سامانه‌ها به‌طور جدی درحال آزمایش و ارتقا هستند.
وی ادامه داد: یکی از برنامه‌های اصلی ما هوشمندسازی مناطق حفاظتی است، این سامانه‌ها با استفاده از ابزارهای هوشمند مانند دوربین‌های تعقیب و شناسایی موجودات، می‌توانند به شناسایی سریع‌تر تخلفات و حریق‌های احتمالی کمک کنند.
ظهرابی به همکاری با وزارت دفاع برای پیشبرد پروژه‌های هوشمندسازی در پارک ملی گلستان اشاره کرد و گفت: جلسات مختلفی با وزارت دفاع داشته‌ایم و نیازمندی‌های لازم برای هوشمندسازی محیط زیست شناسایی شده است. درحال حاضر در مرحله انعقاد تفاهم‌نامه هستیم تا بتوانیم با تسهیلات لازم، این پروژه‌ها را عملیاتی کنیم.
وی همچنین به اهمیت پایداری و حفظ و نگهداری این پروژه‌ها اشاره کرد و افزود: یکی از چالش‌های بزرگ در محیط زیست، پایداری سیستم‌ها است، ما معتقدیم که برای موفقیت بیشتر در حفاظت از منابع طبیعی، باید مردم به‌ویژه فعالان محیط زیست را در این فرآیند مشارکت دهیم، با پیوند دادن مردم به این فعالیت‌ها، می‌توانیم بهره‌برداری بهینه‌ای از منابع و تجهیزات داشته باشیم.
این مقام مسئول تأکید کرد: رئیس‌جمهور دستور ویژه داد که نهادها برای هوشمندسازی حفاظت با سازمان حفاظت محیط زیست همکاری کنند؛ بر این اساس جلساتی با وزات دفاع و سازمان برنامه و بودجه داشتیم تا بتوانیم نیازهای خود در این زمینه را مرتفع کنیم. البته برای پایدار کردن آن‌ها، باید از ظرفیت جوامع محلی و مشارکت‌های مردمی استفاده کنیم.
ظهرابی گفت: ازنظر تعداد نیرو و امکانات شرایط چندان مناسبی نداریم، در دنیا به‌ازای هر یک‌هزار تا دو هزار و 600 هکتار، یک محیط‌بان مستقر می‌شود که برای رسیدن به این هدف در ایران به 12 هزار نیروی محیط‌بان نیاز داریم؛ درحالی که اکنون حدود چهار هزار محیط‌بان داریم. ازاین‌رو رفتن به سمت فناوری‌های روز و تجهیز محیط‌بانی‌ها، امری ضروری بوده که سازمان محیط زیست در این مسیر گام‌های اساسی برداشته است.
وی افزود: در چندسال گذشته سازمان محیط زیست به‌طور مداوم مناطق تحت مدیریت خود را گسترش داده، بدون اینکه ساختار سازمان تغییری کند؛ بنابراین اکنون دیگر آنچنان مناطق را گسترش نخواهیم داد، مگر مناطق بسیار حساس و نقاط داغ تنوع زیستی. تمرکز خود را بر نحوه مدیریت و توسعه در این زمینه خواهیم گذاشت، در این راه مسیر را برای بخش خصوصی در قالب قرق‌های اختصاصی و حفاظت‌های مردمی، باز گذاشتیم تا به بهترین شکل از این ظرفیت بهره ببریم.
این مقام مسئول اظهار کرد: امکانات ما برای اطفای حریق تخصصی نیستند، بلکه یک‌سری ابزارهایِ تغییر کاربری داده‌شده هستند که برخی برای این کار مناسب نیستند؛ باید ابزارهای تخصصی داشته باشیم. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز پیشنهاد ایجاد یگان تخصصی اطفای حریق داده است که امیدواریم هرچه زودتر میسر شود، اما امروز بر محیط‌بانان و جنگل بانان و جوامع محلی متکی هستیم.
* 20 درصد جنگل الیت بر اثر حریق خسارت دیده است
معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌ زیست گفت: برآوردها نشان می‌دهد حدود 20 درصد از جنگل‌های الیت در آتش‌سوزی اخیر خسارت دیده است که امیدواریم در فصل بهار احیا شود.
هادی کیادلیری درباره برآورد خسارت ناشی از آتش‌سوزی جنگل‌های الیت افزود: برای برآورد خسارت نیاز به زمان داریم، اما برآوردها نشان می‌دهد که حدود 20 درصد از محدوده 180 هکتاری جنگل‌های الیت که دچار حریق شده، خسارت دیده است.
وی تأکید کرد: آتش‌سوزی همواره در جنگل‌ها رخ می‌دهد و این امری طبیعی است، اما مسئله مهم این بوده که امروزه شرایط وقوع متفاوت شده و درواقع الگوی زمانی، مکانی و شدت آتش‌سوزی‌ها تغییر کرده و از حالت طبیعی خارج شده است.
به گفته این مقام مسئول، ازاین‌رو اکوسیستم دیگر نمی‌تواند از پس آن برآید؛ حیات وحش هم غافلگیر می‌شوند و این روند خسارات را بالا می‌برد.
وی اظهار کرد: سال گذشته بیش از 18 هزار هکتار آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور رخ داده و حتی گاهی تا 50 هزار هکتار هم گزارش شده است؛ با توجه به شرایط اقلیمی پیش‌بینی می‌شود که این میزان بیشتر شود، به‌عنوان مثال در شمال کشور در این فصل آتش‌سوزی بی‌سابقه بود. خشک‌سالی در شمال کشور از ارتفاعات آغاز شده، یخچال‌های طبیعی از بین رفته‌اند، رودخانه‌ها درحال فصلی شدن هستند و جنگل‌ها دچار مشکل شده‌اند؛ بنابراین بروز آتش‌سوزی بعد از این مداوم خواهد بود.
کیادلیری ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد علت بیش از 90 درصد آتش‌سوزی‌ها انسانی یا عمدی و یا سهوی است؛ بنابراین آموزش در این میان نقش بسیار مهمی دارد که سازمان حفاظت محیط زیست در این راه گام برداشته و جلسات تخصصی و مشورتی را با جوامع محلی در نقاط مختلف برگزار می‌کند. البته جنگل هر منطقه با منطقه دیگر متفاوت است، بنابراین دورهای آموزشی نیز با توجه به شرایط مناطق برگزار می‌شود.
وی تأکید کرد: همان‌طور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، انسان بیشترین نقش را در بروز آتش‌سوزی‌ها دارد؛ از طرف دیگر بیشترین نقش در خاموش کردن آتش را هم باز انسان‌ها دارند. بنابراین روی آموزش و توانمندسازی مردم و جوامع محلی برنامه‌ریزی و تمرکز کرده‌ایم. دوره‌های تخصصی برگزار می‌کنیم و برای شرکت‌کنندگان کارت‌های مخصوص صادر خواهد شد.
کیادلیری با تأکید بر اینکه شناخت نوع آتش در روند خاموش کردن آن بسیار مهم است، گفت: در آتش‌سوزی الیت ابتدا یکی از مشکلات این بود که شناخت صحیحی از نوع آتش‌سوزی وجود نداشت و همین کار را دشوار می‌کرد، نوع آتش‌سوزی زیرسطحی بود؛ یعنی به‌ظاهر آتش در منطقه‌ای خاموش می‌شد، اما چند دقیقه بعد و چند متر دورتر، دوباره شروع می‌شد. ازاین‌رو نحوه خاموش کردن آن متفاوت بود که درنهایت با ایجاد آتش‌بر موفق به قطع کردن حلقه آتش و درنهایت خاموش کردن آن شدیم.