زنبورداری در استان همدان، حرفه‌ای سنتی و با قدمت طولانی است که نه‌تنها منبع درآمد درصد زیادی از خانوارها محسوب می‌شود، بلکه نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی و زیست‌بوم‌های محلی دارد. استان همدان با قرار گرفتن در منطقه کوهستانی زاگرس، اقلیم مناسب و تنوع گیاهی نسبتاً مطلوب، ظرفیت بالایی برای پرورش زنبور عسل دارد. شهرستان‌هایی مانند نهاوند با کشت گسترده گشنیز و کلزا و تولید گرده و شهد فراوان، زمینه مناسبی برای فعالیت زنبورداران ایجاد کرده‌اند.

با این حال، زنبورداری استان در سال‌های اخیر با مجموعه‌ای از مشکلات چندوجهی مواجه شده است. تغییرات اقلیمی شامل کاهش بارندگی، خشک‌سالی و گرما، تهدیدی برای سلامت کلونی‌ها و تولید عسل است. سمپاشی‌های غیرمجاز و استفاده از سموم غیربهداشتی در برخی شهرستان‌ها، باعث از بین رفتن کلونی‌ها شده است. بازار پر از عسل‌های تقلبی نیز، زنبورداران واقعی را با مشکلات جدی اقتصادی مواجه کرده است. در کنار این موارد، فقدان حمایت‌های دولتی و مشکلات مالیاتی، آینده این حرفه سنتی را با ابهام جدی روبه‌رو کرده است.

این گزارش بر اساس مصاحبه با مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان همدان، وضعیت زنبورداری، چالش‌ها، بازار، اقتصاد، نقش اتحادیه و آینده این حرفه سنتی را تحلیل و بررسی می‌کند.

آنچه در ادامه می‌خوانید ماحصل گفت‌وگو با وی است:

عبدالحمید قدرتی در ابتدای سخنان خود بیان کرد: براساس آمار اتحادیه، استان همدان 143 زنبوردار فعال دارد که مدیریت حدود 300 هزار کندو را برعهده دارند. بیشترین فعالیت زنبورداری نیز در شهرستان نهاوند متمرکز است؛ منطقه‌ای که به‌دلیل کشاورزی و وجود مراتع نسبتاً غنی، امکان تولید عسل با کیفیت و کمیت مناسب را فراهم کرده است.

وی درباره وضعیت تولید خاطرنشان کرد: در شهرستان نهاوند، متوسط برداشت هر کندو حدود 10 کیلوگرم عسل است. این منطقه به‌دلیل کشت گسترده گشنیز و کلزا، 70 درصد گرده گل مورد نیاز زنبور را تأمین می‌کند و شرایط خوبی برای پرورش زنبور عسل دارد.

مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان همدان، ادامه داد: اقلیم کوهستانی منطقه، نقش مهمی در کیفیت و کمیت عسل ایفا می‌کند، اما ضعف مراتع و تغییرات اقلیمی، شامل کاهش بارندگی و خشکی، تولید را کاهش داده و بیماری‌ها را تشدید کرده است. گرد و خاک ناشی از خشکی مراتع، میکروب‌ها را به کندوها وارد و سلامت کلونی‌ها را تهدید می‌کند.

قدرتی مهم‌ترین مشکل زنبورداری را نبود حمایت واقعی دولت و وزارت جهاد کشاورزی دانست و توضیح داد: باوجود ایجاد ارزش افزوده توسط زنبورداران، این حرفه از دریافت کمک و حمایت مناسب محروم مانده است.

وی در این زمینه اظهار کرد: سال گذشته دولت لایحه کاهش مالیات بر ارزش افزوده از 10 درصد به یک درصد ارائه کرد، اما مجلس آن را نپذیرفت. در حالی که سایر بخش‌های کشاورزی و دامداری از حمایت‌های دولتی بهره‌مند می‌شوند، زنبورداری هیچ کمکی دریافت نمی‌کند. مالیات‌ها و هزینه‌های نهاده و تجهیزات بسیار بالا هستند و پیش‌بینی می‌کنیم ظرف دو تا سه سال آینده بسیاری از زنبورداران حرفه‌ای مجبور به ترک این شغل شوند.

مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان همدان، افزود: حمایت یعنی بررسی بودجه، تأمین نهاده‌ها و کاهش مالیات، اما هیچ کدام انجام نمی‌شود. ما سالی 40 درصد افزایش قیمت نهاده‌ها را تجربه می‌کنیم و بسیاری از زنبورداران دیگر قادر به ادامه فعالیت نیستند.

قدرتی سپس با اشاره به اینکه از نظر اتحادیه، بیماری‌های رایج زنبورها معمولاً تهدید جدی ایجاد نمی‌کنند، اما استفاده از سموم غیرمجاز طی سه سال گذشته باعث از بین رفتن 23 هزار کلونی زنبور عسل شده است، در این‌باره توضیح داد: جهاد کشاورزی می‌گوید زنبوردار خودش باید بیمه کند، اما درآمد کافی برای بیمه وجود ندارد. خسارت‌ها تنها روی دوش زنبوردار باقی می‌ماند و هیچ حمایتی نمی‌شود.

عسل‌های تقلبی؛ تهدیدی برای بازار واقعی

وی تصریح کرد: عسل همدان کیفیت بالایی دارد اما یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زنبورداران، حضور گسترده عسل‌های تقلبی در بازار است.

مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان همدان، اعلام کرد: تقریباً 70 درصد عسل‌های موجود در فروشگاه‌ها تقلبی هستند و با شکر، فروکتوز و رنگ‌های مصنوعی تولید می‌شوند.

قدرتی گفت: این عسل‌ها عمدتاً از استان‌های اصفهان و مرکزی وارد همدان می‌شوند. اتحادیه، اختیاری برای مقابله با این وضعیت ندارد و نهادهای دولتی نیز نظارتی نمی‌کنند. این وضعیت باعث شده زنبورداران واقعی دچار خسارت اقتصادی شده و انگیزه برای ادامه فعالیت کاهش یابد.

وی ابراز کرد: قیمت عسل در استان همدان تحت حمایت دولتی نیست و بازار داخلی و صادرات نیز محدود است.

مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان همدان تأکید کرد: بیشتر تولیدات استان در داخل مصرف می‌شود و بخش اندکی به استان‌های دیگر منتقل می‌گردد. وضعیت صادرات بسیار ضعیف است، چراکه فرآیندهای اداری و گمرکی عملاً اجازه صادرات واقعی را نمی‌دهد و انگیزه زنبورداران برای فروش بین‌استانی را کاهش داده است. دولت نیز به جای حمایت، مشکلات جدیدی به وجود می‌آورد.

قدرتی اضافه کرد: مصرف عسل نیز در سبد خانوار مردم پایین است و چون جزو ضروریات نیست دولت به این صنف اهمیت نمی‌دهد، برخلاف صنایعی مثل گوشت و مرغ که حمایت ویژه دارند.

وی سپس به نقش اتحادیه زنبورداران استان پرداخت و اشاره کرد: اتحادیه علاوه بر تأمین نهاده‌ها و تجهیزات، دوره‌های آموزشی تخصصی و عمومی برای اعضا برگزار می‌کند. حدود دو هزار نفر عضو اتحادیه هستند و 20 نفر زنبوردار فعال به‌صورت مستقیم با اتحادیه همکاری دارند.

مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان همدان، درباره آموزش‌ها گفت: ما سالی دو تا سه بار دوره‌های تخصصی روزانه برگزار می‌کنیم و با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، آموزش‌های کاردانی و کارشناسی ارائه می‌شود. اما بدون حمایت دولت، امکان بهبود تولید و بازار محدود است.

قدرتی با اشاره به کشت درختان شهدزا برای افزایش تولید، بیان کرد: زنبورداران استان به‌منظور بالا بردن میزان تولید، کندوها را به مناطقی جابجا می‌کنند که کشت مناسب دارند. همچنین در شهرها، شهرداری‌ها را به کاشت درختان اقاقیا تشویق کرده‌اند. این درختان در اردیبهشت‌ماه گل می‌دهند و شهد باکیفیتی برای زنبورها فراهم می‌آورند.

وی در جمع‌بندی سخنان خود گفت: با وضعیت فعلی، پیش‌بینی برنامه بلندمدت برای زنبورداری ممکن نیست. اقتصاد کشور، کمبود حمایت دولتی و مشکلات بازار، آینده حرفه ما را به‌شدت تهدید می‌کند.

اتحادیه زنبورداران همدان؛ میان وعده‌های حمایتی دولت و واقعیت‌های عملی

در خاتمه باید گفت؛ زنبورداری استان همدان ظرفیت بالایی دارد و شهرستان‌هایی مانند نهاوند با مراتع کوهستانی و کشت گسترده گشنیز و کلزا، فرصتی ویژه برای تولید عسل با کیفیت فراهم کرده‌اند. با این حال، زنبورداران با مشکلات جدی مواجه‌اند؛ ازجمله تلفات کلونی‌ها بر اثر سمپاشی غیرمجاز، ورود گسترده عسل‌های تقلبی به بازار، فشار مالی و نبود حمایت کافی دولت.

در این میان، اتحادیه زنبورداران استان همدان همواره از نبود حمایت دولتی گلایه دارد، اما پرسش اصلی این است که اتحادیه چه کرده تا خود فعالانه شرایط را بهبود دهد؟ آیا اقدامات آموزشی، تأمین تجهیزات و نهاده‌ها و دوره‌های تخصصی کافی بوده‌اند؟ آیا اتحادیه توانسته بازار داخلی را مدیریت کند یا جلوی خسارت زنبورداران را بگیرد؟

گزارش ما نشان می‌دهد اتحادیه تلاش‌هایی انجام داده، اما این اقدامات بیشتر محدود به آموزش و تأمین جزئی نهاده‌ها بوده و هنوز بسیاری از مشکلات ساختاری حل‌نشده باقی مانده‌اند. عسل تقلبی همچنان در بازار جولان می‌دهد، صادرات محدود است و حمایت واقعی دولت نیز به‌دلیل فقدان لایحه‌های مصوب و تخصیص بودجه کافی، محقق نشده است.

این وضعیت نشان می‌دهد که مسئولیت حفظ زنبورداری تنها بر دوش دولت نیست و اتحادیه هم باید نقش مطالبه‌گر و فعالانه‌تری داشته باشد؛ از برنامه‌ریزی راهبردی برای مقابله با عسل تقلبی گرفته تا حمایت از صادرات، بیمه کلونی‌ها و ایجاد شبکه بازار مطمئن برای اعضای خود.

قدرتی هشدار می‌دهد که اگر روند فعلی ادامه یابد، زنبورداری استان همدان طی چند سال آینده به شکل سنتی از بین خواهد رفت. پرسش اصلی این است که اتحادیه چگونه می‌تواند با ایفای نقش مؤثر با ابزارهای صنفی، فشار واقعی به دولت وارد کرده و از حقوق زنبورداران دفاع کند، پیش از آنکه این حرفه پایدار کاملاً از بین برود؟

سمیرا گمار