هر واقعه‌ای در تاریخ اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد، اما قیام عاشورا حقیقتی فراتر از یک رخداد تاریخی است؛ حادثه‌ای که مرزهای زمان و مکان را درنوردیده و روح آزادگی و عدالت‌خواهی را در طول قرن‌ها زنده نگاه داشته است. عاشورا تنها نبردی میان دو سپاه نبود، تقابل دو جهان‌بینی و دو الگوی فکری بود؛ یکی سلطه‌طلبی و تحریف دین در پوشش قدرت و دیگری دفاع از حقیقت، کرامت انسانی و ارزش‌های ناب الهی. امام حسین (ع) با قیام خود مسیر انسانیت را از انحطاط به سوی نور و حقیقت هدایت کرد؛ راهی که تا امروز ادامه دارد و اربعین یادآور آن پیمان تاریخی میان انسان و حق‌طلبی حسینی است. درواقع فطرت‌های حقیقت‌طلب انسان‌ها هرگاه در معرض تابش نور وجود سیدالشهدا قرار می‌گیرند، چون آینه‌ای درخشان انعکاس‌دهنده تمام آن زیبایی‌ها می‌شوند؛ همان زیبایی‌ها و شایستگی‌هایی که امام حسین به‌عنوان یک انسان کامل و موحد، بر اساس آن‌ها زیست می‌کرد و انتظار می‌رود دوستدارانش در همان مسیر گام بردارند.
امام حسین (ع) در وصیت‌نامه خود خطاب به برادرش محمد بن حنفیه می‌فرماید: من از روی سرکشی، طغیان و فسادطلبی خروج نکردم، تنها برای اصلاح امت جدم قیام کردم؛ می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر و به سیره جدم و پدرم علی‌ابن‌ابی‌طالب عمل کنم. این سخن شاکله اصلی نهضت عاشورا را مشخص می‌کند؛ اصلاح جامعه اسلامی و بازگرداندن آن به مسیر حقیقی دین.
به عبارت دیگر، اهداف این قیام را می‌توان در چند محور اساسی تحلیل کرد، نخست احیای حقیقت دین؛ در زمان یزید ارزش‌های دینی ابزار قدرت‌طلبی شده بود، امام حسین برای جلوگیری از دفن حقیقت اسلام و تحریف دین، با خون خود پیام اسلام ناب را زنده نگاه داشت. دوم ایستادگی در برابر ظلم و فساد؛ حسین (ع) نماد مقاومت در برابر هر حکومتی است که عدالت را پایمال می‌کند و کرامت انسان‌ها را به بازی می‌گیرد.
سوم، بازگرداندن معیارهای الهی به حکومت؛ او حاضر نشد با حکومتی بیعت کند که ارزش‌های اخلاقی را فدای سیاست می‌کرد، زیرا سکوت در برابر چنین ظلمی مساوی با خیانت به رسالت پیامبر بود.
چهارمین محور قیام حضرت، ایجاد الگوی آزادگی و انتخاب آگاهانه بود؛ حسین (ع) نشان داد که حتی اگر تعداد اندک باشد و قدرت ظاهری در دست دشمن، وظیفه انسان حق‌طلب ایستادگی و انتخاب درست است.
این اهداف تنها برای عصر امام حسین نبود، بلکه پیامی جاودانه برای تمام تاریخ است تا انسان‌ها بفهمند حقیقت و عدالت، ارزش‌هایی نیستند که بتوان در برابر ضایع شدنشان سکوت کرد یا به‌خاطر ترس از قدرت‌های ظالم، بر سر آن‌ها معامله کرد.
* اربعین تداوم راه و نه پایان مسیر
14 قرن از عاشورا گذشته، اما فلسفه این قیام همچنان زنده است. اربعین نقطه اوج این تداوم تاریخی است؛ روزی که پیام عاشورا در هیاهوی زمانه دوباره فریاد می‌شود، اما پرسش مهم این است: آیا اربعین صرفاً یکی از مناسک دینی است؟ آیا راهپیمایی چند ده کیلومتری میان نجف و کربلا، غایت این حرکت است و یا آغاز یک پیمان عمیق‌تر؟
پیاده‌روی اربعین جلوه‌ای زیبا از عشق به حسین (ع) و زنده نگه‌ داشتن یاد عاشورا است، اما فلسفه حقیقی آن، فراتر از گام‌های جسمانی است؛ اربعین یادآور این حقیقت بوده که راه حسین تنها در دشت‌های کربلا خلاصه نمی‌شود، راه او مسیری است که باید در متن زندگی ما جریان یابد.
همراه‌ شدن با حسین یعنی پایبندی به همان ارزش‌هایی که او برایشان قیام کرد؛ دروغ نگفتن و از حق دفاع کردن، حتی اگر سختی داشته باشد! همچنین عدالت‌خواهی در برابر هر ظلم و بی‌عدالتی اجتماعی. احیای امر به معروف و نهی از منکر در رفتار فردی و جمعی، زیستن با کرامت و آزادگی و نه تسلیم ترس‌ها و منفعت‌طلبی‌های دنیوی شدن، از دیگر آموزه‌ها است.
پیاده‌روی اربعین اگر به چنین همراهی عمیقی منجر نشو،د تنها حرکتی ظاهری باقی می‌ماند و نمی‌تواند اثر ماندگار بر جان انسان بگذارد؛ راه حسین (ع) نه راهی بین دو مکان، بلکه مسیری معنوی و فکری است که تا پایان حیات باید پیموده شود.
جامعه امروز ما بیش از هر زمان دیگری به مفاهیم حسینی نیاز دارد؛ فساد، بی‌عدالتی، تحریف حقیقت و فاصله گرفتن از ارزش‌های انسانی، چالش‌های همه‌گیر عصر ما هستند. بازخوانی اهداف امام حسین (ع) تنها یک بحث تاریخی نیست، بلکه پاسخی به نیازهای امروز بشر است.
اگر عدالت‌خواهی حسین در نظام‌های اجتماعی ما جاری شود، فقر و تبعیض کاهش می‌یابد. اگر آزادگی او را سرمشق قرار دهیم، انسان‌ها در برابر فشارهای باطل سکوت نمی‌کنند و اگر از اصلاح‌گری او الگو بگیریم، از فساد و انحطاط اخلاقی جامعه جلوگیری خواهد شد.
اربعین فرصتی است برای بیعت دوباره با این اهداف و فرصتی تا دل‌هایمان را از غفلت پاک و مسیر حیاتمان را به سوی حقیقت اصلاح کنیم. امروز اگر اربعین را تنها به کیلومترها راه‌ پیموده‌شده محدود کنیم، پیام عاشورا را کوچک کرده‌ایم. اما اگر آن را پُلی بدانیم برای رسیدن به عمق معنای زندگی و تعالی روح، آنگاه خواهیم فهمید که راه کربلا راهی است که تا قیامت ادامه دارد و هرکس بخواهد، می‌تواند در این مسیر هم‌پیمان حسین (ع) شود.