کشاورزی دقیق، پایه فناوری و رمز افزایش بهرهوری در کشاورزی
در گفتوگو با رئیس پیشین مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان مشخص شد؛ کشاورزی دقیق، پایه فناوری و رمز افزایش بهرهوری در کشاورزی است.
کشاورزی یکی از اصلیترین ارکان اقتصاد ایران است و سهم قابلتوجهی از تولید و اشتغال را به خود اختصاص میدهد درواقع با توجه به اقلیم متنوع و وجود منابع طبیعی فراوان در نقاط مختلف کشور، این صنعت میتواند بستر مناسبی برای تولید انواع محصولات کشاورزی باشد.
علاوه بر این، در بسیاری از مناطق روستایی، کشاورزی منبع اصلی درآمد و امرار معاش مردم است؛ بنابراین، بهبود عملکرد و بهرهوری در این حوزه، نهتنها درآمد کشاورزان را افزایش میدهد، بلکه تأثیر چشمگیری بر رشد اقتصادی مناطق مختلف خواهد داشت.
از طرفی روندهای سنتی در کشاورزی ایران، باوجود مزایای بومیبودن و سازگاری فرهنگی، همواره با چالشهایی نظیر کمبود منابع آب، تغییرات آبوهوایی، آفات و بیماریهای گیاهی و هزینههای بالای نیروی کار مواجه بودهاند، این درحالی است که رشد جمعیت و نیاز به تولید بیشتر در کنار کاهش منابع، ضرورت استفاده از روشها و فناوریهای نوین را دوچندان میکند. بر این اساس یقیناً اتکای صرف به روشهای سنتی، دستیابی به اهداف توسعه پایدار و تأمین امنیت غذایی دشوار خواهد بود.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا درخصوص نقش فناوری در افزایش بهرهوری حوزه کشاورزی با دانشآموخته دکتری تخصصی مهندسی منابع طبیعی و نیز رئیس پیشین مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان گفتوگویی ترتیب دهیم که در ادامه میخوانید:
قاسم اسدیان با اشاره به اینکه بهرهوری را میتوان در سادهترین تعریف، «درست انجام دادن کار درست» دانست، گفت: این مفهوم به این معناست که هر عملی باید از ابتدا دارای مبنای منطقی و علمی باشد و سپس بهدرستی اجرا شود؛ یعنی نکات فنی مرتبط باید دقیقاً سنجیده و اجرا شوند.
وی ادامه داد: برای نمونه، زمانی که میگوییم سامانه آبیاری در افزایش بهرهوری کشاورزی اهمیت دارد یا اینکه برای رسیدن به هدفهای تعیینشده باید از چه سامانهای بهره برد، لازم است آن سامانه بتواند فشار آب مورد نیاز را با توجه به آبِ در دسترس فراهم کند. همچنین، اگر از آبیاری نواری (تیپ) بهعنوان روشی نو بهره میگیریم، این فرایند میبایست بهدرستی انجام شود؛ زیرا در این صورت بازدهی آب تا سه برابر افزایش مییابد، اما اگر این کار بهدرستی صورت نگیرد، هیچ یک از هدفهای مورد نظر محقق نخواهد شد.
این کارشناس کشاورزی با اشاره به اینکه افزایش بهرهوری در بخش کشاورزی حاصل تلفیق شیوههای گوناگون فناورانه است، بیان کرد: منِ کشاورز زمانی که میخواهم محصولی را کشت کنم، باید بررسی کنم که آیا در آمادهسازی زمین از فناوریهای نوین بهره بردهام یا نه. برای نمونه، برخی محصولات نیازی به شخمزنی ندارند که این شیوه را نوتیله یا کشت بدون شخم و شیار میگویند در این روش، زمین برای کشت آماده نمیشود و بذرها، بدون بههم زدن خاک، بهطور مستقیم کاشته میشوند. این شیوه کشاورزی حفاظتی، به حفظ بقایای گیاهی در مزرعه و جلوگیری از آشفتگی خاک کمک میکند.
اسدیان ادامه داد: همچنین باید این سؤالها را از خود بپرسم که آیا من توانایی بررسی عمق ریشه این محصولی را که کشت کردهام دارم؟ آیا زمینی که آماده کردهام از نظر هموارسازی، با دستگاههای پیشرفتهای مانند تراز لیزری، مناسب است یا نه؟ بسنجم که آیا این ابزارهای پیشرفته را بهکار گرفتهام یا تنها آهنی را به پشت تراکتور جوش دادهام و به گمان خودم زمین را هموار کردهام؟ افزون بر این، آیا دوربینی برای بررسی یکنواختی زمین نصب کردهام تا هم توزیع آب بهگونهای هماهنگ در مزرعه انجام شود و هم از آن بتوان در بهرهگیری بهتر از ماشینهای کاشت، داشت و برداشت سود برد؟
وی با تأکید بر اهمیت بهرهگیری از فناوریهای نوین در آمادهسازی زمین گفت: خوشبختانه، امروزه هم ماشینآلات مناسبی در داخل کشور ساخته میشود و هم نمونههایی از خارج وارد شدهاند، به گونهای که دستگاهها و ابزارهای گوناگون، از دوربینهای پیشرفته تا ماشینهای تخصصی، در دسترس کشاورزان قرار دارد.
این کارشناس کشاورزی با بیان اینکه بعد از تهیه زمین، میبایست به نقش فناوری در مرحله کاشت و نحوه آن پرداخت، گفت: درواقع بر پایه فناوری باید به این پرسش پاسخ دهیم که آیا منِ کشاورز میدانم در این منطقه چه محصولی، در چه زمانی و با چه تاریخی باید کشت شود و چه مقدار بذر میبایست مصرف گردد؟
اسدیان افزود: اهمیت این موضوع در آن است که کاشت بیش از اندازه بذر، نهتنها هزینههای خرید را افزایش میدهد و تراکم کشت را بالا میبرد، بلکه رقابت بین بوتهها را بیشتر کرده و در نهایت از رشد مطلوب گیاهان میکاهد.
وی عنوان کرد: پرسشهای بعدی که مطرح میشود این است که آیا من در این زمینه از فناوری جدید بهره بردهام؟ آیا به این مسئله آگاه هستم که هر گیاه برای کشت، تاریخ معینی دارد و اگر در این زمینه دیر اقدام کنم، گاه به ازای هر روز تأخیر، بازدهی محصول ممکن است تا یک درصد کاهش یابد؟
وی تصریح کرد: باید بدانیم فناوری در انتخاب نوع بذر و میزان تراکم آن برای هر منطقه نقش کلیدی دارد؛ زیرا اگر از بذوری نامناسب بهره گیریم یا تراکم را بیاندازه افزایش دهیم، نهتنها افت عملکرد خواهیم داشت، بلکه رشد علفهای هرز، قارچ و باکتری نیز افزایش مییابد و ناچار به استفاده بیشتر از سموم خواهیم شد. این امر به افزایش هزینهها و آلودگی محصولات میانجامد.
این کارشناس کشاورزی خاطرنشان کرد: این مباحث باید بهطور مستمر در دورههای مختلف توسط مراکز پژوهشی جهاد کشاورزی و شرکتهای بخش خصوصی دنبال شود.
اسدیان با ابراز اینکه درخصوص استفاده از فناوری برای رسیدن به بهرهوری بیشتر، تغذیه زمین نیز موضوع مهم دیگری است اذعان کرد: آزمایش خاک یکی از اساسیترین برنامههای افزایش بهرهوری است، در این بین من کشاورز باید از خود بپرسم که بر پایه فناوریهای نوین آزمایش خاکی انجام دادهام تا بدانم زمین من چه عناصری دارد؟ چه موادی باید به آن افزوده یا کاسته شود و زمان مناسب افزودن مواد را نیز تعیین کنم. چراکه برخی عناصر را باید همزمان با کاشت به زمین افزود و برای برخی دیگر لازم است پیش از کاشت به خاک اضافه شوند؛ این کار میتواند با دستگاههای پیشرفتهای انجام شود که مخلوط بذر و کود را همزمان به زمین میافزایند.
وی با تأکید بر اینکه بر پایه فناوری، نوع کود نیز از اهمیت بالایی برخوردار است عنوان کرد: فناوری جدید بر پایه تجزیه خاک و نوع محصول، مشخص میکند که چه کودی، دامی یا شیمیایی و با چه میزان پراکندگی برای بهرهوری بیشتر مناسب است. بهعنوان نمونه، این روزها کود مرغی بهصورت گرانول تهیه میشود و با دستگاههای پیشرفته بهخوبی در زمین توزیع شده و اثربخشی مطلوبی دارد.
این کارشناس کشاورزی با اشاره به اینکه بر پایه افزایش بهرهوری من کشاورز باید به تغذیه و حاصلخیزی خاک مزرعه توجه کنم و اطلاعات کاملی داشته باشم عنوان کرد: پس از تعیین نوع و میزان کود، چه برای غلات و چه برای سبزیها و حبوبات، با تکیه به فناوری میتوان از ارقام اصلاحشده و مناسب هر منطقه استفاده کرد. علاوه بر این، زمان و عمق کاشت نیز باید با دقت مورد توجه قرار گیرد.
اسدیان یادآور شد: با بهرهگیری از فناوریهای اصلاح ژنتیکی و زیستفناوری، امکان تولید بذرهایی وجود دارد که در برابر تنشهای محیطی چون خشکسالی، شوری و آفات مقاومترند؛ این مسئله بهویژه برای مناطق کمآب ایران که نیازمند روشهای پیشرفته برای مدیریت منابع آبی هستند، اهمیت فراوانی دارد.
وی ادامه داد: برای محصولاتی چون نشاء گوجه فرنگی، فلفل و بادمجان، باید عمق کاشت متناسب با شرایط اقلیمی تعیین شود. به عنوان مثال، چند سال گذشته در پی کشت این محصولات متوجه شدم که عمق کاشت را به جای پنج سانت باید به 10 سانت افزایش دهم، زیرا در گیاهان این خانواده، علاوه بر ریشه اصلی، ریشههای جانبی نیز وجود دارد که پایداری گیاه را افزایش میدهد. این اطلاعات حاصل بهرهگیری از فناوریهای نوین کشاورزی است.
این دانشآموخته دکتری کشاورزی اضافه کرد: در خصوص افزایش بهرهوری، مرحله داشت نیز اهمیت ویژهای دارد؛ اکنون دیگر همچون گذشته تنها چند کود ماکرو مانند اوره و فسفات مصرف نمیشود بلکه درصدها و ترکیبات این کودها نیز با فناوریهای جدید تغییر یافتهاند و هر کودی باید متناسب با نوع محصول و زمان معین خود مصرف شود.
اسدیان توضیح داد: برای نمونه، در زمان باردهی درختان میوه، لازم است برخی کودها درست و بهموقع به خاک افزوده شود تا محصول به بهترین شکل به بار بنشیند. همچنین، عمق کاشت همواره باید بر اساس نیاز گونههای مختلف رعایت گردد زیرا ممکن است عمق کاشت برای سیفیجات و میوهها متفاوت باشد.
وی با ابراز اینکه در گام بعد، توجه به سامانههای آبیاری اهمیت بسیاری مییابد تشریح کرد: کمبود منابع آبی یکی از بزرگترین چالشهای کشاورزی در ایران بهشمار میرود. سامانههای هوشمند آبیاری که بر اساس دادههای حسگرهای رطوبت خاک و شرایط آبوهوایی کار میکنند، میتوانند دقیق و بههنگام، میزان آب مورد نیاز را تعیین کرده و مصرف آب را به کمترین میزان برسانند.
این فعال کشاورزی با بیان اینکه استفاده از آبیاری قطرهای از گذشته مرسوم بوده، اما امروزه با ترکیب آن با حسگرها و سامانههای خودکار، امکان تنظیم و توزیع آب بهصورت دقیق در بخشهای مختلف مزرعه فراهم است، خاطرنشان کرد: این روش علاوه بر حفظ منابع آب، موجب افزایش کیفیت و کمیت محصولات نیز میشود.
اسدیان ادامه داد: در کشاورزی هوشمند، نخست باید بررسی کنیم که آیا از سامانه آبیاری مناسب هر محصول بهره میگیریم؟ چراکه کشت گندم، گوجه فرنگی و سیبزمینی هر یک روش آبیاری خاص خود را دارند. برخی زمینها با آبیاری زیرسطحی و برخی با آبیاری بارانی سیراب میشوند، پس باید مطمئن شویم که سامانه آبیاری به گونهای نباشد که رطوبت بیش از حد ایجاد کند زیرا میتواند باعث ابتلا به بیماریهای قارچی شود و یا برعکس آن نیز ممکن است گیاه را تحت تأثیر تنشهای خشکی قرار دهد که هر دو عامل برای گیاه زیانآور است.
وی مسئله بعدی را توجه به فناوری در نگهداری و حملونقل محصولات دانست و ابراز کرد: کاهش ضایعات و افزایش کیفیت محصولات یکی از مؤلفههای مؤثر در افزایش بهرهوری در حوزه کشاورزی است.
این دانشآموخته دکتری کشاورزی، افزود: فناوریهای هوشمند کشاورزی میتوانند زمان دقیق برداشت را مشخص کرده و مانع از رسیدگی بیشازحد یا نارس بودن محصول شوند. همچنین، حملونقل و نگهداری محصولات در شرایط محیطی مناسب، از ضایعات پس از برداشت میکاهد و کیفیت محصول نهایی را در بازارهای داخلی و صادراتی ارتقا میبخشد.
اسدیان با ابراز اینکه برداشت محصولات زمان معینی دارد بهویژه برای محصولاتی که به صادرات اختصاص مییابند، باید زمان برداشت بهدرستی انتخاب تا کیفیت آنها حفظ شود افزود: محصولات تازهخوری باید دست کم 85 تا 90 درصد رسیده باشند حال آنکه برای صادرات، اغلب نیاز است محصولات اندکی نارس برداشت شوند تا کیفیت خود را در مسیر حملونقل حفظ کنند.
وی در پایان، اظهار کرد: نگهداری و جابجایی محصول نیز باید با دقت صورت گیرد، چراکه هرگونه آلودگی در این مراحل میتواند کیفیت محصول را کاهش دهد. به همین دلیل، کنترل آفات و بیماریها در انبار و حملونقل، با بهرهگیری از روشهای نوین، ضرورت دارد.
وی با اشاره به اینکه در این بین همکاری با کارشناسان و متخصصان جوان که در بخش نظام مهندسی کشاورزی فعال هستند، میتواند در حفظ و نگهداری محصول به ما کمک کند تا محصولاتی با قیمت مناسب و کیفیت بالا به بازار عرضه کنیم خاطرنشان کرد: اگر بهدنبال کشاورزی هدفمند با سودآوری و درآمد مطلوب، با استفاده از فناوریهای نوین هستیم، میبایست از دانش و تخصص متخصصان در حوزههای مختلف ازجمله کاشت، داشت، برداشت و بازاریابی، بهعنوان امری ضروری بهره ببریم.
