رشد شتابان و فزاینده شهرنشینی و در پی آن افزایش جمعیت شهرها، پیامدهای مختلفی را در زمینه‌های گوناگون به‌دنبال داشته. طبق آمار منتشرشده یکی از پیامدهای این موضوع، رشد صعودی حدود 20 درصدی میزان مصرف و تقاضای انرژی در شهرها در سه دهه اخیر بوده است.
ازطرفی طبق آمار منتشرشده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی، ایران نهمین کشور تولیدکننده و در عین حال دهمین کشور مصرف‌کننده انرژی در جهان است به طوری که متوسط مصرف انرژی به ازای هر مترمربع در ایران 2.6 برابر متوسط مصرف در کشورهای صنعتی است که در بعضی از شهرهای کشور، این رقم به حدود چهار برابر می‌رسد.
تأسف‌بارتر اینکه طی چند سال اخیر در بین انرژی‌ها، ناترازی در برق اصلی‌ترین مسئله پیش رو است به طوری که قطعی برق به امری عادی بدل شده؛ بنابراین چون بخشی از برق تولیدی، در شهرها مورد استفاده قرار می‌گیرد، برآن شدیم تا در خصوص چگونگی مدیریت مصرف انرژی در شهرها به‌ویژه در حوزه برق با طراح شهری و دانش‌آموخته دکتری تخصصی شهرسازی با گرایش انرژی گفت‌‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
مهرنوش حسن‌زاده با اشاره به اینکه سال‌های اخیر به‌ویژه سال جاری، مسئله ناترازی انرژی در تأمین برق، شهرها را با یک معضل بزرگ مواجه کرده، گفت: طبق آمارهای آژانس بین‌المللی، انرژی روشنایی شهرها حدود 19 درصد از مصرف برق جهانی را به خود اختصاص می‌دهد.
وی خاطرنشان کرد: این رقم برای محاسبات ناترازی انرژی در زمان‌های مختلف اهمیت بالایی دارد و بیان می‌کند که بخش برق و بخش شهری حدود یک‌پنجم کل برق تولیدشده در جهان را به خود اختصاص می‌دهند.
وی با بیان اینکه استفاده از ابزارهایی مانند لامپ‌های LED و لامپ‌های کم‌مصرف می‌تواند به میزان قابل توجهی در کاهش مصرف انرژی مؤثر واقع شود ابراز کرد: استفاده از انرژی‌های پایدار و پاک در محیط‌های شهری از دیگر راهکارهایی است که می‌بایست مورد توجه مدیران شهری در مسیر کاهش مصرف انرژی از شبکه توزیع قرار گیرد.
این طراح شهری در پاسخ به این پرسش که فناوری‌های ساختمانی چگونه می‌توانند در کاهش مصرف انرژی در ساختمان‌های شهری نقش‌آفرینی کنند؟ عنوان کرد: امروزه سازه‌هایی در ساخت‌و‌ساز و طراحی شهری وجود دارند که در شرایط گرما و سرما به‌صورت هوشمند عمل کرده و نیاز خود به انرژی را با محیط اطراف تنظیم می‌کنند.
حسن‌زاده ادامه داد: از طرفی الحاقات مناسب در نمای ساختمان‌ها همچون سایه‌بان‌ها می‌تواند میزان انرژی‌های دریافتی در فصل گرما را کاهش داده و نیاز به استفاده از کولر را کم کند.
وی با تأکید بر لزوم جلوگیری از مصرف انرژی‌های ناخواسته و استفاده مؤثر از مصالح ساختمانی اشاره کرده و افزود: این موارد می‌تواند در رسیدن به تراز انرژی پایدار مؤثر واقع شود.
این شهرساز به ارتباط میان معماری بومی و هوشمند در طراحی شهری و نقش آن در مصرف بهینه انرژی اشاره و خاطرنشان کرد: این موضوع جزو دستورالعمل‌های شورای عالی معماری و شهرسازی است.
حسن‌زاده با بیان اینکه استفاده از معماری بومی و پایدار متناسب با شرایط اقلیمی در ایران می‌تواند در بهینه‌سازی مصرف انرژی مؤثر واقع شود افزود: از معماری متناسب با اقلیم و در عین حال منطبق با ساختار آب و هوایی می‌توان به معماری و طراحی شهری در استان‌های یزد، فارس و کرمان اشاره کرد به طوری که طراحی‌های این مناطق می‌تواند الهام‌بخش استفاده از معماری هوشمند در به‌روزرسانی‌های امروز باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که در طراحی مناطق جدید شهری، چه سازوکارهایی باید لحاظ شود تا شهر در برابر بحران انرژی مقاوم باشد؟ گفت: جانمایی توسعه‌های شهری باید متناسب با ویژگی‌های محیط زیستی و زیست‌پذیری و پایداری انرژی باشد.
این طراح شهری اظهار کرد: با سیاست‌گذاری‌های درست و استفاده از مؤلفه‌های محیطی، می‌توان پیش‌بینی مناسبی از وضعیت آینده و توسعه‌های جدید در سال‌های آتی داشت.
حسن‌زاده به سیاست‌های شهری برای ترغیب مردم به مصرف بهینه انرژی اشاره کرد و گفت: یکی از راهکارها این است که شهروندان از نورپردازی‌های ناخواسته در نمای ساختمان‌ها جلوگیری کنند.
وی به انتخاب مواد اولیه مناسب در ساختمان‌ها نیز اشاره کرد و گفت: علاوه بر مورد فوق برای بهینه‌سازی مصرف انرژی باید تأثیر جذب و انعکاس انرژی را در انتخاب مصالح مدنظر قرار دهند.
این طراح شهری در واکنش به این مسئله که نقش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی بادی و خورشیدی در مدیریت مصرف انرژی شهری چگونه است؟ اذعان کرد: برای این امر می‌توان جایگاهی خاص در نظر گرفت به طوری که در حال حاضر در بسیاری از مناطق جهان توانسته‌اند با تخصیص پشت‌بام‌ها به نصب سلول‌های خورشیدی، نیاز خود به برق را کاهش دهند.
حسن‌زاده با اظهار اینکه اگر این راهکار به‌عنوان ابزار تشویقی همچون بخشودگی عوارض و غیره در احداث ساختمان‌ها لحاظ شود، می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود تشریح کرد: در صورت ایجاد تعامل میان مدیران شهری و شهروندان، می‌توان از تا حد زیادی از مصرف انرژی در شهر کم کرد.
وی همچنین بر ضرورت بازنگری در ضوابط و الزامات نظام مهندسی ساختمان تأکید کرد و افزود: منطبق با الگوی جهانی می‌بایست بخشی از برق مورد نیاز ساختمان‌ها به‌ویژه در سازه‌های چندین‌طبقه به‌صورت خودکفا تأمین شود.
وی در ادامه به چگونگی طراحی منطبق با صرفه‌جویی انرژی در ساختمان‌های عمومی همچون مدارس، بیمارستان‌ها و ادارات پرداخت و گفت: متأسفانه بنا به فرسودگی بسیاری از زیرساخت‌ها برای کاهش مصرف انرژی در این مکان‌ها، باید این ساختمان‌ها بازطراحی شوند.
این طراح شهری خاطرنشان کرد: بخش زیادی از هدررفت انرژی در اینگونه ساختمان‌ها به‌دلیل فرسودگی تأسیسات و در عین حال به‌روزرسانی نکردن آن‌ها اتفاق می‌افتد به‌طوری که در بسیاری از این نوع کاربری‌ها شاهد آن هستیم که حتی در زمان تعطیلات نیز سیستم روشنایی این ساختمان‌ها همچنان روشن است.
حسن‌‌‌زاده با بیان اینکه یقیناً با مشارکت خیرین، می‌توان مراکز درمانی و آموزشی را بر اساس فناوری‌های نوین و انرژی‌های تجدیدپذیر بازسازی و به‌روزرسانی کرد گفت: آنچه مسلم است اینکه این نوسازی در راستای عملکرد مؤثرتر این مراکز خواهد بود.
وی در ادامه به بررسی و نقش مدیریت هوشمند مصرف انرژی و نقش اینترنت اشیا در شهرها پرداخت و تصریح کرد: آمارها نشان می‌دهند که استفاده بهینه از منابع انرژی می‌تواند به کاهش بالای 25 درصدی مصرف برق منجر شود.
وی با اشاره به اینکه یقیناً این مشکلات زیرساختی در کشور ما غیرقابل حل نیستند اما می‌توان با بودجه‌ریزی مناسب و مشارکت مردم، بهبود ایجاد کرد گفت: در این بین آگاهی مردم در مورد مصرف انرژی و اهمیت صرفه‌جویی بسیار ضروری است و آن‌ها باید به ارزش هر قطره آب و هر لحظه استفاده از انرژی پی ببرند.
این طراح شهری با بیان اینکه حسگرهای هوشمند و اینترنت اشیا به‌ویژه در فضاهای شهری می‌توانند در کاهش مصرف انرژی کارساز باشند ابراز کرد: به‌عنوان نمونه، میزان انرژی مصرفی روشنایی در محیط‌های شهری بر اساس تعداد افراد و کاربران متفاوت است؛ بنابراین حسگرها می‌توانند این مصرف را به گونه‌ای تنظیم کنند که در زمان‌های نیاز، انرژی بهینه‌تری مصرف شود چراکه در بسیاری از نقاط دنیا، سیستم روشنایی بر اساس تردد و نیاز تنظیم می‌شود و این می‌تواند در کاهش هدررفت انرژی مؤثر باشد.
مع‌الوصف؛ با توجه به شرایط ناترازی انرژی و نیاز مبرم به کاهش مصرف برق در شهرها، لازم است که اقداماتی همگانی و مطالبه‌گرانه در راستای بهینه‌سازی مدیریت مصرف برق انجام شود که در این راستا توسعه سازه‌های کم‌مصرف و هوشمند بر پایه استفاده از فناوری‌های نوین در ساختمان‌ها به‌ویژه مصالح ساختمانی با ویژگی‌های عایق حرارتی و صوتی، به‌منظور کاهش نیاز به سیستم‌های تهویه و گرمایش و درنتیجه کاهش مصرف برق، باید در اولویت قرار گیرد چراکه این امر نه‌تنها به کاهش هزینه‌های انرژی کمک می‌کند، بلکه در بهبود کیفیت زندگی شهروندان نیز نقش دارد.
از طرفی همانطور که گفته شد شهرها باید به ایجاد زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی توجه کنند. در این بین نصب پنل‌های خورشیدی در پشت‌بام‌ها، استفاده از توربین‌های بادی و تشویق کسب‌وکارها به استفاده از انرژی‌های پاک می‌تواند موجب کاهش وابستگی به برق شبکه شود و در نهایت اینکه با بهره‌گیری از فناوری‌های اینترنت اشیا و سیستم‌های خودکار، می‌توان مصرف انرژی را در نقاط مختلف شهر، ازجمله ادارات، مدارس و ساختمان‌های عمومی بهینه‌سازی کرد به طوری که استفاده از حسگرهای حرکتی برای روشنایی معابر و فضای عمومی یا سیستم‌های کنترلی برای تنظیم دما و روشنایی می‌تواند به‌طور چشم‌گیری در کاهش مصرف انرژی مؤثر باشد.
البته نباید از تقویت سیاست‌های تشویقی و مالی نیز در این بین غافل شد چراکه دولت و مدیریت شهری می‌توانند با ارائه مشوق‌های مالی برای خانوارها و کسب‌وکارها در ازای صرفه‌جویی در مصرف انرژی، آن‌ها را به کاهش مصرف ترغیب کنند هرچند تخصیص بودجه برای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی و نوسازی زیرساخت‌ها، ضروری است.

طاهره ترابی مهوش