عشایر، جامعه‌ای با فعالیت‌های اقتصادی به‌شمار می‌آیند که خصوصیات اجتماعی، فرهنگی و شیوه سکونت ویژ‌ه‌ای دارند. دارای توانمندی‌های انسانی، محیطی و اقتصادی هستند که توسعه آن در حیات این بخش جامعه در پایداری و توسعه سرزمینی اثرگذار است به گونه‌ای که تأمین نیاز پروتئینی از طریق دامداری، کمک به صرفه‌جویی ارزی از طریق کاهش واردات، تولید محصولات صادراتی غیرنفتی از اهم کارکردهای زندگی عشایر است. جالب‌تر اینکه مزیت دیگر عشایر، تغذیه دام با تکیه بر مراتع و پس‌چرای مزارع است که از نظر اقتصادی هزینه‌فرصت پایینی دارد.

مسئله این است که با وجود کارکرد بی‌بدیل عشایر در کشور، بررسی‌ها نشان می‌دهد که نظام عشایری به علت تحولات در چند دهه اخیر دستخوش دگرگونی‌های فراوانی شده به گونه‌ای که به گفته کارشناسان نظام تولید عشایری بر پایه سه عنصر «دام»، «مرتع» و «نیروی کار» استوار است که در این بین، «مرتع» نقش محوری دارد چراکه افزایش تعداد دام و ارتقای توان اقتصادی خانوارهای دامدار همواره تابعی از میزان و کیفیت مراتع بوده و هرچه سطح برخورداری از دو شاخص مذکور بیشتر باشد، تعداد دام خانوار نیز فزونی می‌یابد.

 

طی سال‌های اخیر بر اثر پدیده تغییر اقلیم، بروز خشک‌سالی‌های غیرطبیعی و روند افزایش تقاضا برای منابع ناشی از رشد جمعیت، عدم تناسب فرهنگ مصرف با شایستگی‌های تولیدی جامعه و اجرای طرح‌های توسعه کشور در سایر بخش‌ها، تخریب مراتع شدت یافته که نتیجه‌ای جز افول دامداری و دامپروری در بین سایر فعالیت‌های اقتصادی کشور و تضعیف اقتصاد عشایری نداشته است.

 

بر این اساس با توجه به اهمیت و جایگاه اقتصادی فعالیت عشایر برآن شدیم تا با تنی چند از اعضای شورای عشایر استان همدان گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

 

عضو هیئت‌مدیره و شورای عشایر شهرستان همدان با بیان اینکه ایل یارمطاقلو در اطراف شهرستان همدان مستقر است، گفت: خوشبختانه به لحاظ وضعیت اقتصادی و معیشت طی چندماه اخیر به‌دلیل افزایش قیمت دام زنده، عشایر وضعیت مطلوبی را تجربه می‌کنند.

 

جلال نیازی افزود: البته پیش از این اتفاق به‌دلیل خشک‌سالی و افزایش قیمت علوفه و در عین حال ارزان‌قیمت بودن دام فعالیت دامداری عشایر آنچنان صرفه اقتصادی نداشت.

 

وی عنوان کرد: در حال حاضر این قشر با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند که یکی از آن‌ها قیمت بالای علوفه است به نحوی که با حذف ارز نیمایی از نهاده‌های دامی، تأمین علوفه و نهاده برای دام مقرون به‌صرفه نیست.

 

وی با ابراز اینکه مشکل بعدی تأمین پنل خورشیدی است ابراز کرد: طبق تعهدات، شرکت توانیر موظف است هرساله 500 پنل خورشیدی در اختیار عشایر استان همدان قرار دهد؛ طی سال جاری و سال گذشته شاهد این اتفاق نبوده و نیستیم. بارها پیگیر این موضوع شدیم اما مسئولان امر امروز و فردا می‌کنند.

 

عضو هیئت‌مدیره و شورای عشایر شهرستان همدان با اشاره به مشکل تأمین آب شرب اذعان کرد: علیرغم پراکندگی و جمعیت زیاد عشایر در سطح استان تنها سه تانکر آبرسانی داریم که از این تعداد دو تانکر نیز فرسوده هستند.

 

نیازی ادامه داد: بر این اساس با توجه به نیاز، پیگیر آن هستیم تا دستگاه‌های آبرسانی بیشتری در اختیار ما قرار گیرد و در هر شهرستان چاهی اختصاصی برای عشایر به‌منظور رفع نیاز آب شرب در نظر گرفته شود.

 

وی دیگر مسئله پیش روی عشایر را عدم رسیدگی به ایل‌راه‌ها دانست و افزود: آنچه مسلم است ایل‌راه‌ها هرساله قبل از ورود عشایر نیازمند تسطیح و تیغه‌کشی توسط اداره راهداری است اما متأسفانه بعضاً شاهد تحقق این موضوع نیستیم.

 

این عضو هیئت مدیره شورای عشایری استان، افزود: از طرفی برخی راه‌های ایل‌رو مثل راه منطقه گمار قشلاق در بخش مرکزی همدان که در آن بخشی از عشایر یکجانشین شده و کانون خودجوش عشایر تشکیل داده‌اند، نیازمند آسفالت‌ریزی است.

 

نیازی با بیان اینکه کمبود معلم و آموزگار از دیگر مشکلات پیش روی عشایر است اظهار کرد: علیرغم گستردگی و جمعیت بالای عشایر سهم ما در این بخش تنها سه معلم است حال آنکه با توجه به تعداد دانش‌آموزان می‌بایست این تعداد به 30 معلم ارتقا یابد.

 

وی اضافه کرد: البته طی سال تحصیلی جدید طبق پیگیری‌های انجام‌شده چهار معلم جدید نیز برای بخش عشایر استخدام شده‌اند اما این تعداد نیز همچنان پاسخگوی نیاز آموزشی عشایر نیست.

 

وی با تأکید بر اینکه البته برای رفت و آمد این معلمان نیز باید فکری کرد و در اختیارشان ماشین کمک‌دار قرار دهند زیرا این راه‌ها در ارتفاعات قرار داشته و صعب‌العبور هستند، گفت: نداشتن خانه بهداشت سیار نیز از دیگر مشکلات اصلی پیش روی عشایر با جمعیتی بالغ بر چهار هزار خانوار است در حالی که در هر روستای بالا 20 خانوار، یک خانه بهداشت وجود دارد.

 

این نماینده ایل یارمطالقلو از تیره نیازی‌‌‌ها با تأکید بر اینکه خوشبختانه سال جاری برای نخستین‌بار بالغ بر 30 میلیارد تومان تسهیلات از محل تبصره 16 در جهت پرداخت وام اشتغال به عشایر استان در نظر گرفته شده ابراز کرد: گرچه تحقق این مضوع ستودنی است اما این میزان اعتبار بنا به جمیعت عشایر فراگیر نبود و ما در خصوص تأمین تضامین با مشکلات عدیده‌ای مواجه شدیم زیرا اغلب عشایر از فراهم کردن ضامن کارمند چک‌دار و جواز کسب‌دار عاجز بودند.

 

نیازی با اشاره به اینکه انتظار می‌رود بنا به شرایط زندگی کوچ‌نشینی در این روند برای سال‌های آتی تجدید نظر لازم صورت پذیرد و در پی آن کارت عشایری و دفترچه عشایری که طبق دستور هیئت وزیران صادر شده را به‌عنوان ضمانت زنجیره‌ای از این قشر بپذیرند، عنوان کرد: بیشتر این وام‌ها خوشبختانه در مسیر درست یعنی توسعه فعالیت دامداری و فرایند تلقیح مصنوعی استفاده شد.

 

وی با اشاره به اینکه مشکل پروانه چرای دام عشایر نیز همچنان پابرجاست اظهار کرد: همواره در استان همدان از سوی مدیران مرتبط با فضای منابع طبیعی عنوان می‌شود که ظرفیت مرتع با دام واردشده با آن همخوانی ندارد، ما نیز به‌عنوان عشایر بر این امر واقفیم اما نمی‌توان رشد جمعیت دامی و گسترش خانوار عشایر را انکار کرد. در نظر بگیرید آخرین پروانه چرای دام عشایر همدان متعلق به سال 65 است.

 

وی ادامه داد: مشکل وقتی بغرنج‌تر می‌شود که بدانید بخش اعظمی از مراتعی که باید در اختیار عشایر باشد این روزها تبدیل به مزارع و جنگل و یا بر اثر کارهای معدنی تخریب شده‌ به طوری که اخیراً دادستان با حضور در یکی از مراتع عشایری در میدان ازرانفود از نزدیک شاهد بود که چگونه این مرتع دستخوش عملیات معدنی شده است.

 

دیگر نماینده عشایر همدان نیز با بیان اینکه اگر بخواهم به موقعیت استقرار عشایر استان بپردازم باید بگویم در الوند غربی که از روستای ارزانفود تا دامنه الوند غربی یعنی تپه عباس‌آباد را شامل می‌شود، مستقر هستند گفت: طبق آمارهای غیر رسمی اما واقعی به زعم ما تعداد این قشر بالغ بر 16 هزار نفر است اما در آمارهای رسمی این تعداد کمتر تلقی شده و به 11 هزار و 500 نفر تقلیل یافته است.

 

جواد نیازی با تأکید بر اینکه معیشت عشایر در دامداری و نوع زندگیشان بر کوچ استوار است اذعان کرد: نکته حائز اهمیت اینکه عشایر استان همدان بیشترین مسیر کوچ کشور را در بین عشایر با مساحت بالغ بر 700 کیلومتر به خود اختصاص داده‌اند.

 

وی با بیان اینکه البته بخشی از فعالیت اقتصادی عشایر در صنایع دستی معنا پیدا می‌کند، گفت: در سال 1402 بخشنامه جدیدی ابلاغ شده که صنایع دستی عشایر نیز می‌بایست در جرگه حمایت سایر صنایع دستی قرار گیرد.

 

وی با تأکید بر اینکه خوشبختانه در این مسیر اداره امور عشایر، فرمانداری و بخشداری فعالیت قابل قبولی داشته‌اند، افزود: در حال حاضر 35 درصد صنایع دستی کشور را این قشر زحمت‌کش تولید می‌کنند.

 

این نماینده عشایر همدان با ابراز اینکه عشایر استان همدان نیز از این جرگه جدا نبوده و در عرصه تولید، جاجیم، گلیم و چادر سیاه فعال هستند، افزود: به‌دلیل آنکه تاکنون حمایت آنچنانی از این بخش نشده، سهم ما از صنایع دستی عشایر کشور در استان 15 درصد است.

 

نیازی با بیان اینکه خوشبختانه تعداد واحد دام عشایر استان همدان در کشور رتبه نخست را دارد اذعان کرد: هر خانوار عشایری در استان همدان حداقل 300 رأس دام دارد که در مقایسه با عشایر شیراز با 100 واحد دامی علیرغم داشتن 21 شرکت تعاونی عدد قابل توجهی است.

 

وی با تأکید و تصدیق مشکلات عنوان‌شده از سوی دیگر عضو شورای عشایر درخصوص مشکل تأمین آموزگار، تأمین علوفه، مرکز بهداشت سیار و غیره ابراز کرد: این قشر علی‌رغم برخورداری از تنها هفت درصد از مراتع، 30 درصد کل گوشت مورد نیاز استان را تأمین می‌کنند.

 

وی با بیان اینکه سال گذشته به‌دلیل افزایش قیمت علوفه بر اساس حذف ارز نیمایی، حدود 200 خانوار ورشکست شدند، تشریح کرد: خوشبختانه با حمایت‌هایی که سال جاری شد شاهد شرایط بهتری بودیم.

 

یکی از نمایندگان عشایر همدان با تأکید بر اینکه از 30 میلیارد تومان تسهیلات درنظر گرفته‌شده برای عشایر در سفر ریاست جمهوری، به‌دلیل بازه زمانی کوتاه‌مدت برای تخصیص و جذب آن، تنها 15میلیارد و 500 میلیون تومان جذب شد، اذعان کرد: این روند نسبت به سال‌های پیش به لحاظ حمایتی بسیار عالی بود.

 

در ادامه عضو شورای عشایر تویسرکان و نهاوند نیز با تأکید بر مشکلات عنوان‌شده از سوی دیگر اعضای شورای عشایر اذعان کرد: در عرصه حمایت‌ها، شرایط در دوره ریاست جمهوری آقای رئیسی عالی است.

 

حسن رحمتی با بیان اینکه جمعیت این ایل حدود 36 خانوار است که شامل طایفه‌های رحمتی، سلیمانی، مرشد، ملکجانی، گرگه‌وند است ابراز کرد: این ایل در جای‌جای ایران اسلامی همچون تویسرکان، کنگاور، نهاوند، ملایر، صحنه و اسدآباد مستقر هستند.

 

وی با تأکید بر اینکه معیشت عشایر در دولت‌های پیشین بسیار ضعیف بود تشریح کرد: در عدم حمایت بسیاری از عشایر مجبور به یکجانشینی شدند.

 

* اقتصاد عشایر در تولید گوشت خلاصه نشود

 

این نماینده ایل ترکاشوند با بیان اینکه خوشبختانه در حال حاضر به لحاظ اقتصادی تولید گوشت و لبنیات از سوی عشایر به لحاظ مقرون به‌صرفه بودن پاسخگوی نیاز این جامعه است، اذعان کرد: نباید اقتصاد عشایر را به تولید گوشت و لبنیات خلاصه کرد بلکه باید برای پشم و صنایع دستی آن‌ها نیز برنامه‌ریزی داشت.

 

رحمتی با اشاره به اینکه متأسفانه در نبود برنامه برای استفاده از پشم تولیدی واحدهای دامی عشایر علیرغم حجم بالا آن‌ها را می‌سوزانند، گفت: در گذشته این پشم برای عشایر سود بسیاری داشت.

 

وی با اشاره به اینکه لزوم حمایت از عشایر یک امر انکارناپذیر است، اظهار کرد: باید برای خرید به‌روز گوشت تولیدی عشایر و لبنیات آن‌ها اقدامات لازم انجام شود زیرا حدود 25 درصد نیاز گوشت کشور توسط این جامعه تولید می‌شود.

 

این عضو شورای عشایری استان با اشاره به لزوم ایجاد شهرک‌های دامپروری در راستای حمایت از عشایر یکجانشین‌شده اظهار کرد: این امر در تأمین امنیت غذایی کشور بی‌تأثیر نیست زیرا وقتی عشایر یکجانشین می‌شوند در پی نداشتن مکان مناسب برای نگهداری دام خود در فصل سرما، مجبور به فروش دام مازاد می‌شوند و این یعنی از دست رفتن پشتوانه تولید گوشت در کشور.

 

رحمتی با تأکید بر اینکه طی سال‌های اخیر بالغ بر 250 خانوار شهرنشین شدند که اگر تعداد دام هر خانوار تنها 200 رأس باشد عدد بزرگی را شامل خواهد شد اذعان کرد: بر این اساس اگر در شهر و یا استان، شهرک دامپروری دایر شود نه‌تنها دام این خانوارها حفظ خواهد شد بلکه به‌عنوان منبع درآمد پایدار می‌توان از آن نام برد.