کنترل ترافیک کلان‌شهرها در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات مدیران و برنامه‌ریزان مسائل شهری مطرح بوده است به گونه‌ای که ارائه راه‌حل‌های متداول نظیر توسعه معابر به لحاظ هزینه‌های کلان و افزایش بی‌رویه تعداد وسایل نقلیه شخصی نتوانسته به عنوان راه حل قطعی و مناسب برای رفع معضل ترافیک کلان‌شهرها تلقی شود؛ البته راهکارهای متعددی از قبیل تقویت ناوگان حمل‌ونقل عمومی از جمله مترو، تراموا، احداث مسیرهای دوچرخه مطرح شده است که طبق نظر کارشناسان این مهم نیز باید با توجه به بافت شهرها تحقق پیدا کند.

*پیکره اصلی حمل‌ونقل شهرها را مترو تشکیل می‌دهد

کارشناس ارشد حمل‌ونقل شهری اظهار می‌کند: مدل‌های مختلف حمل‌ونقل عمومی از جمله تراموا، مترو و مواردی از این قبیل که می‌تواند ظرفیت بیشتری جابه‌جا و از سوخت پاک استفاده کند، برای هر شهری مفید است.

امین همدانی، با اشاره به اینکه مترو پیکره اصلی حمل‌ونقل شهرها را تشکیل می‌دهد، خاطرنشان می‌کند: در واقع باید شبکه‌ای از مترو داشته باشیم، اما باید بدانیم توسعه مترو به تنهایی نمی‌تواند بار حمل‌ونقل شهر را به دوش بکشد و باید سیستم‌های کنار آن ایجاد شود تا چرخه سیستم‌های حمل‌ونقل را کامل کند.

وی با بیان اینکه شهرهایی که به‌دنبال رفع آلودگی هوا و افزایش استفاده از حمل‌ونقل هستند، باید به سیستم‌های حمل‌ونقل روی بیاورند که از ظرفیت‌های بالاتری برخوردار باشد که تراموا دارای این خصوصیات است، می‌گوید: اگر بتوانیم خطوطی که در حال حاضر به‌عنوان اتوبوس تندرو استفاده می‌شود، به تراموا تبدیل شود، در حوزه حمل‌ونقل هوشمند، قدم بزرگی برداشته‌ایم.

وی با بیان اینکه با تراموا زمان حرکت از مبدأ و رسیدن به مقصد مشخص‌تر است، اضافه می‌کند: از این‌رو در زمان‌های پیک ترافیک آن را تنظیم و زمان و میزان جابه‌جایی مسافر را کنترل کرد؛ این سیستم در کنار مترو بهینه است که می‌تواند مدیریت یکپارچه حمل‌ونقل را تکمیل کند.

این کارشناس ارشد حمل‌ونقل شهری با بیان اینکه تراموا محدودیت‌های از نظر اجرایی و زیرساختی دارد، می‌گوید: این سیستم می‌تواند جای بسیاری از از خطوط اتوبوس تندرو را بگیرد اما نیاز است که مطالعاتی در رابطه با مدیریت جامع و شبکه حمل‌ونقل انجام شود تا ظرفیت‌ها و نیازها بررسی شود و اینکه در کدام نقطه تراکم‌های جمعیتی وجود دارد و نیاز است که ظرفیت بیشتری از مسافران جابجا شوند، باید مورد بررسی قرار گیرد.

همدانی با بیان اینکه شهرداری به‌عنوان متولی حمل‌ونقل عمومی شهر، همچون بحث مترو باید برای تراموا نیز برنامه بلندمدت داشته باشد، ادامه می‌دهد: بیشتر دوره‌ها برای اینکه بتوانند اقدام مثبتی در دوره خود داشته باشند، روی به خیابان‌سازی و از این قبیل موارد روی می‌آورند.

*کشورهای جنوب از خطوط تراموا سهمی کمتر از 10 درصد دارند

دکترای برنامه‌ریزی حمل‌ونقل و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه تولد تراموا خیلی قبل‌تر از تولید خودروی شخصی بوده، اظهار می‌کند: تراموا از قرن هجدهم و نوزدهم استفاده شده و در ابتدا رشد قابل توجهی داشته است و به نوعی از انتهای قرن 19 به‌عنوان «انقلاب تراموا» یاد می‌کنند و در حالی که هنوز اصلاً اتوبوس ساخته نشده بود، UITP اتحادیه تراموایی در شهرهای اروپایی است و این نکته از لحاظ تاریخی حائز اهمیت است.

شهاب‌الدین کرمانشاهی، می‌افزاید: اکثر شهرهایی که به نوعی خوب و موفق هستند، تنها به‌دلیل داشتن تراموا این قابلیت‌ها را ندارند، بلکه با توجه به اینکه در توسعه پیشرو بودند و در قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم رشد قابل توجهی داشتند، به لحاظ اقتصادی موفق هستند.

وی ادامه می‌دهد: از لحاظ اقتصادی به‌طور معمول در کشورهای غربی غالب خطوط تراموایی در اروپا، روسیه، استرالیا، آمریکا و کانادا بوده و در حال حاضر نیز وجود دارد؛ نکته قابل توجه دیگر این است که بسیاری از شهرها حدود سال‌های 1940 تا 1960 که انقلاب تولید خودرو شخصی بود، خطوط تراموای خود را جمع‌آوری کردند که ایالات متحده و شهر لس‌آنجلس معروف‌ترین مثال در این مورد هستند در ژاپن نیز شاهد این امر هستیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح می‌کند: هرچند بعضی از آن‌ها مجدد در دهه‌های 80 و 90 به بعد، بعضی خطوط را روی بستر خطوط قبلی، نوسازی کردند و با وسیله جدید در حال بهره‌برداری هستند، اما نکته قابل توجه این است که چین که سالانه 700 کیلومتر خطوط مترو می‌سازد، به توسعه تراموا اهتمام ندارد و کمتر از 10 درصد این عدد به خطوطLRT و تراموا می‌پردازد.

کرمانشاهی می‌افزاید: نکته مهم‌تر اینکه کشورهای جنوب که در حال توسعه هستند، بیش از 70 درصد خطوطBRT دنیا و از خطوط تراموا سهمی کمتر از 10 درصد و در حدود هفت تا هشت درصد دارند که این امر طبیعی است.

وی با بیان اینکه با رشد چشمگیر فناوری اتوبوس برقی از سال 2010 یعنی حدود 15 سال پیش، دیگر این مسئله که «سیستم ریلی ارجحیت دارد چون از سوخت پاک استفاده می‌کند»، مطرح نیست، می‌گوید: اتوبوس برقی و تراموا ممکن است برق خود را از منبع پاک یا سوخت فسیلی تأمین کنند، اما به هر صورت آزادی عمل در سیستم اتوبوس برقی با ظرفیت‌های متنوع و مختلف و نداشتن محدودیت به ریل، همچنین نیاز نداشتن به پایانه‌های بزرگ در شهر که در عمل با کمبود این زمین‌های خالی در کلان‌شهرها مواجه هستیم و یا باید با هزینه‌های سنگین به‌دست آوریم، موجب شده است که در کشورهای در حال توسعه، رفتن به سمت خطوط ترکیبی BRT از خودروهای گازسوز دیزلی با کیفیت، هیبریدی و برقی، اولویت بالاتری به لحاظ زمانی که منظور سرعت احداث و توسعه است، همچنین کارایی هزینه و درجه آزادی بالاتر و نداشتن وابستگی به مسیر مشخص ریلی، پیدا کند.

دکترای برنامه‌ریزی حمل‌ونقل با بیان اینکه آمریکای جنوبی، آفریقا، آسیا از BRT سهم بالاتری دارند، خاطرنشان می‌کند: در کشورهای جنوب که بستر خطوط تراموایی قبلی را ندارند، باید زمین و پایانه جدید برای آن‌ها اختصاص داده شود؛ آمار و ارقام نیز نشان می‌دهد برای کشورهای اروپایی، اوراسیا (روسیه و اروپا) و تا حدی هم آمریکایی شمالی و کانادا مبحثLRT و تراموا از لحاظ بررسی تاریخی اولویت بالاتری داشته است.