آتش‌سوزی در محیط‌زیست تأثیرات زیادی بر پوشش گیاهی و فرسایش خاک دارد و باعث بروز مشکلات جدی زیست‌محیطی مثل کاهش تنوع و فراوانی گونه‌ها می‌شود. تأثیرات آتش‌سوزی با توجه به‌ شدت و مدت‌زمان آتش، نوع خاک، ترکیب پوشش گیاهی، آب‌وهوا و شرایط منطقه، متفاوت است.

مطالعات نشان داده که پس از وقوع آتش‌سوزی، بازسازی اکوسیستم جنگلی به بقای حیاتی ذخیره‌شده در خاک یا بانک بذر خاک، وابسته است. اگر پوشش گیاهی موجود در جنگل پس از آتش‌سوزی به‌طور شدید تخریب شود، بانک بذر ذخیره‌شده در خاک منبع ژنتیکی مهمی برای بازسازی و نگهداری جوامع گیاهی جنگل است.

گیاهان به‌طور معمول با نگهداری برخی از بذرهای خود به حالت سکون درون خاک، قسمتی از تجدید حیات خود را به تأخیر انداخته و بانک بذر خاک را تشکیل می‌دهند تا پس از بروز شرایط نامطلوب، زمینه حضور آن‌ها در رویشگاه فراهم باشد. آتش‌سوزی می‌تواند بر ویژگی‌های بانک بذر خاک نیز تأثیر بگذارد و ترکیب گونه‌ای، تراکم و سرعت جوانه‌زنی بذرها را نیز تغییر دهد.

جنگل‌های زاگرس از ذخیره‌گاه‌های با ارزش گونه‌های گیاهی و جانوری هستند که هرساله آتش‌سوزی‌های زیادی به‌صورت عمدی و غیر عمدی در آن‌ها اتفاق می‌افتد و آسیب‌های زیادی به پوشش گیاهی جنگل‌ها وارد می‌کند.

با توجه به اهمیت بررسی بانک بذر جنگل‌ها برای احیای پوشش گیاهی، پژوهشگران دانشگاه‌های گیلان و لرستان در مطالعه‌ای به مقایسه اثر آتش‌سوزی در بازه‌های زمانی مختلف بر ویژگی‌های بانک بذر خاک پرداختند.

کوروش نظرپورفرد و حسن پوربابایی به همراه همکارانشان در دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان و دانشگاه لرستان در این پژوهش مشارکت داشتند.

منطقه مورد مطالعه در این پژوهش، شهرستان کوهدشت در غرب استان لرستان است و سه منطقه از جنگل‌های این شهرستان که در سال‌های مختلف دچار حریق شده‌اند و یک منطقه که آتش‌سوزی در آن رخ نداده، به‌عنوان منطقه شاهد مورد بررسی قرار گرفتند. گونه غالب گیاهی این منطقه بلوط ایرانی است و گونه‌های کیکم، زالزالک، بادام کوهی و آلبالو وحشی گونه‌های همراه آن هستند.

منطقه اول در تیرماه سال 1385 در سطح 90 هکتار، منطقه دوم در امردادماه 1391 در سطح 80 هکتار و منطقه سوم در سال 1395 با مساحت 100 هکتار دچار آتش‌سوزی شده بودند.

از هر منطقه 40 نمونه و درمجموع 160 قطعه از مناطق مورد بررسی نمونه‌برداری انجام شد و پژوهشگران هر قطعه را ازنظر بود و نبود گونه‌ها و تراکم و فراوانی آن‌ها، بررسی کردند.

نمونه‌های جمع‌آوری‌شده به آزمایشگاه منتقل شدند و به‌منظور سرمادهی به مدت دو ماه در سردخانه با دمای سه تا چهار درجه سانتی‌گراد قرار گرفتند و پس از این مدت برای کشت آماده شدند؛ پژوهشگران پس از کشت نمونه‌های گیاهی، با استفاده از منابع آن‌ها را شناسایی کردند.

یافته‌های به‌دست‌آمده از این پژوهش نشان داد که بانک بذر خاک در برابر آتش‌سوزی واکنش نشان داده و میزان زمانی که از آتش‌سوزی گذشته، بر ترکیب بانک بذر خاک تأثیر داشته است؛ بانک بذر جنگل‌هایی که پنج و 10 سال از آتش‌سوزی آن‌ها گذشته، شباهت داشتند. همچنین گروه 10 ساله و گروه شاهد ازنظر تنوع شبیه هم بودند که این نشان می‌دهد آتش‌سوزی بر بانک بذرها اثر داشته و این مناطق توانسته‌اند پس از گذشت زمان، خود را بازیابی کنند.

گروه‌هایی که یک سال از آتش‌سوزی آن‌ها گذشته بود و گروه‌هایی که پنج سال، ازنظر تنوع ترکیب گونه بانک بذر مشابه بودند. این نشان می‌دهد که آتش‌سوزی ترکیب گونه‌ای را در کوتاه‌مدت تغییر می‌دهد؛ این تغییرات شامل جوانه‌زنی گونه‌های جدید و آسیب و حذف گونه‌هایی با بذر سطحی و گونه‌های غالب بانک بذر خاک است و در بلندمدت این تغییرات بازیابی می‌شوند.

براساس نتایج به‌دست‌آمده، محققان این پژوهش می‌گویند: «تغییرات رویشگاه پس از آتش‌سوزی در کوتاه‌مدت به‌صورت مشخص در ترکیب خاک نمایان و این تغییرات با گذشت زمان بازیابی می‌شوند».

به عقیده این پژوهشگران آتش‌سوزی اثرات نامطلوبی بر بانک بذر خاک جنگل به‌عنوان منبع پوشش گیاهی روزمینی آینده دارد و توصیه می‌کنند: «در آینده این بررسی‌ها در منطقه زاگرس در کنار بررسی پوشش گیاهی و عوامل خاک انجام گیرد تا پتانسیل احیای مناطق تعیین شود».

نتایج این پژوهش با عنوان «تأثیرات آتش‌سوزی در دوره‌های مختلف زمانی بر ترکیب و تنوع بانک بذر خاک» در مجله «جنگل ایران»، نشریه علمی پژوهشی انجمن جنگل‌بانی ایران منتشر شده است.