آبانِ نابرابری: چرا سفرهها در برخی استانها خالیتر شد؟
تورم آبانماه 1404 تصویری روشن، تکاندهنده و البته نابرابر از جغرافیای اقتصادی ایران ترسیم میکند؛ نمودارهای تورم نقطهبهنقطه خوراکیها و تورم کل در استانها (که در نمودار ارائه شدهاند)، بیش از آنکه مجموعهای از اعداد خشک باشند، روایت زندهای از وضعیت معیشت، قدرت خرید خانوار و میزان استرس اقتصادی در نقاط مختلف کشور هستند.
در این میان، نابرابری تورمی موضوعی است که بیش از هر چیز در این دو نمودار خودنمایی میکند؛ نابرابریای که نهتنها میان استانها، بلکه میان خوراکیها و سایر اقلام نیز وجود دارد. در این میان، استان همدان جایگاهی متفاوت و قابل تحلیل دارد، زیرا نه در قله بحران و نه در حاشیه امن است، اما در موقعیتی قرار دارد که ازنظر سیاستگذاری و تحلیل اقتصادی، بسیار معنادار است.
در ادامه به تحلیل این دو نمودار و سپس وضعیت اختصاصی همدان پرداخته میشود:
1. تورم خوراکیها، تصویری از فشار مستقیم بر سفره مردم
نخستین نمودار نشان میدهد که تورم خوراکیها در آبانماه 1404 تقریباً در همه استانها بهمراتب بالاتر از تورم کل است. این شکاف بهخوبی بیان میکند که بار اصلی تورم روی «سفره خانوار» وارد میشود؛ جایی که کمدرآمدترین دهکها بیشترین آسیبپذیری را دارند.
خوراکیها در برخی استانها از مرز 70 تا 79 درصد عبور کردهاند؛ عددی که به معنای واقعی کلمه، بحرانزا است. استانهایی مانند البرز، سمنان، یزد، قزوین و خراسان شمالی در صدر فهرست تورم خوراکیها قرار دارند.
* چرا برخی استانها تورم خوراکی شدید دارند؟
علتها روشن است:
1. فاصله جغرافیایی از مراکز توزیع و افزایش هزینه حملونقل.
2. وابستگی بالا به واردات غذایی و اثرپذیری از نوسانات ارزی.
3. کمبود ظرفیت تولید بومی و صنایع غذایی.
4. آسیبهای اقلیمی مانند خشکسالی.
5. ناکامی سیاستهای تنظیم بازار در برخی استانها.
نتیجه آنکه شکاف تورم خوراکی میان استانها به بیش از 25 واحد درصد رسیده است؛ شکافی که نشانهای جدی از نابرابری اقتصادی و اجتماعی است.
2. تورم کل، چهرهای تعدیلشدهتر اما همچنان نابرابر
نمودار دوم نشان میدهد که تورم کل استانها نسبت به خوراکیها شکاف کمتری دارد، اما همچنان اختلاف میان استانها چشمگیر است.
در تورم کل، استانهایی مانند سمنان، مرکزی و خراسان شمالی، در صدر قرار دارند.
این اختلاف ناشی از عوامل متفاوتی است:
- افزایش اجارهبها در برخی استانها
- وابستگی بیشتر به کالاهای بادوام و غیر خوراکی که از شوکهای ارزی تأثیر میگیرند
- ساختار اقتصادی ناپایدار و کمتنوع
در مقابل، استانهای صنعتی یا استانهای نزدیک به مراکز عمده تولید و توزیع، تورم کمتری را تجربه کردهاند.
3. جایگاه همدان، یک «میانرده مقاوم» در برابر تورم
در میان این نقشه نابرابر تورمی، همدان جایگاهی متمایز دارد؛ جایگاهی که برآمده از ویژگیهای جمعیتی، ساختار اقتصادی و وضعیت بازار مسکن آن است.
الف) تورم خوراکی همدان: نزدیک به میانگین کشور اما کمی پایینتر
در نمودار تورم خوراکیها، همدان تقریباً در میانه رو به پایین جدول قرار دارد.
این یعنی فشار خوراکیها در همدان کمتر از متوسط کشور است، اما به حدی نیست که همدان را در گروه استانهای «کمتورم» قرار دهد.
* چرا خوراکیها در همدان کمتر از میانگین کشور گران شدهاند؟
1. مزیتهای کشاورزی استان (سیب زمینی، پیاز، حبوبات، دام و لبنیات)
2. نزدیکی جغرافیایی به استانهای میانی و بازارهای بزرگ
3. کاهش هزینه حملونقل نسبت به استانهای جنوبی و شرقی
4. بازار منطقهای همدان که نیاز استانهای اطراف را نیز تأمین میکند
* اما چرا تورم خوراکی همدان بسیار پایین نیست؟
- نوسانات شدید تولید کشاورزی
- کمبود صنایع فرآوری و سردخانهها
- افزایش قیمت نهادههای کشاورزی
- تأثیرپذیری از تقاضای استانهای همجوار
نتیجه آنکه همدان در خوراکیها، در یک منطقه تعادل نسبی قرار دارد.
ب) تورم کل در همدان، پایینتر از متوسط کشور
در نمودار تورم کل، همدان عملکرد بهتری از متوسط ملی دارد و در گروه استانهای کمتورمتر قرار گرفته است.
این تفاوت قابل توجه و مهم است.
* علل اصلی کمتر بودن تورم کل همدان:
1. ثبات بازار مسکن
بازار مسکن در همدان نسبت به تهران، اصفهان، البرز و مشهد، با جهش شدید قیمت روبهرو نشده است.
این موضوع بهتنهایی سهم بزرگی در کنترل تورم کل دارد.
2. الگوی مصرف محلی با تکیه بر تولید بومی
مصرفکنندگان همدانی وابستگی کمتری به کالاهای وارداتی یا کالاهای دارای زنجیره تأمین طولانی دارند.
این یعنی:
- نوسان ارزی کمتر منتقل میشود
- قیمت کالاهای غیر خوراکی ثبات بیشتری دارد
3. اقتصاد خدماتی باثبات
گردشگری، آموزش و خدمات اداری بخشهایی با نوسان کمتر در برابر شوکهای ارزی هستند.
4. جمعیت متوسط و فشار تقاضای کنترلشده
همدان نه شهری مهاجرپذیر با فشار تقاضای بالا است و نه استانی بسیار کمجمعیت و پُرنوسان؛ این «تعادل جمعیتی»، عامل مهمی در حفظ ثبات قیمتی است.
* نتیجه نهایی:
همدان یک استان پایدار در میانه طوفان تورمی است؛ آبانماه 1404 را میتوان یکی از ماههایی دانست که نابرابری تورمی در کشور بهوضوح خود را نشان داده است. درحالی که استانهایی مانند البرز و سمنان تورم خوراکی نزدیک به 80 درصد را تجربه کردهاند، همدان توانسته فشار تورمی را تعدیل کرده و در بسیاری از شاخصها متوسط و یا پایینتر از متوسط کشور قرار گیرد.
به بیان ساده: تورم خوراکیها در همدان درست در حوالی میانگین کشور است، اما تورم کل استان بهطور قابل توجهی کمتر از متوسط ملی بوده و همدان را در میان «استانهای با ثبات نسبی» قرار داده است. این وضعیت نهتنها بیانگر ساختار اقتصادی خاص همدان است، بلکه نشان میدهد سیاستگذاری منطقهای در کنترل تورم چقدر اهمیت دارد.
آبانماه 1404، نقشهای از نابرابری تورمی در کشور ترسیم میکند و همدان در این نقشه، نقطهای است که نه در بحران غرق شده و نه از آسیب مصون مانده است! اما توانسته میانردهای مقاوم و قابل اتکا باشد.