همدان، شهری با تاریخ و فرهنگ غنی که همواره محل پرورش هنرمندان در رشته‌های مختلف بوده، امروز با چالش‌های جدی در حوزه ارائه و نمایش آثار هنری مواجه است. این استان، به‌ویژه در حوزه خوشنویسی و هنرهای تجسمی، ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای رشد و معرفی آثار هنری دارد، اما فقدان زیرساخت‌های استاندارد، کمبود نگارخانه‌های مجهز و محدودیت‌های مالی، هنرمندان را از عرضه آثارشان به شکل حرفه‌ای بازداشته است.
نگارخانه‌ها که نقش اصلی در معرفی و فروش آثار هنری دارند، با مشکلات متعددی روبه‌رو هستند؛ فضای محدود، تجهیزات ناکافی، رعایت نکردن برخی استانداردهای حرفه‌ای و نبود بازگشت مالی، همگی باعث شده تا انگیزه هنرمندان برای برگزاری نمایشگاه کاهش یابد. در عین حال، بازار خرید آثار هنری در استان در رکود است و مجموعه‌داران و خریداران جدی آثار، به شکل قابل توجهی کم هستند.
با وجود این چالش‌ها، تجربه موفق دیگر استان‌ها و شهرهای بزرگ نشان می‌دهد که با مدیریت صحیح و ایجاد زیرساخت‌های مناسب، می‌توان یک چرخه کامل و حرفه‌ای از تولید تا عرضه آثار هنری ایجاد کرد؛ چرخه‌ای که نه‌تنها انگیزه هنرمندان را افزایش می‌دهد، بلکه فرصت دیده شدن و فروش آثار را نیز فراهم می‌کند.
در این گزارش، در گفت‌وگو با خسرو نجومی، رئیس انجمن خوشنویسان استان همدان و حجت صفی‌منش، هنرمند پیشکسوت هنرهای تجسمی از نهاوند، تلاش می‌کنیم تصویری روشن و تحلیلی از وضعیت فعلی نگارخانه‌ها، نمایش آثار، چالش‌های بازار و راهکارهای توسعه هنر در همدان ارائه دهیم و راه‌حل‌هایی عملی برای احیای انگیزه و رونق هنر استان ارائه کنیم.
آنچه می‌خوانید ماحصل گفت‌وگو با این دو هنرمند است:
* کمبود زیرساخت و نبود بازگشت مالی، انگیزه هنرمندان خوشنویس را کاهش داده است
رئیس انجمن خوشنویسان استان همدان با توضیح وضعیت نگارخانه‌های استان و چالش‌های نمایش آثار هنری، همچنین عوامل رکود بازار هنر، بر لزوم ایجاد روش‌های نوین برای عرضه و فروش آثار تأکید کرد.
خسرو نجومی با اشاره به وضعیت فیزیکی نگارخانه‌های همدان گفت: در حال حاضر یک نگارخانه در مجتمع شهید آوینی، متعلق به اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، و دو نگارخانه خصوصی در سطح شهر فعالیت دارند. نگارخانه‌های خصوصی به‌دلیل محدودیت فضایی امکان نمایش آثار متعدد را ندارند، اما از نظر رعایت استانداردهای گالری، وضعیت بهتری نسبت به نگارخانه شهید آوینی دارند.
وی افزود: نگارخانه شهید آوینی از نظر موقعیت مکانی و گستردگی فضا، ظرفیت ارزشمندی برای برگزاری رویدادهای هنری دارد اما برای آنکه به یک گالری حرفه‌ای تبدیل شود «نیازمند اصلاحات و به‌روزرسانی‌های جدی» است. با این حال، انجمن خوشنویسان تمامی نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های خود را به‌دلیل وسعت فضا در همین نگارخانه برگزار می‌کند.
به گفته رئیس انجمن خوشنویسان استان همدان، مشکل اصلی هنرمندان حرفه‌ای در استفاده از نگارخانه‌ها، نه‌تنها محدودیت‌های فیزیکی، بلکه نبود صرفه اقتصادی برای برپایی نمایشگاه است.
نجومی توضیح داد: یک هنرمند اگر بخواهد نمایشگاه انفرادی برگزار کند، باید توانایی آماده‌سازی تعداد بالایی اثر را داشته باشد؛ کاری که هم به صرف زمان زیاد نیاز دارد و هم هزینه بالایی می‌خواهد. از سوی دیگر، در همدان بازگشت مالی تقریباً وجود ندارد و نمایش آثار معمولاً منجر به فروش نمی‌شود.
وی تأکید کرد: در همدان مجموعه‌داران جدی یا خریداران خصوصی آثار هنری بسیار اندک هستند و در دستگاه‌های دولتی نیز روند خرید آثار «عملاً متوقف» است. به همین دلیل، بسیاری از هنرمندان انگیزه‌ای برای تولید مستمر آثار حرفه‌ای ندارند.
وی درباره شرایط نگهداری و میزان رطوبت‌پذیری آثار خوشنویسی در نگارخانه‌ها گفت: از نظر دما، نور و رطوبت مشکلی وجود ندارد. آثار معمولاً یک تا دو روز پیش از برگزاری نمایشگاه جمع‌آوری و آماده می‌شوند و پس از پایان نمایشگاه نیز به هنرمندان بازگردانده می‌شوند. نگارخانه شهید آوینی دارای انبارهایی برای نگهداری موقت آثار است که شرایط مناسبی را فراهم می‌سازد.
رئیس انجمن خوشنویسان استان همدان همچنین از وجود ارتباط مؤثر بین نگارخانه‌ها و مراکز آموزشی خبر داد و افزود: اخیراً نمایشگاه‌هایی از هنرجویان دانشگاه‌ها برگزار شده و ارتباط میان دانشجویان و گالری‌ها برقرار است. از این نظر محدودیتی وجود ندارد.
نجومی علت اصلی رکود بازار هنر در همدان را نبود چرخه اقتصادی در تولید و فروش آثار دانست و متذکر شد: هنرمند حرفه‌ای برای خلق اثر هزینه می‌کند. وقتی این آثار به فروش نمی‌رسند، به‌مرور انگیزه تولید کاهش پیدا می‌کند. تا آثار وارد چرخه مالی نشوند، نه هنرمند دلگرم می‌ماند و نه بازار شکل می‌گیرد.
وی اضافه کرد: کاهش خرید آثار هنری از سوی نهادهای دولتی و نبود مجموعه‌داران خصوصی، دو عامل جدی در دلسردی هنرمندان هستند.
* راهکارهای پیشنهادی برای احیای بازار هنر
وی با اشاره به تجربه دوران کرونا و افزایش اعتماد مردم به خرید برخط، پیشنهاد ایجاد یک سامانه رسمی فروش آثار هنری را مطرح کرد و یادآور شد: یک سایت فروش آثار هنری زیر نظر اداره فرهنگ و ارشاد می‌تواند کمک بزرگی باشد؛ البته این سامانه باید فیلتر و داوری داشته باشد تا هر اثری در آن عرضه نشود.
رئیس انجمن خوشنویسان استان همدان در کنار پیشنهاد ایجاد سکوی برخط، راه‌اندازی نمایشگاه و فروشگاه دائمی آثار هنری در همدان را نیز ضروری دانست و تأکید کرد: تصویر دیجیتال به‌تنهایی کافی نیست. مخاطب باید اثر را از نزدیک ببیند، نور و جنسیت کار را لمس کند. تشکیل یک گالری دائمی فروش در کنار سایت برخط می‌تواند چرخه عرضه و فروش آثار هنری را به شکلی کامل و کارآمد تکمیل کند.
* بازار هنرهای تجسمی همدان تقریباً صفر است
در ادامه یک هنرمند هنرهای تجسمی از شهرستان نهاوند، نیز در گفت‌وگو با ما با بیان ضعف‌های موجود در نگارخانه‌ها و بازار فروش آثار هنری، وضعیت ارائه و نمایش آثار هنری در همدان را «ضعیف و ناکارآمد» توصیف کرد.
حجت صفی‌منش که بیش از 30 سال سابقه کار و فعالیت هنری دارد، با اشاره به نبود استانداردهای لازم در نگارخانه‌های همدان گفت: من حتی نگارخانه همدان را به چشم ندیدم که بخواهم آثارم را ارائه کنم. عملکرد آن‌ها بسیار ضعیف است و اگر هم نمایشگاهی برای فروش آثار برگزار شود، فقط برای هنرمندان در مرکز استان بوده و شامل شهرستان‌ها نمی‌شود.
وی بازار هنرهای تجسمی در همدان را تقریباً «صفر» ارزیابی کرد و افزود: با وجود تلاش‌های هنرمندان جوان، هیچ فرصتی برای فروش آثار در همدان فراهم نیست. حتی خود من که سال‌ها نقاشی کشیده‌ام، هیچ فروشی در این شهر نداشته‌ام.
این هنرمند نهاوندی همچنین یادآور شد: نبود اطلاع‌رسانی مناسب و محدود بودن جشنواره‌ها، دسترسی و دیده شدن آثار هنرمندان را دشوار کرده و در نتیجه انگیزه هنرمندان کاهش می‌یابد.
صفی‌منش در پاسخ به مقایسه وضعیت هنر همدان با دیگر استان‌ها گفت: از شهرهای بزرگ اطلاع دقیقی ندارم، ولی تا جایی که می‌دانم، تهران در زمینه نمایش و فروش آثار هنری بسیار فعال است و همدان نمی‌تواند با آن رقابت کند.
وی وضعیت خریداران آثار هنری در همدان را «صفر» توصیف کرد و افزود: عامل اصلی رکود بازار هنر در همدان، مشکلات اقتصادی و کم‌رنگ شدن جشنواره‌هاست. تا زمانی که این شرایط باقی بماند، هنرمندان انگیزه کافی برای تولید آثار حرفه‌ای نخواهند داشت.
این هنرمند پیشکسوت برای ایجاد یک چرخه حرفه‌ای تولید و فروش آثار، پیشنهاد ایجاد مرکزی مستقل و مجهز برای عرضه آثار هنرمندان استان را مطرح کرد و گفت: یک مکان مناسب باید تجهیز شود، هنرمندان آثار خود را آنجا ارائه دهند و مردم نیز دعوت شوند تا از نمایشگاه بازدید کنند. این گام ابتدایی می‌تواند به دیده شدن آثار و انگیزه هنرمندان کمک کند.
صفی‌منش همچنین ابراز امیدواری کرد که همدان در آینده بتواند نمایشگاه‌های ملی یا حتی بین‌المللی را برگزار کند، با این شرط که نگاه‌ها محدود به یک گروه خاص نباشد، مدیریت صحیح وجود داشته باشد و ظرفیت‌های گردشگری و رفت‌وآمد شهر به شکل مؤثر در جذب مخاطب عمومی مورد استفاده قرار گیرد.
وی به وضعیت شهرستان‌ها نیز اشاره کرد و گفت: در شهرستان ما هیچ نگارخانه‌ای وجود ندارد و مکان‌های موجود برای برگزاری نمایشگاه‌ها مناسب نیستند. تجهیزات کافی برای نمایش آثار فراهم نیست و تبلیغات نیز انجام نمی‌شود. هنرمند مجبور است تمام هزینه‌ها و تبلیغات را خود بر عهده بگیرد، بدون اینکه فروش آثار تضمین شود.
این هنرمند هنرهای تجسمی مطرح کرد: این شرایط باعث می‌شود انگیزه و شور هنرمندان جوان کاهش یابد و سرمایه‌گذاری در تولید آثار هنری توجیه اقتصادی نداشته باشد.
* راهکارهای احیای هنر همدان؛ از رکود نگارخانه‌ها تا بازگشت انگیزه هنرمندان
در پایان باید گفت؛ وضعیت هنر در همدان و شهرستان‌ها نشان می‌دهد که خلق آثار ارزشمند هنرمندان، بدون زیرساخت‌های مناسب برای نمایش و فروش، در نوعی خلأ و بی‌توجهی قرار دارد. نگارخانه‌ها، با وجود ظرفیت بالقوه، به‌دلیل محدودیت‌های فضایی، کمبود استانداردهای حرفه‌ای و نبود بازگشت مالی، نتوانسته‌اند نقش واقعی خود را در حمایت از هنرمندان ایفا کنند. بازار خرید آثار هنری نیز ضعیف است و انگیزه تولید آثار جدید را کاهش داده؛ وضعیتی که بیش از همه بر هنرمندان جوان و تازه‌کار تأثیرگذار است.
تجربه هنرمندان پیشکسوت و حرفه‌ای مانند خسرو نجومی و فعالان هنرهای تجسمی مانند حجت صفی‌منش نشان می‌دهد که راهکارهای عملی و مؤثر برای بهبود این چرخه وجود دارد. ایجاد نگارخانه‌های استاندارد و مجهز، مراکز دائمی فروش آثار و سکوهای برخط معتبر، می‌تواند امکان دیده شدن آثار، فروش و بازگشت مالی هنرمندان را فراهم کرده و چرخه تولید تا عرضه آثار را تکمیل کند.
با این حال، باید توجه داشت که شهرستان‌ها به همان اندازه مرکز استان نیازمند دیده شدن و فرصت برای نمایش آثار هستند. وقتی هنر نتواند در شهرستان‌ها به‌درستی ارائه شود، نه‌تنها امکان دیده شدن و فروش آثار محدود می‌شود، بلکه فرصت انتقال فرهنگ و هنر به زندگی روزمره مردم نیز از دست می‌رود. این مسئله مانع ماندگاری آثار و انتقال تجربه هنرمندان به نسل بعد می‌شود. برای اینکه هنر در زندگی مردم جایگاه پیدا کند و به خانه‌ها و جامعه راه یابد، لازم است به زیرساخت‌ها، اطلاع‌رسانی، حمایت مالی و ایجاد فضاهای استاندارد در شهرستان‌ها توجه ویژه‌ای شود.
به‌طور کلی، تقویت زیرساخت‌ها، حمایت نهادهای دولتی و بخش خصوصی، برنامه‌ریزی هوشمندانه و ایجاد چرخه حرفه‌ای تولید تا عرضه، نه‌تنها انگیزه هنرمندان را افزایش می‌دهد، بلکه همدان و استان‌های اطراف را به مراکز فعال و تأثیرگذار هنرهای تجسمی و خوشنویسی در کشور تبدیل می‌کند. بدون چنین رویکردی، استعدادها و آثار هنری ارزشمند استان همچنان در سایه رکود، کم‌توجهی و دیده نشدن باقی خواهند ماند و فرصت انتقال فرهنگ و هنر به نسل‌های آینده از دست خواهد رفت.

سمیرا گمار