شهر جهانی ملایر به‌عنوان یکی از کهن‌ترین شهرهای غرب ایران، دارای پیشینه تاریخی غنی و میراث فرهنگی و معماری بی‌نظیری است که پیوستن این شهر به مجمع شهرهای تاریخی ایران، می‌تواند نقش مهمی در حفظ، معرفی و توسعه این میراث ایفا کند.
بناهای تاریخی مانند قلعه سلیمان‌خان، یخچال طبیعی میرفتاح و ارگ باستانی نوشیجان ملایر تنها سازه‌های قدیمی نیستند؛ آن‌ها به مردم ملایر یادآوری می‌کنند که نیاکانشان توانسته‌اند بر دشواری‌های طبیعت غلبه کنند و تمدنی درخشان پدید آورند.
هویت امروز ملایر، آمیزه‌ای پیچیده از این لایه‌های تاریخی بوده؛ اقتصاد این شهرستان مبتنی بر کشاورزی و صنعت است. شهرت ملایر به‌عنوان «شهر جهانی انگور» و تولیدکننده عمده شیره و فرآورده‌های انگور، ریشه در اقلیم مساعد و دانش بومی دارد که خود میراث تعامل دیرینه با زمین است. از سوی دیگر، وجود شهرک‌های صنعتی، نشان‌دهنده تلاش برای تعریف هویتی جدید در چارچوب اقتصاد ملی است.
وجود تنوع قومی با زبان‌های متنوع، آن را به آزمایشگاه زنده‌ای از هم‌زیستی فرهنگی تبدیل کرده است و این تنوع، میراث مستقیم موقعیت گذرگاهی آن بوده و غنای فرهنگی‌اش را چندبرابر می‌کند.
ملایر دارای مجموعه‌ای منحصربه‌فرد از آثار تاریخی و باستانی است که برخی از آن‌ها از اهمیت جهانی برخوردارند؛ دژ معبد نوشیجان، مهم‌ترین و سالم‌ترین بنای خشتی جهان، به‌جامانده از دوران مادها بوده که نشان‌دهنده قدمت چندین‌هزارساله این منطقه است.
* ملایر، گذرگاه تاریخ با غنای تاریخی و فرهنگی
بافت تاریخی این شهر از اهمیت زیادی برخوردار است؛ ملایر یکی از 168 شهر دارای بافت تاریخی در ایران بوده که در دل خود آثار متعدد فرهنگی و تاریخی مانند بازار سنتی، مساجد تاریخی، کاروان‌سراها، عمارت‌های قدیمی و محلات تاریخی را جای داده است.
تنوع آثار از دیگر ویژگی‌های بارز این شهرستان است؛ از قلعه انوج گرفته تا روستاهای تاریخی همچون پری و گوراب، همگی گواهی بر غنای تاریخی این شهر هستند. این ویژگی‌ها ملایر را به‌عنوان یک شهر تاریخی شاخص مطرح می‌کند که شایستگی عضویت در مجمع شهرهای تاریخی ایران را دارد.
تنوع آثار از دیگر ویژگی‌های بارز این شهرستان است، از قلعه انوج گرفته تا روستاهای تاریخی همچون پری و گوراب، همگی گواهی بر غنای تاریخی این شهر هستند، این ویژگی‌ها ملایر را به‌عنوان یک شهر تاریخی شاخص مطرح می‌کند که شایستگی عضویت در مجمع شهرهای تاریخی ایران را دارد.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که مجمع شهرهای تاریخی ایران به‌عنوان یک سازمان غیر انتفاعی، نقش مهمی در حفاظت از میراث تاریخی، توسعه گردشگری و تبادل تجربیات ایفا می‌کند و موجب هماهنگی بین شهرهای عضو برای حفظ و مرمت آثار تاریخی و معرفی شهرهای تاریخی به‌عنوان مقاصد گردشگری داخلی و بین‌المللی می‌شود.
عضویت در این مجمع موجب بهره‌گیری از تجربیات سایر شهرهای تاریخی در زمینه مدیریت و توسعه شهری می‌شود و فرصتی برای ملایر فراهم می‌آورد تا از این مزایا بهره‌مند شود.
* عضویت در مجمع، تقویت ارتباط با اتحادیه‌های جهانی
معرفی ظرفیت‌ها، جذب گردشگر، حفظ هویت شهری و ارتباط با نهادهای جهانی ازجمله مزایای پیوستن ملایر به مجمع شهرهای تاریخی ایران به‌شمار می‌رود؛ ملایر با داشتن دو برند جهانی منبت و انگور و یک برند ملی، می‌تواند از طریق این مجمع، ظرفیت‌های خود را در سطح ملی و بین‌المللی معرفی کند.
با توجه به اهمیت گردشگری تاریخی و فرهنگی، عضویت در مجمع می‌تواند به جذب گردشگران و سرمایه‌گذاران کمک کند، از سوی دیگر بافت تاریخی ملایر به‌عنوان الگویی از هویت اصیل شهری، نیازمند توجه و مرمت است و این مجمع می‌تواند در جلب حمایت‌های لازم مؤثر باشد.
درعین‌حال مجمع شهرهای تاریخی امکان ارتباط با اتحادیه‌های جهانی را فراهم می‌آورد و این فرصت را به شهرها می‌دهد تا در اجلاسیه‌های بین‌المللی شرکت کنند.
در این میان پیوستن ملایر به مجمع شهرهای تاریخی نیازمند همکاری و حمایت نهادهایی همچون شورای اسلامی شهر و شهرداری به‌عنوان مجری و پیگیر اصلی این طرح، دستگاه‌های اجرایی و نمایندگان برای تسهیل روند اداری و جلب حمایت‌های ملی است و با توجه به عملکرد مثبت این نهادها در گذشته، می‌توان امیدوار بود که پیوستن ملایر به مجمع با موفقیت همراه شود.
مجمع شهرهای تاریخی ایران به‌عنوان سازمانی غیر انتفاعی متشکل از تمامی شهرهای عضو است؛ درحال حاضر بیش از 25 شهر عضو این مجمع هستند و شهرهای غیر عضو درصورت تمایل می‌توانند درخواست خود را به دبیرخانه دائمی مجمع اعلام کنند و با تأیید هیئت رئیسه و تصویب مجمع، به عضویت مجمع درآیند.
* عضویت 25 شهر تاریخی ایران در مجمع
هیئت رئیسه با انتخاب اعضا در مجمع عمومی و شامل چهار نفر عضو و رئیس دبیرخانه برای یک دوره دوساله انتخاب می‌شوند و وظیفه هدایت و راهبری مجمع را به‌عهده دارند، اعضای هیئت رئیسه از بین شهرهای عضو توسط مجمع عمومی انتخاب و مدت تصدی آن‌ها از روز انتخاب به مدت دو سال است و هر چندوقت یک‌بار به درخواست رئیس هیئت رئیسه، جلسات بحث و تبادل نظر تشکیل می‌شود.
در نخستین اجلاس که دهم آبان‌ماه سال گذشته در اصفهان برگزار شد، شهرداری اصفهان به‌عنوان دبیرخانه دائمی مجمع شهرهای تاریخی کشور و عضو هیئت رئیسه انتخاب و شهرهای یزد، کرمان، همدان و قزوین به‌عنوان سایر اعضای هیئت رئیسه و شهر رشت به‌عنوان عضو علی‌البدل، به مدت دو سال انتخاب شدند.
همچنین چهار عضو ناظر هیئت رئیسه مجمع شامل نماینده تام‌الاختیار وزارت میراث، گردشگری و صنایع دستی، وزارت کشور، وزارت مسکن و شهرسازی و دفتر ملی یونسکو انتخاب شدند؛ چهار کمیسیون تسهیل و تعامل بین نهادی، آموزش و ترویج، حفاظت و احیا و سرمایه‌گذاری و مشارکت پس از تصویب اعضا، در مجمع عمومی تشکیل شد.
شهردار شهر مرودشت به‌عنوان دبیر کمیسیون تسهیل و تعامل بین نهادی، شهردار شهر زواره به‌عنوان دبیر کمیسیون آموزش و ترویج، شهردار شهر نائین به‌عنوان دبیر کمیسیون حفاظت و احیا و شهردار شهر کاشان به‌عنوان دبیر کمیسیون سرمایه‌گذاری و مشارکت با رأی اعضای مجمع، انتخاب شدند.
در نخستین اجلاس مجمع شهرهای تاریخی کشور به میزبانی شهر اصفهان، جلسه‌ای برای تصویب اساسنامه و ساختار این مجمع تشکیل و شهردار اصفهان به‌عنوان رئیس مجمع شهرهای تاریخی ایران انتخاب شد؛ شهر اصفهان مسئولیت دبیرخانه دائمی مجمع شهرهای تاریخی ایران را برعهده دارد.
در همین رابطه رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر اظهار کرد: ملایر یکی از کهن‌ترین شهرهای غرب ایران است که در دل خود مجموعه‌ای از فضاهای تاریخی، معماری سنتی و آثار ارزشمند فرهنگی را جای داده است و ریشه در دوران پیش از اسلام دارد.
* ضرورت معرفی آثار تاریخی ملایر به جهان
«ابراهیم جلیلی» افزود: آثار و محوطه‌های باستانی همچون دژ معبد نوشیجان به‌عنوان مهم‌ترین و سالم‌ترین بنای خشتی دوران مادها، قلعه بلند انوج، روستای پری و روستای گوراب که همگی مربوط به دوران‌های قبل از میلاد هستند، ملایر را ازنظر تاریخی در جایگاه ویژه‌ای قرار داده‌اند.
وی با بیان اینکه ملایر به‌عنوان یکی از 168 شهر دارای بافت تاریخی بوده و در دل بافت تاریخی آثار فرهنگی و تاریخی نیز دارد، ادامه داد: این آثار در فهرست آثار ملی و واجد ارزش، ثبت شده است.
رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر بازار سنتی، زورخانه بابک به‌عنوان قدیمی‌ترین زورخانه استان همدان، مسجد تاریخی حاج‌قاسم، مسجد تاریخی عاشورا، کاروان‌سرای فرهنگ، سرای نو، سرای کرمانشاهی، سرای لحاف‌دوزها، سرای مقدم‌نو، مسافرخانه فردوسی، مسافرخانه کتابی و مسجد صفی را ازجمله آثار تاریخی این شهرستان عنوان کرد.
جلیلی از دیگر آثار تاریخی این شهرستان به حمام بلور ایمانی، ساختمان دخانیات، عمارت کلاه فرنگی، عمارت مصدقی و لطفعلیان، جداره‌های باارزش تاریخی، عمارت زعفرانیه، مدارس قدیمی، محلات عباسی، دروازه سنگی، کیقبادی و تکایا اشاره کرد.
وی گفت: امروزه اهمیت بافت تاریخی هم به‌عنوان یک الگوی بخش اصیل هویت شهری و دارای الگوهای فضایی و کالبدی منحصربه‌فرد و هم از منظر توسعه شهری و گردشگری است.
رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر با اشاره به اهمیت مجمع شهرهای تاریخی، تأکید کرد: مجمع شهرهای تاریخی در جهان دارای عنوان و سازمان و رئیس اتحادیه است و شهرها می‌توانند در اجلاسیه جهانی این مجمع شرکت کنند.
جلیلی افزود: به همین منظور ضرورت دارد شهر ملایر با داشتن دو برند جهانی مبلمان منبت و انگور، یک برند ملی و آثار فاخر و باارزش بین‌المللی ازجمله ارگ نوشیجان و قدمت چندین هزارساله، به این مجمع بپیوندد و با ارتباط با اعضای مجمع مانند سایر برندها، در این مجمع نیز خوش درخشیده و ملایر تاریخی را به ایران و دنیا معرفی کند.
وی یادآور شد: با عملکرد شورای اسلامی شهر و شهردار ملایر و مجموعه شهرداری و حمایت‌های فرمانداری و نمایندگان مردم ملایر در مجلس و میراث فرهنگی، به‌طور قطع این اتفاق برگ برنده‌ای دیگر برای شهر با هویت تاریخی ملایر خواهد بود.
جلیلی تأکید کرد: میراث فرهنگی به‌عنوان نهاد متولی حفظ آثار تاریخی، می‌تواند در معرفی و ثبت آثار ملایر نقش کلیدی ایفا کند.
ره‌آورد:
ملایر با دارا بودن پیشینه تاریخی غنی، آثار باستانی منحصربه‌فرد و بافت تاریخی ارزشمند، شایستگی عضویت در مجمع شهرهای تاریخی ایران را دارد، این اقدام نه‌تنها به حفظ و معرفی میراث فرهنگی این شهر کمک می‌کند، بلکه می‌تواند نقش مهمی در توسعه گردشگری و اقتصادی منطقه‌ ایفا کند.
با حمایت نهادهای محلی و ملی، پیوستن ملایر به این مجمع می‌تواند به‌عنوان یک برگ برنده در راستای معرفی هرچه بیشتر این شهر به ایران و جهان عمل کند.
* به گزارش خبرگزاری ایرنا