دو فرش اردبیلی زینتبخش موزههای لسآنجلس و ویکتوریا
در حالی که دو فرش شاهکار صفوی اردبیل سالهاست در موزههای لندن و لسآنجلس چشم جهانیان را خیره میکنند، نسخه معاصر از این اثر نیز امروزه در موزه شیخ صفیالدین اردبیلی به نمایش درآمده است.
دوره شگفتی و عظمت قالیبافی در دوره صفوی که با حمایت پادشاهان سفارشدهندگان و وجود هنرمندان توانای عرصه هنرهای سنتی در کارگاههای متعددی در شهرهای مختلف ایران شکل گرفت؛ گنجینه منحصر بهفردی از فرشهای ارزشمند را به جهانیان عرض کرد که چه به لحاظ ویژگیهای طرح و نقش و چه از نظر تکنیک و فن یافت سرآمد هنرهای هم عصر خود بود. بیشتر این فرشهای نفیس امروزه زینتبخش موزههای دنیا است و معمولاً بر اساس نوع طرح (نقشه) نامگذاری شده است.
فرش اردبیل که پس از فرش ترنجدار (با صحنههای شکارگاه موجود در موزه بلدی پتسولی میلان به تاریخ 929 هجری قمری اثر غیاث الدین جامی)، دومین فرش کتیبهدار دوره صفوی محسوب میشود در دوره شاه طهماسب اول و برای اهدا به مقبره عارف و صوفی مشهور ایرانی به نام شیخ صفیالدین اردبیلی که سلاطین این سلسله به سبب انتساب به نام او به صفویه یا صفویان موسوم شدهاند بافته شد.
این فرش که بهصورت جفت بوده امروزه در موزههای ویکتوریا و آلبرت لندن و مجموعه پلگئی که اکنون در موزه لس آنجلس قرار دارد نگهداری میشود. نمونه بزرگتر و مشهورتر در «موزه ویکتوریا و آلبرت» لندن نگهداری میشود و نسخه دوم آن در «موزه هنر شهر لسآنجلس» به نمایش درآمده. هر دو از یک مجموعه منشأ گرفتهاند. فرش لندن در قرن نوزدهم با دقت بسیار مرمت و بازسازی شده و بخشهایی از هر دو فرش در آن بهکار رفته است.
فرشهای اردبیل در سالهای 1539 تا 1540 و به سفارش شاه طهماسب، یکی از تأثیرگذارترین حامیان هنر فرشبافی ایران، بافته شدند. فرش بزرگتر لندن بهویژه بهدلیل ابعاد عظیم، ظرافت خیرهکننده و مهارت بالای بافندگان آن شناخته شده و حدود 26 میلیون گره دارد.
فرش اردبیل قدیمیترین فرش تاریخگذاریشده جهان و یکی از بزرگترین، زیباترین و از نظر تاریخی مهمترین فرشها است. به همین دلیل بافتی بسیار ظریف و آسیبپذیر دارد و نیازمند مراقبت و نگهداری دقیق است. این فرش در شهر اردبیل در شمال غربی ایران، محل دفن شیخ صفیالدین اردبیلی که در سال 1334 درگذشت، بافته شده. شیخ، رهبر صوفی و از اجداد شاه اسماعیل، بنیانگذار سلسله صفوی بود.
اگرچه ریشه دقیق این فرش مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که توسط دربار برای حرم شیخ سفارش داده شده که تا قرن شانزدهم مکانی زیارتی بود.
میتوان تاریخ دقیق فرش را به لطف کتیبهای در یک لبه آنکه شامل کتیبه شعری، یک امضا با نوشته «غلام درگاه، مقصود کاشانی» و تاریخ 946 در تقویم مسلمانان، معادل 1539-1540 میلاد، تعیین کرد. مقصود احتمالاً مقام درباری مسئول تولید فرش بوده و نه یک برده به معنای واقعی کلمه.
تمام سطح فرش اردبیل با یک طرح یکپارچه واحد پوشانده شده؛ شاهکاری چشمگیر با توجه به اندازه بزرگ فرش. حاشیه آن از چهار نوار موازی تشکیل شده. این طرح، یک زمینه مستطیل شکل عظیم را احاطه کرده که یک مدالیون زرد بزرگ در مرکز آن قرار دارد. مدالیون توسط حلقهای از اشکال بیضی نوکتیز احاطه شده و یک چراغ از هر دو انتهای آن آویزان است. این قطعه مرکزی با چهار قطعه گوشهای که ربعهایی از یک ترکیب مشابه اما سادهتر هستند، بدون چراغها، هماهنگ شده است.
چراغهایی که از قطعه مرکزی آویزان هستند، اندازههای متفاوتی دارند. برخی معتقدند که این کار برای ایجاد یک اثر پرسپکتیو انجام شده اگر نزدیک چراغ کوچک بنشینید، هر دو به یک اندازه بهنظر میرسند. با این حال، هیچ مدرک دیگری مبنی بر استفاده از این نوع پرسپکتیو در ایران در دهه 1530 وجود ندارد و خود چراغها به جای اشیا سهبعدی، بهصورت اشکال مسطح نشان داده شدهاند. دیدگاه دیگر این است که این تفاوت، یک نقص عمدی در طراحی است که منعکسکننده این باور است که کمال فقط متعلق به خداست.
این الگوی خیرهکننده شامل 10 رنگ است. رنگها از مواد طبیعی مانند پوست انار و نیل ساخته شدهاند، بنابراین سایهها کمی متفاوت هستند و در جایی که از دستههای تیرهتر و روشنتر پشم استفاده شده است، یک اثر «موجدار» ایجاد میکنند.
هر بخش از طرح با یک یا چند نوع طرح طوماری با گلها یا برگهای چرخان خارقالعاده، که از ویژگیهای طرحهای اوایل سلسله صفوی است، پر شده، در برخی از آنها، اشکال مارپیچ متقارنی نیز وجود دارد که نمایانگر ابرها هستند. بافندگان احتمالاً از روی نقشههایی که توسط یک طراح متخصص ارائه شده بود، کار میکردند.
پرز پشم، که رنگ را بسیار بهتر از ابریشم نگه میدارد، بسیار متراکم است و حدود پنج هزار و 300 گره در هر ده سانتیمتر مربع وجود دارد. این تراکم به طراح اجازه میداد تا جزئیات زیادی را در آن بگنجاند. ساخت چنین فرش بزرگی با این همه گره، چندین سال طول میکشید تا تیمی از بافندگان ماهر تا 10 بافنده ممکن است همزمان روی فرش کار کرده باشند. بافت فرش معمولاً توسط زنان در خانه انجام میشد، اما یک سفارش درباری مانند این ممکن است توسط مردان بافته شده باشد.
این فرش در سال 1843 هنوز در حرم شیخ صفیالدین بود، جایی که بازدیدکنندگان بریتانیایی هم آن را میدیدند. حدود 30 سال بعد، حرم دچار زلزله شد و فرش به یک شرکت فرش منچستر فروخته شد که آن را در سال 1892 برای فروش گذاشت. ویلیام موریس طراح، در بازرسی فرش از طرف موزه ویکتوریا و آلبرت (V&A)، آن را «یک کمال بینظیر از نظر منطقی و زیبا» گزارش داد. این موزه در مارس 1893 فرش را به قیمت 2000 پوند خریداری کرد.
در سال 2006، موزه ویترین بزرگی را در مرکز گالری جمیل هنر اسلامی ایجاد کرد تا فرش همانطور که در نظر گرفته شده بود، روی زمین دیده شود. برای حفظ رنگهای غنی آن، گالری هر ساعت به مدت 10 دقیقه و هر نیم ساعت به مدت 10 دقیقه روشن میشود.
اکنون فرشی در موزه آرامگاه شیخ صفیالدین اردبیلی وجود دارد که از روی همین فرش در سال 78 به سفارش سازمان میراث فرهنگی وقت و به دست بافندگان تبریزی و اردبیلی به مدت پنج سال بافته شد. این فرش مدتی در داخل آرامگاه قرار داشت اما چند سالی است که به جنتسرای این آرامگاه انتقال پیدا کرده و سالهاست که بهعنوان اثر موزهای به نمایش گذاشته شده است.
دوره شگفتی و عظمت قالیبافی در دوره صفوی که با حمایت پادشاهان سفارشدهندگان و وجود هنرمندان توانای عرصه هنرهای سنتی در کارگاههای متعددی در شهرهای مختلف ایران شکل گرفت؛ گنجینه منحصر بهفردی از فرشهای ارزشمند را به جهانیان عرض کرد که چه به لحاظ ویژگیهای طرح و نقش و چه از نظر تکنیک و فن یافت سرآمد هنرهای هم عصر خود بود. بیشتر این فرشهای نفیس امروزه زینتبخش موزههای دنیا است و معمولاً بر اساس نوع طرح (نقشه) نامگذاری شده است.
فرش اردبیل که پس از فرش ترنجدار (با صحنههای شکارگاه موجود در موزه بلدی پتسولی میلان به تاریخ 929 هجری قمری اثر غیاث الدین جامی)، دومین فرش کتیبهدار دوره صفوی محسوب میشود در دوره شاه طهماسب اول و برای اهدا به مقبره عارف و صوفی مشهور ایرانی به نام شیخ صفیالدین اردبیلی که سلاطین این سلسله به سبب انتساب به نام او به صفویه یا صفویان موسوم شدهاند بافته شد.
این فرش که بهصورت جفت بوده امروزه در موزههای ویکتوریا و آلبرت لندن و مجموعه پلگئی که اکنون در موزه لس آنجلس قرار دارد نگهداری میشود. نمونه بزرگتر و مشهورتر در «موزه ویکتوریا و آلبرت» لندن نگهداری میشود و نسخه دوم آن در «موزه هنر شهر لسآنجلس» به نمایش درآمده. هر دو از یک مجموعه منشأ گرفتهاند. فرش لندن در قرن نوزدهم با دقت بسیار مرمت و بازسازی شده و بخشهایی از هر دو فرش در آن بهکار رفته است.
فرشهای اردبیل در سالهای 1539 تا 1540 و به سفارش شاه طهماسب، یکی از تأثیرگذارترین حامیان هنر فرشبافی ایران، بافته شدند. فرش بزرگتر لندن بهویژه بهدلیل ابعاد عظیم، ظرافت خیرهکننده و مهارت بالای بافندگان آن شناخته شده و حدود 26 میلیون گره دارد.
فرش اردبیل قدیمیترین فرش تاریخگذاریشده جهان و یکی از بزرگترین، زیباترین و از نظر تاریخی مهمترین فرشها است. به همین دلیل بافتی بسیار ظریف و آسیبپذیر دارد و نیازمند مراقبت و نگهداری دقیق است. این فرش در شهر اردبیل در شمال غربی ایران، محل دفن شیخ صفیالدین اردبیلی که در سال 1334 درگذشت، بافته شده. شیخ، رهبر صوفی و از اجداد شاه اسماعیل، بنیانگذار سلسله صفوی بود.
اگرچه ریشه دقیق این فرش مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که توسط دربار برای حرم شیخ سفارش داده شده که تا قرن شانزدهم مکانی زیارتی بود.
میتوان تاریخ دقیق فرش را به لطف کتیبهای در یک لبه آنکه شامل کتیبه شعری، یک امضا با نوشته «غلام درگاه، مقصود کاشانی» و تاریخ 946 در تقویم مسلمانان، معادل 1539-1540 میلاد، تعیین کرد. مقصود احتمالاً مقام درباری مسئول تولید فرش بوده و نه یک برده به معنای واقعی کلمه.
تمام سطح فرش اردبیل با یک طرح یکپارچه واحد پوشانده شده؛ شاهکاری چشمگیر با توجه به اندازه بزرگ فرش. حاشیه آن از چهار نوار موازی تشکیل شده. این طرح، یک زمینه مستطیل شکل عظیم را احاطه کرده که یک مدالیون زرد بزرگ در مرکز آن قرار دارد. مدالیون توسط حلقهای از اشکال بیضی نوکتیز احاطه شده و یک چراغ از هر دو انتهای آن آویزان است. این قطعه مرکزی با چهار قطعه گوشهای که ربعهایی از یک ترکیب مشابه اما سادهتر هستند، بدون چراغها، هماهنگ شده است.
چراغهایی که از قطعه مرکزی آویزان هستند، اندازههای متفاوتی دارند. برخی معتقدند که این کار برای ایجاد یک اثر پرسپکتیو انجام شده اگر نزدیک چراغ کوچک بنشینید، هر دو به یک اندازه بهنظر میرسند. با این حال، هیچ مدرک دیگری مبنی بر استفاده از این نوع پرسپکتیو در ایران در دهه 1530 وجود ندارد و خود چراغها به جای اشیا سهبعدی، بهصورت اشکال مسطح نشان داده شدهاند. دیدگاه دیگر این است که این تفاوت، یک نقص عمدی در طراحی است که منعکسکننده این باور است که کمال فقط متعلق به خداست.
این الگوی خیرهکننده شامل 10 رنگ است. رنگها از مواد طبیعی مانند پوست انار و نیل ساخته شدهاند، بنابراین سایهها کمی متفاوت هستند و در جایی که از دستههای تیرهتر و روشنتر پشم استفاده شده است، یک اثر «موجدار» ایجاد میکنند.
هر بخش از طرح با یک یا چند نوع طرح طوماری با گلها یا برگهای چرخان خارقالعاده، که از ویژگیهای طرحهای اوایل سلسله صفوی است، پر شده، در برخی از آنها، اشکال مارپیچ متقارنی نیز وجود دارد که نمایانگر ابرها هستند. بافندگان احتمالاً از روی نقشههایی که توسط یک طراح متخصص ارائه شده بود، کار میکردند.
پرز پشم، که رنگ را بسیار بهتر از ابریشم نگه میدارد، بسیار متراکم است و حدود پنج هزار و 300 گره در هر ده سانتیمتر مربع وجود دارد. این تراکم به طراح اجازه میداد تا جزئیات زیادی را در آن بگنجاند. ساخت چنین فرش بزرگی با این همه گره، چندین سال طول میکشید تا تیمی از بافندگان ماهر تا 10 بافنده ممکن است همزمان روی فرش کار کرده باشند. بافت فرش معمولاً توسط زنان در خانه انجام میشد، اما یک سفارش درباری مانند این ممکن است توسط مردان بافته شده باشد.
این فرش در سال 1843 هنوز در حرم شیخ صفیالدین بود، جایی که بازدیدکنندگان بریتانیایی هم آن را میدیدند. حدود 30 سال بعد، حرم دچار زلزله شد و فرش به یک شرکت فرش منچستر فروخته شد که آن را در سال 1892 برای فروش گذاشت. ویلیام موریس طراح، در بازرسی فرش از طرف موزه ویکتوریا و آلبرت (V&A)، آن را «یک کمال بینظیر از نظر منطقی و زیبا» گزارش داد. این موزه در مارس 1893 فرش را به قیمت 2000 پوند خریداری کرد.
در سال 2006، موزه ویترین بزرگی را در مرکز گالری جمیل هنر اسلامی ایجاد کرد تا فرش همانطور که در نظر گرفته شده بود، روی زمین دیده شود. برای حفظ رنگهای غنی آن، گالری هر ساعت به مدت 10 دقیقه و هر نیم ساعت به مدت 10 دقیقه روشن میشود.
اکنون فرشی در موزه آرامگاه شیخ صفیالدین اردبیلی وجود دارد که از روی همین فرش در سال 78 به سفارش سازمان میراث فرهنگی وقت و به دست بافندگان تبریزی و اردبیلی به مدت پنج سال بافته شد. این فرش مدتی در داخل آرامگاه قرار داشت اما چند سالی است که به جنتسرای این آرامگاه انتقال پیدا کرده و سالهاست که بهعنوان اثر موزهای به نمایش گذاشته شده است.
ارسال
نظر
*شرایط و مقررات*
کلمه امنیتی را بصورت حروف فارسی وارد
نمایید
بعنوان مثال : پایتخت ارمنستان ؟ ایروان
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین
(فینگیلیش) خودداری نمايید.
توصیه می شود به جای ارسال نظرات مشابه با نظرات منتشر
شده، از مثبت یا منفی استفاده فرمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای
نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابهی دارند، انتشار نمی یابد.