مجید مرادی؛ از محلههای قدیمی همدان تا شلمچه، ثبت انسانیت در قاب عکس
در دنیای هنر و عکاسی همدان، نام مجید مرادی بهعنوان یکی از شاخصترین عکاسان مستند و دفاع مقدس شناخته میشود. مسیر حرفهای او از سال 1368 آغاز شد؛ زمانی که به شکل کاملاً اتفاقی وارد سینمای جوان شد و با گذراندن دورههای عکاسی و سینما، نخستین قدمها را در دنیای تصویر برداشت. مرادی بیش از سه دهه است که تجربه ثبت لحظات ماندگار زندگی روزمره، دفاع مقدس، طبیعت و آیینهای فرهنگی ایران را دارد.
آثار او نه تنها بازتابدهنده تاریخ و فرهنگ همدان و ایران است، بلکه نگاه شخصی و انسانی او را نیز به نمایش میگذارد؛ نگاهی که همواره به دنبال ثبت حقیقت، احترام به سوژه و انتقال پیام به مخاطب است. مرادی معتقد است یک عکس ماندگار، ترکیبی از نگاه هنری، تکنیک و تعهد اخلاقی است و نسل جدید عکاسان با بهرهگیری از این اصول و ابزارهای دیجیتال میتوانند مسیر هنری خود را به شکلی حرفهای ادامه دهند.
او در این مصاحبه از آغاز مسیر حرفهای، پروژههای شاخص و تأثیر نگاه هنری بر نسل جدید عکاسان سخن میگوید.
مجید مرادی در توضیح آغاز مسیر حرفهای خود گفت: در سال 1368 به شکل کاملاً اتفاقی وارد انجمن سینمای جوان شدم و در دورههای سینما و عکاسی ثبتنام کردم. دوره که تمام شد، با نمرهای متوسط و ارفاق دو نمرهای استادم برای اینکه مشروط نشوم، از آموزش فارغ شدم. نخستین سری عکسهایم مربوط به محلههای قدیمی همدان، بهویژه خیابان شهدا و اطراف رودخانهها بود و نخستین گام من در دنیای عکاسی محسوب میشد که البته هنوز هم ادامه دارد.
وی تأکید کرد: همانطور که عرض کردم، شروع کارم از عکاسی محلههای قدیمی همدان بود، اما خیلی زود جذب ثبت آثار بهجایمانده از دفاع مقدس شدم و تصمیم گرفتم بخشی از تاریخ جنگ را از زاویه شخصی و هنری ثبت کنم.
من بودم و خدا و شلمچه...
یکی از نقاط عطف مسیر حرفهای مرادی، حضور در مناطق عملیاتی شلمچه بود. این عکاس شناختهشده در این زمینه گفت: طی یک ماه و نیم حضور در آن منطقه، فقط من و خدا و شلمچه بودیم؛ هیچکس دیگری نبود. حدوداً یک ماه و نیم، نزدیک به دو ماه طول کشید تا عکاسی کنم. بعد از آن با کمک شخصی که مرا در منطقه حمایت کرد، توانستم مجموعهای از این تصاویر خلق کنم که بعدها به نام "دلتنگیهای باران" شناخته شد.
مرادی تصریح کرد: این مجموعه شامل عکسهایی از دیوارنویسیها، ادوات، بیمارستانهای صحرایی و ساختمانهای بهجایمانده از دفاع مقدس است و همچنان ادامه دارد. همین تجربه، سرآغاز مسیر حرفهای من در ثبت تاریخ دفاع مقدس بود.
مسیر هنری این هنرمند همدانی را میتوان با نگاهی به چهار بخش عمده آثارش دنبال کرد. وی در این باره توضیح داد: نخستین تجربه جدی من، مجموعه دلتنگیهای باران بود که شامل ثبت آثار بهجایمانده از دفاع مقدس است. بخش دوم پروژههای من، عکاسی طبیعت و مستند اجتماعی است. در این بخش تلاش میکنم زندگی روزمره مردم و محیط پیرامون را به شیوهای مستند و هنری ثبت کنم.
وی سپس تصریح کرد: بخش سوم کار حرفهای من، عکاسی از حرم امام رضا (ع) است. پروژهای به نام "زائر" داشتم که مسیر حرکت زائران از خانه تا حرم را ثبت میکند؛ از لحظه خروج از خانه تا بازگشت، شامل مسیرهای اتوبوس، هواپیما، ماشین شخصی، محل اسکان، بازار و آتلیهها. من به لطف شهید گمنام توانستم بهعنوان خادم عکاس امام رضا فعالیت کنم و بخش چهارم پروژهام، پروژه شهید گمنام است. این پروژه شامل مستندسازی تبادل شهدا با جنازههای عراقی، مسیر حرکت آنها در کشور و دفنشان در جایجای ایران است. این پروژه یکی از بخشهای مهم کار حرفهای من به شمار میرود.
این هنرمند مطرح و باسابقه افزود: نمایشگاه "جای پای او" نیز ترکیبی از آثار دو نسل متفاوت بود؛ عکسهای دفاع مقدس و پروژههای مرتبط با شهدای گمنام کنار هم قرار گرفتند. بازدیدکنندگان از این ترکیب بسیار شگفتزده شدند و بازخورد فوقالعادهای داشتند. برخی از یادداشتهای احساس مردم را هنوز نگه داشتهام.
سبک و نگاه هنری و الهامبخشها
مرادی سبک خود را ترکیبی از تکنیک و نگاه انسانی دانست و در این باره گفت: یک عکس خوب باید هم از نظر تکنیکی کامل باشد و هم پیام و نگاه هنرمند در آن منتقل شود. نگاه، زاویه دید و انتخاب سوژه از مهمترین عناصر هر عکس هستند.
وی در ادامه، درباره هنرمندانی که برایش الهامبخش بودهاند، افزود: من از عکاسان بزرگی الهام گرفتهام که نگاه انسانی و مستند را در آثارشان برجسته کردهاند؛ از جمله هانری کارتیه برسون، یکی از بزرگترین چهرههای عکاسی در قرن بیستم که از او بهعنوان غول عکاسی یاد میشود و در عکاسی طبیعت و مستند اجتماعی و دقت در ثبت لحظات واقعی زندگی به من کمک کرد؛ و جیمز نَچوی، یکی از مهمترین عکاسان خبری جنگ که بیش از دو سوم جنگهای دنیا را ثبت کرده و نمونهای درخشان از توجه به لحظات انسانی در شرایط جنگی است.
این هنرمند مطرح تصریح کرد: الهام گرفتن از این هنرمندان به من کمک کرد تا لحظهها را با توجه به انسانیت، احترام و اخلاق عکاسی ثبت کنم، نه صرفاً برای زیبایی یا تکنیک.
مرادی سپس در توصیهای به نسل جوان عکاسان گفت: نسل جدید عکاسان باید اول از همه قواعد و تکنیکها را یاد بگیرند و نگاه خود را پرورش دهند. نگاه در عکاسی، زاویه دید و دقت در ثبت لحظه از مهمترین بخشهای حرفهای بودن است.
وی ادامه داد: ابزارهای دیجیتال و امکانات مدرن کمک میکنند تا سبک خود را شکل دهند، اما بدون دانش و مهارت، این ابزارها کافی نیست. در عکاسی، همواره باید به انسانیت، احترام به سوژه و اخلاق پایبند باشیم و هرگز به زندگی خصوصی مردم سرک نکشیم.
فناوری، شبکههای اجتماعی و آینده عکاسی
این عکاس جنگ تصریح کرد: قطار فناوری و دیجیتال حرکت کرده و نمیتوان جلوی آن را گرفت. ابزارهای جدید امکانات زیادی به عکاس میدهند، اما مهمتر از همه، یادگیری قواعد و تقویت نگاه هنری است.
مرادی در پایان سخنان خود افزود: عکاسی آنالوگ حساسیت خاص خود را داشت، اما حالا دیجیتال با سرعت و دقت بالاتر، فرصتهای بیشتری برای ثبت لحظات ماندگار فراهم میکند. هنرجویان باید ابتدا علم و تکنیک عکاسی را یاد بگیرند و سپس از ابزارهای مدرن بهره ببرند تا سبک خود را شکل دهند و آثار ماندگار خلق کنند.
در پایان باید گفت مجید مرادی با بیش از سه دهه تجربه، نه تنها لحظات تاریخی و فرهنگی ایران را ثبت کرده، بلکه نگاه انسانی و حرفهای خود را در تمامی آثارش جاری ساخته است. مسیر او از ثبت زندگی محلههای قدیمی همدان آغاز شد و با حضور در مناطق عملیاتی دفاع مقدس، ثبت طبیعت و مستند اجتماعی و همچنین فعالیت در حرم امام رضا و پروژههای مرتبط با شهدای گمنام، نشان میدهد عکاسی برای او صرفاً ابزار ثبت تصویر نیست؛ بلکه وسیلهای برای روایت حقیقت، انتقال احساس و حفظ کرامت انسانی است.
آثار مرادی تلفیقی از تکنیک حرفهای، نگاه شخصی و تعهد اخلاقیاند و این ترکیب باعث شده تا تصاویر او هم برای تحلیل تاریخی و هم برای تجربه زیباییشناختی جذاب باشند. او با ثبت لحظاتی که اغلب ناشناخته یا کمتر دیده شدهاند، ارزش تاریخ و فرهنگ ایران را برای نسلهای آینده ماندگار میکند.
تجربه و نگاه مرادی همچنین درسی مهم برای نسل جدید عکاسان دارد: ابزارهای پیشرفته و فناوری دیجیتال بدون مهارت، نگاه دقیق و تحلیل عمیق، نمیتوانند عکس ماندگار خلق کنند. او نشان داده که یک عکاس حرفهای، هم هنرمند است، هم روایتگر و هم حافظ ارزشهای انسانی، و آثارش الهامبخش همه کسانی است که میخواهند با عکاسی، حقیقت، انسانیت و فرهنگ را به تصویر بکشند.
