**سوتیتر** تفاوت شهر دیجیتال با شهر هوشمند**
به گفته دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، در آینده مدیریت شهری ایران، دیگر تنها شناخت کالبد و پروژه‌های عمرانی کافی نخواهد بود؛ شهرِ امروز به شهرداری‌هایی نیاز دارد که بتوانند داده‌های اقتصادی را بفهمند، رفتار مصرف و سرمایه را پیش‌بینی و از هوش اقتصادی برای تصمیم‌سازی استفاده کنند. نبود این نگاه تحلیلی و داده‌محور، حلقه مفقوده‌ای است که نسل تازه شهرداران را از ایفای نقش مؤثر در توسعه پایدار شهری دور کرده؛ موضوعی که باید در کانون اصلاح نسل آینده مدیریت شهری قرار گیرد.
اقتصاد شهری در ایران امروز با چالشی ساختاری روبه‌روست؛ چالشی که در آن وزن بخش عمومی و دولتی به‌مراتب بیشتر از ظرفیت‌های بخش خصوصی و مردمی است. این تمرکز مالکیتی و بودجه‌ای سبب شده بسیاری از شهرها از خلاقیت در تولید، کارآفرینی و سرمایه‌گذاری محلی فاصله بگیرند و در مدار هزینه‌محوری و وابستگی مالی باقی بمانند. در چنین وضعیتی، شهرداری‌ها که باید زیربنای شکل‌گیری دولت‌های محلی باشند، به‌دلیل تکیه بر اعتبارات دولتی از نقش توسعه‌محور خود فاصله گرفته‌اند و نگاه اقتصادی به شهر و شهروند عملاً جای خود را به مدیریت عمرانی سنتی داده است.
این وابستگی تاریخی، پویایی اقتصاد شهری را کاهش داده و سازوکارهای شفاف سرمایه‌گذاری را به چالش کشیده است. هنگامی که درآمد پایدار شهری با تکیه بر مالیات‌های تشویقی، فناوری‌های نو و مشارکت شهروندی شکل نگیرد، عملاً اشتغال در لایه‌های خرد شهری تضعیف و مهاجرت نیروی انسانی خلاق به سمت مراکز بزرگ افزایش می‌یابد. در چنین فضایی، راهکارهای نوآورانه‌ای مانند توسعه هوش اقتصادی شهری، خلق تقاضای محلی و نظام‌های تهاتر سرمایه‌ای می‌تواند مسیر تازه‌ای برای گذار از اقتصاد بودجه‌ای به اقتصاد پویا فراهم آورد.
اکنون ضرورت تغییر الگوی مدیریت شهری بیش از هر زمان احساس می‌شود؛ تغییری از نگاه عمرانی به نگاه اقتصادی و از وابستگی مالی به استقلال محلی. برای بررسی ابعاد این گذار و نقش شهرداری‌ها در احیای موتور اقتصاد شهری، با دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر سید محسن طباطبایی مزدآبادی با اشاره به آسیب‌های متکی بودن اقتصاد شهرها به بخش‌های دولتی و عمومی گفت: وقتی سخن از شهرداری است، یعنی نهادی که باید متمرکز شود بر فعالیت‌های اقتصادی منطقه و محلی شهر؛ از همین رو به شهرداری دولت محلی گفته می‌شود، یا به تعبیر دیگر دولت منطقه در بستر شهر.
به گفته وی، برای تقویت شهر در زمینه‌های اشتغال، سرمایه‌گذاری و خدمات، چند اقدام باید انجام شود. استفاده از بودجه ملی در پروژه‌های فرابخشی بلامانع است، اما شهرداری باید به‌سمت اداره مستقل شهر و تأمین مالی پروژه‌های شهری حرکت کند. مناطق کم‌برخوردار یا نیمه‌برخوردار نیز می‌توانند از حمایت دولت بهره‌مند شوند، به‌شرط آنکه این حمایت در راستای توسعه خدمات شهری باشد.
*پیامدهای وابستگی به بودجه عمومی
دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران ادامه داد: زمانی که دولت‌ها حمایت‌های گسترده‌ای از اقتصاد شهرها انجام می‌دهند، پیامدهای منفی به‌دنبال دارد؛ ازجمله وابستگی به بودجه عمومی و رکود در اقتصاد شهری. نتیجه دیگر این وابستگی، تضعیف کارآفرینی شهری است؛ زیرا با دولتی‌شدن فضای فعالیت شهرداری‌ها، نقش تولیدمحور آن‌ها در اقتصاد شهر از بین می‌رود.
به اذعان طباطبایی، سومین پیامد این وضعیت، فرار استعدادهاست؛ زیرا در نبود فرصت‌های شغلی و کارآفرینی، نیروهای خلاق به‌سمت کلان‌شهرها مهاجرت می‌کنند. ازاین‌رو، برای شکل‌گیری نظام مدیریت استعداد در شهر، شهرداری‌ها باید وابستگی خود به کمک‌های دولتی را کاهش دهند.
*کاهش پویایی و ضرورت تحول‌آفرینی دیجیتال
وی با بیان اینکه یکی دیگر از آسیب‌های اقتصاد وابسته، کاهش پویایی فعالیت‌های اقتصادی و افت انگیزه در میان نیروی انسانی است؛ چون وقتی مردم درآمد ثابت دولتی دارند، انگیزه‌ای برای نوآوری، توسعه و تحولات دیجیتال در خود نمی‌بینند، اظهار کرد: در این زمینه مفهومی نو با عنوان «تحول‌آفرینی دیجیتالِ شخصی» مطرح می‌شود و هدف آن، ایجاد پویایی اقتصادی از طریق شناسایی استعدادهای فردی و تطبیق آن‌ها با نیازهای واقعی شهر است.
*ظرفیت‌های شهرداری در رونق اقتصادی
وی در پاسخ به پرسشی درباره ظرفیت‌ شهرداری‌ها برای اثرگذاری بر رونق اقتصادی، گفت: اساس توسعه عمرانی بر بستر‌سازی و تأمین مالی نوین پروژه‌ها است. متولی کار عمرانی، باید تأمین مالی را نیز در کنار آن پیش ببرد. شهرداری‌ها دارای ظرفیت‌های سنتی و خلاق هستند و باید به سمت ایجاد زیرساخت‌های فناوری و نوآوری حرکت کنند؛ به این معنا که از شرکت‌های خلاق شهری حمایت عملی کرده و شهر را به‌سمت «شهر هوشمند با تمرکز بر هوش اقتصادی شهری» هدایت کنند.
دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران افزود: مقصود از هوش اقتصادی شهری آن است که داده‌های شهری به شکل نوین تحلیل شود تا شهر از منظر اقتصادی توسعه یابد.
*تحریک تقاضا و توسعه گردشگری شهری
طباطبایی در ادامه گفت: یکی از راهکارهای مهم برای رونق اقتصادی، تحریک تقاضا است. شهرداری‌ها با برگزاری رویدادهای شهری مانند جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها، برنامه‌های گردشگری سیار و کنسرت‌های خیابانی می‌توانند جریان مصرف و خدمات را در داخل شهر تقویت کنند.
*شفاف‌سازی سرمایه‌گذاری‌ها و اعتماد عمومی
به گفته وی، شهرداری‌ها باید به سمت ایجاد سامانه‌های هوشمند سرمایه‌گذاری حرکت کنند تا مردم بتوانند مراحل انجام پروژه‌ها را رصد کرده و قراردادها به‌صورت شفاف پیش برود. این شفافیت باعث تعادل میان داده و ستاده اقتصادی و کاهش خطر برای سرمایه‌گذاران می‌شود و علاقه به سرمایه‌گذاری حتی در شهرهای کوچک افزایش می‌یابد.
*تأمین مالی نوین و کاهش وابستگی
وی با اشاره به اینکه در مبحث تأمین مالی شهری، باید رویکرد «تأمین مالی نوین» یا «تأمین مالی مبین شهری» شکل بگیرد، اظهار کرد: این رویکرد نباید صرفاً متکی بر انتشار اوراق یا کمک‌های دولتی باشد، بلکه باید در مسیر جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی حرکت کند. شهرداری‌ها باید دغدغه تسهیل‌گری برای سرمایه‌گذاری داشته باشند، نه فقط تأمین مالی پیمانکاری.
*مدل تهاتر؛ همکاری برد–برد
به اعتقاد دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، یکی از شیوه‌های مؤثر برای جذب سرمایه‌گذاران، مدل تهاتری میان شهرداری و سرمایه‌گذار است؛ به گونه‌ای که مجوزهای لازم از شورای شهر دریافت و سرمایه‌گذار بتواند در قبال اجرای پروژه‌های توسعه‌ای، از امتیاز تغییر کاربری یا بهره‌مندی قانونی برخوردار شود.
طباطبایی گفت: بهتر است این تغییر کاربری در خدمت رفاه اجتماعی باشد تا هر سه طرف سرمایه‌گذار، شهرداری و شهروند، سود ببرند.
*نقش مقررات و مالیات در ترغیب بخش خصوصی
در ادامه گفت‌وگو وی، درباره انگیزه کم سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای ورود به پروژه‌های شهری اظهار کرد: شهرداری‌ها معمولاً سازمانی به نام «سازمان سرمایه‌گذاری» دارند که باید نامه‌نگاری‌های اداری پیچیده را به مسیر اداری کوتاه و قانونی تبدیل کند. همچنین باید نظام مالیاتی شهری از حالت بازدارنده به تشویقی تغییر یابد تا حضور بخش خصوصی تقویت شود.
وی افزود: از منظر زمین شهری نیز نباید املاک دارای مشکلات حقوقی به سرمایه‌گذاران واگذار شود، بلکه باید ضمانت‌های قانونی و بیمه‌ای کافی وجود داشته باشد تا ریسک سرمایه‌گذاری به حداقل برسد.
*عدالت اقتصادی شهری و سهم مناطق حاشیه‌ای
دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران در پاسخ به پرسشی درباره میزان عدالت اقتصادی شهری، گفت: همه اقشار از طبقات کارگری تا طبقات مرفه در توسعه اقتصاد شهر نقش دارند و باید به‌طور برابر از خدمات شهری بهره‌مند شوند. بسیاری از شاخص‌های رفاه مناطق مرفه، مدیون تلاش کارگران مناطق متوسط و ضعیف است.
طباطبایی خاطرنشان کرد: بنابراین لازم است زیرساخت‌های لازم ازجمله فرهنگی، حمل‌ونقل عمومی و فضای سبز به شکل عادلانه در کل شهر توزیع شود تا شکاف درآمدی میان محلات از طریق دسترسی برابر به خدمات کاهش یابد.
وی تأکید کرد: لازم است فرصت‌های اشتغال در بخش‌های خرد شهری متمرکز شوند تا مناطق کم‌برخوردار نیز برای زندگی و کار مناسب شوند و از مهاجرت جلوگیری شود؛ در این صورت است که شهر به‌سوی عدالت اقتصادی پیش خواهد رفت.
*ضرورت توسعه متوازن و دسترسی برابر
وی با اشاره به اینکه توسعه شهر باید متوازن باشد؛ به این معنا که شاخص‌های زیربنایی، آموزش شهروندی، اشتغال و رفاه در تمامی محلات به‌صورت یکسان برقرار شوند، اظهار کرد: از آنجا که مردم مناطق کم‌برخوردار اثر قابل توجهی بر خدمات‌رسانی مناطق برخوردار دارند، برقراری عدالت در آموزش، خدمات و اشتغال برای تمام شهروندان ضروری است.
*گذر از مدیریت عمرانی به مدیریت اقتصادی
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی در توضیح گام نخست عبور از مدیریت عمرانی به مدیریت اقتصادی شهر، توضیح داد: این گذار نیازمند تغییر الگو است؛ به‌طوری‌که هر پروژه باید بر مبنای نرخ بازگشت سرمایه (ROI) طراحی شود. همچنین، نهادهای توسعه اقتصادی شهری که زیرمجموعه شهرداری هستند، باید کارکرد واقعی خود را پیدا کنند تا بتوانند در زمینه برنامه‌ریزی، جذب سرمایه‌گذار و همکاری با اتاق بازرگانی و تعاون فعالانه عمل کنند.
طباطبایی در پایان افزود: مدیران شهری باید شهر را دارایی خود بدانند و فقط متمرکز به پروژه‌های عمرانی نباشند بلکه پیوست فرهنگی پروژه‌ها و به عبارتی اثربخشی پروژه‌ها مورد توجه باشد. لازم است الگوی شهرهای موفق جهان همچون فنلاند را مطالعه کرده و برخی از شاخص‌های آموزش شهروندی و توسعه شهری آن‌ها را بومی‌سازی کنند تا پویایی اقتصادی محلی شکل گیرد.
* شهر ایرانی در آستانه گذار؛ اقتصاد یا عمران؟ مسئله این است
شهرهای ایران در نقطه‌ای از تحول ایستاده‌اند؛ جایی که مرز میان توسعه عمرانی و توسعه اقتصادی دیگر روشن نیست. مدیران شهری، با همه تجربه و دانش محلی خود، اگر نتوانند نگاه تازه‌ای به مفهوم «ارزش‌آفرینی از داده، مشارکت و سرمایه اجتماعی» پیدا کنند، مسیر آینده شهرها همچنان در سایه بودجه‌های دولتی و تصمیم‌های متمرکز خواهد ماند. این تغییر، نه‌تنها در سطح سیاست شهری بلکه در شیوه اندیشیدن به شهروندِ فعال و خالق معنا شکل می‌گیرد؛ انسانی که سهم او از مدیریت شهر، صرفاً پرداخت عوارض نیست، بلکه حضور در تصمیم‌سازی و تولید است.
اقتصاد شهری همان‌قدر که به منابع مالی نیاز دارد، به اندیشه‌ای زنده و نظام مدیریتی یادگیرنده نیز وابسته است. زمانی که شهرداری‌ها بتوانند به جای اجرای پروژه‌ها، «مدیریت بازده» و «تعادل هوشمند میان هزینه و فرصت» را دنبال کنند، شهر از مصرف‌کننده بودجه به تولیدکننده ارزش بدل خواهد شد. این گذار، نشانه بلوغ نسلی در مدیریت شهری ایران است؛ نسلی که حرفه‌ای، داده‌محور و آینده‌نگر می‌اندیشد.
به تعبیر دکتر سید محسن طباطبایی مزدآبادی، دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، مسیر فردا در دستان شهرهایی است که بتوانند نظام اقتصادی خود را هوشمندانه بازطراحی کنند و از مدار عمرانی به مدار خلاقیت و نوآوری قدم بگذارند؛ آن‌گاه شهر نه فقط محل سکونت، که سکوی رشد ملی خواهد بود.