مدیریت شهری فرآیند برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل منابع و فعالیت‌های مرتبط با شهرها به‌منظور بهبود کیفیت زندگی شهروندان، توسعه پایدار، و ایجاد محیطی کارآمد و منظم است. این مفهوم شامل طیف گسترده‌ای از وظایف و فعالیت‌ها است که توسط نهادها و سازمان‌های مختلف، ازجمله شهرداری‌ها و شورای شهر دنبال می‌شود، در آستانه نوروز انجام این وظایف بروز و ظهور بیشتری دارد به نحوی که در بخش‌های مختلف معنا و مفهوم متفاوت پیدا می‌کند به طوری که با حضور گردشگران و فرا رسیدن سال نوع انتظار می‌رود شهر در بخش‌های مختلف مدیریت نیز جامه نو بر تن کرده و به استقبال بهار برود.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا درخصوص وظایف مدیریت شهری در آستانه نوروز، با سعید امانپور؛ استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
*یکی از وظایف مدیریت شهری در آستانه نوروز در حوزه زیباسازی و مبلمان شهری تعریف می‌شود، شهرداری‌ها چه اقداماتی می‌توانند برای زیباسازی شهر و ایجاد فضای متناسب با نوروز انجام دهند؟ نقش نورپردازی المان‌های نوروزی و آذین‌بندی را در ایجاد حس نشاط عمومی چطور ارزیابی می‌کنید؟
اگر فضاهای عمومی نورپردازی مناسبی داشته باشند، باعث ماندگاری جمعیت بیشتری برای ساعات طولانی‌تر می‌شوند؛ مثلاً دو فضای عمومی را در نظر بگیرید که یکی نورپردازی بهتری داشته و دیگری کمتر، با این تفاسیر فضایی که نورپردازی بهتری دارد، ماندگاری جمعیت برای ساعات طولانی‌تر را به خود خواهد دید، از طرفی در تمام مباحث برنامه‌ریزی شهری، نقش نورپردازی از این لحاظ که جذابیت ایجاد کرده و منطبق با یکی از مدل‌های شهرسازی به‌عنوان ایجاد امنیت همخوانی دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است.
اهمیت مسئله بدان جهت است که در داخل شهرها، جرم‌هایی اتفاق می‌افتد که از دید پنهان هستند، مثلاً در کوچه‌های تنگ و تاریک که دید ندارند و یا در شب‌ها، هر جایی از شهر که روشنایی لازم را نداشته باشد، جرم بیشتر اتفاق می‌افتد، پس نورپردازی در فضاهای عمومی هم از جنبه زیبایی و هم از جنبه کاهش جرم، باعث می‌شود که بازدیدکننده‌ها برای ساعت‌های طولانی‌تری در مکان بمانند.
در ایامی که شلوغی در شهر بیشتر است و مردم گردش بیشتری در شهرها دارند، مدیریت شهری باید کارهایی انجام دهد، نخست اینکه دست به اقداماتی (کارهای عمرانی) نزند که باعث ایجاد خلل در تردد شود، اما متأسفانه گاهی شاهد آن هستیم که شهرداری مشغول به حفاری و خاک‌برداری شده و یا یک کار عمرانی را شروع می‌کند، این رویکرد باعث ایجاد مشکل در تردد شهروندان در این ایام خواهد شد.
از طرفی نظافت شهر در این روزها اهمیت بسزایی دارد؛ بنابراین شهرداری‌ها و مدیریت شهری می‌بایست هرچه بیشتر به مسئله نظافت شهری بپردازند.
از سوی دیگر در بعد زیباسازی نیز هرچه تنوع رنگ‌ها و نورپردازی‌ها در نوروز بیشتر باشد و در عین حال در ورودی‌های شهر از المان‌های خوش‌آمدگویی استفاده شود، تأثیر بسیاری در ایجاد فضای مناسب شهری برای شهروندان و مسافران خواهد داشت.
مخلص کلام اینکه، در روزهای پرترافیک و پرتردد، هر آنچه که مانع تردد شده یا گره ترافیکی ایجاد می‌کند، باید ممنوع شود و هر آنچه که به جذابیت‌های شهر می‌افزاید را مد نظر قرار داد؛ مثل نظافت کردن، جمع‌آوری نخاله‌ها، رفع سد معبرها و غیره که نقطه قوت برای شهر بوده و شهروندان نیز از این اقدامات یقیناً استقبال می‌کنند.
* اشاره کردید به المان‌های نوروزی، آیا امروز در ساخت و طراحی آن‌ها به هویت بومی و فرهنگی شهرها توجه می‌شود؟ توجه به این امر تا چه حد از اهمیت برخوردار است؟
نکته بسیار مهمی را مطرح کردید. یکی از مباحث مهم در شهرسازی، ارتباط المان‌ها با هویت شهری هست. اگر المان‌ها با هویت شهری؛ با فرهنگ، سنت و رسم و رسوم محلی همخوانی نداشته باشند، طبیعتاً مردم هم در حفظ و نگهداری آن‌ها مشارکتی نمی‌کنند. چراکه مشارکت دارای ابعاد مختلفی است؛ مشارکت فکری، مشارکت مالی، مشارکت یدی و در نهایت مشارکت عمومی؛ بنابراین وقتی که یک المان شهری با هویت همخوانی نداشته باشد مشکل‌ساز خواهد بود.
یکی از مثال‌های آن وقتی است که رنگ‌های به‌کار رفته در المان، با فرهنگ آن شهر هماهنگ نباشد؛ برای نمونه می‌توان به استان خوزستان و شهرهای آن اشاره کرد زیرا در شهرهای این استان مردم به رنگ قرمز بیشتر علاقه‌مند هستند؛ پس در المان‌های شهری از این رنگ بیشتر استقبال خواهد شد.
نکته حائز اهمیت اینکه متأسفانه یکی از مشکلات شهری ما این است که در شهرها به لحاظ بصری به‌ویژه در ساختن المان‌ها، کپی‌برداری‌ می‌شود مثلاً طرحی که در مشهد اجرا شده را تبریز، اهواز و همدان هم اجرا می‌کنند.
موضوع بعدی تنوع‌بخشی به ساختار بصری شهر است که در این زمینه در شهرها باید به هویت محلی توجه و تنوع لازم در نظر گرفته شود؛ اما متأسفانه چون در شهرهای ما مشاوران شهری اغلب از بومی‌های منطقه انتخاب نمی‌شوند، المان‌ها و رنگ‌هایی را پیشنهاد می‌دهند که هیچ سنخیتی با فرهنگ و هویت آن شهر خاص ندارد، این موضوع باعث می‌شود که بازخورد مردم نسبت به این المان‌ها سرد بوده و استقبال چندانی نشود، در حالی که اگر به روحیه، فرهنگ و سنت‌های محلی توجه می‌شد، می‌توانستیم استقبال مردم را جلب و تنوع ایجاد کرده و مشارکت عمومی را در حفظ و نگهداری این المان‌ها را افزایش دهیم.
*آیا امروز در شهرهای ما برای آذین‌بندی و زیباسازی شهر از مشارکت مردم استفاده می‌شود؟ آیا شاهد تشویق مردم در این عرصه هستیم؟
متأسفانه خیر، مراسمات و آذین‌بندی‌های ما به‌صورت کلیشه‌ای و اداری شده‌اند و کمتر از مشارکت مردم استفاده می‌شود. این موضوع در مسائل شهری به‌عنوان یک معضل مطرح است، زیرا بهترین شهرهای دنیا با مشارکت مردم اداره می‌شوند؛ اما در ایران، مدیران و شهرداری‌ها خودشان اقدام می‌کنند و کمتر سراغ مردم می‌روند. در مناسبت‌های ملی و مذهبی، المان‌ها و تزئینات به‌صورت تکراری استفاده می‌شوند و گاهی حتی آن‌ها را انبار می‌کنند تا سال بعد دوباره استفاده کنند؛ البته از نظر اقتصادی این کار پسندیده است، اما از نظر جلب مشارکت مردم، وضعیت مطلوبی نداریم.
* بعد مهم در حوزه مدیریت شهری، به‌ویژه در آستانه نوروز، حوزه حمل‌و‌نقل و ترافیک شهری است، با توجه به افزایش سفرهای نوروزی، مدیریت ترافیک، برای کاهش ترافیک و تسهیل تردد شهروندان و مسافران چه تدابیری باید اتخاذ کند؟ شهرداری‌ها برای حل معضل نبود پارکینگ در مراکز پرتردد چه برنامه‌هایی باید داشته باشند؟
این موضوعات جزو مسائل بلندمدت هستند؛ مثلاً ما باید در اطراف مرکز شهر پارکینگ‌های عمومی ایجاد کنیم تا از ورود وسایل نقلیه شخصی به محدوده مرکزی جلوگیری شود، اگر شما یک دایره یا بیضی را در محدوده مرکزی شهر تصور کنید، وسایل نقلیه شخصی نباید وارد این حریم شوند، مگر برای موارد ضروری مثل باراندازی، بارگیری یا جابجایی بیمار؛ بنابراین اگر در اطراف این محدوده پارکینگ‌های عمومی وجود داشته باشد، مردم دیگر ساعت‌ها در ترافیک منتظر نمی‌مانند. ایجاد پارکینگ‌های عمومی یک برنامه بلندمدت است که شهرداری‌ها باید در اولویت کار خود قرار دهند.
با این وجود برای نوروز، می‌توان از ظرفیت‌های دیگری هم استفاده کرد. مثلاً حیاط مدارس را می‌توان به‌عنوان پارکینگ موقت اختصاص داد، به‌ویژه مدارسی که حیاط‌های بزرگ دارند؛ همچنین، زمین‌های بدون استفاده در مناطق پرتردد را می‌توان برای پارکینگ موقت آماده کرد و اگر در این زمین‌ها نخاله یا مانعی وجود دارد، شهرداری می‌تواند آن‌ها را پاکسازی و برای پارکینگ آماده کند.
علاوه بر این، در ایام نوروز شهرداری‌ها باید از ساخت‌وسازهایی که باعث ایجاد ترافیک می‌شوند، جلوگیری و این پروژه‌ها را متوقف کنند.
در مورد حمل‌و‌نقل عمومی نیز باید بگویم این نیز یک برنامه بلندمدت است چراکه شهروندان زمانی از آن استفاده می‌کنند که مزایای آن بر معایبش بچربد. بدان معنا که اگر وسایل نقلیه شخصی شرایط بهتری مانند سوخت ارزان، آسایش و دسترسی آسان فراهم کنند، مردم ترجیح می‌دهند از وسایل شخصی بهره ببرند اما اگر حمل‌و‌نقل عمومی دارای جدول زمانی منظم، ایستگاه‌های مناسب و خدمات باکیفیت باشد، مردم به سمت آن جذب می‌شوند.
در اروپا، قیمت سوخت آنقدر گران است که افراد تمایل ندارند از وسیله نقلیه شخصی استفاده کنند، حتی اگر وسیله‌شان مدرن، به‌روز، شیک و مرتب باشد. هزینه‌های پارکینگ نیز بسیار بالاست؛ اینکه برخی‌ها می‌گویند آن‌ها تنها به خاطر دلسوزی برای محیط زیست این کار را می‌کنند، درست نیست؛ شاید سطح آگاهی‌شان از ما بالاتر باشد، اما در بسیاری از موارد، این هزینه‌های تحمیلی در پی استفاده از خودروی شخصی است که آن‌ها را مجبور به محدود کردن استفاده از وسایل نقلیه شخصی می‌کند.
البته در مورد وسایل نقلیه عمومی، سرعت، تکان‌های ناگهانی هنگام حرکت یا ترمزگیری و فرسودگی وسایل نقلیه عمومی ممکن است مسافران را اذیت کند. همچنین، پرستیژ وسیله نقلیه عمومی نیز بسیار مهم است به طوری که اگر وسایل نقلیه عمومی فرسوده و نامناسب باشند، شهروندان تمایلی به استفاده از آن‌ها نخواهند داشت؛ بنابراین، مباحث برودت، گرمایش، زمان حرکت، قیمت‌ها و امنیت وسایل نقلیه عمومی بسیار مهم است و از طرفی اگر مسافران احساس ناامنی کنند، مثلاً درگیری‌های لفظی یا فیزیکی بین مسافران یا بین مسافر و راننده، باعث می‌شود ترجیح دهند از وسیله نقلیه شخصی استفاده کنند.
بنابراین، بهبود حمل‌ونقل عمومی یک برنامه کوتاه‌مدت نیست و نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت دارد؛ اما شهرداری‌ها می‌توانند برای ایام عید ناوگان خود را تجهیز کرده و حتی از ناوگان خصوصی نیز بهره ببرند تا تردد شهروندان تسهیل شود.
علاوه بر این در مورد برنامه‌های ویژه شهرداری برای جمع‌آوری زباله و نظافت شهری در ایام پایانی سال، باید ظرفیت خدمات‌رسانی خود را افزایش دهند، به‌ویژه در مناطق پرتردد. همچنین، باید اقدامات لازم برای جلوگیری از تخلیه زباله‌های غیرمجاز ساختمانی در سطح شهر انجام شود.
البته در این زمینه یک شعار وجود دارد که می‌گوید «هر شهروند یک شهردار»، به این معنا که شهروندان باید آنقدر احساس تعلق خاطر به شهر داشته باشند که نسبت به رهاسازی زباله در سطح شهر حساسیت نشان دهند، بنابراین برای رسیدن به این هدف، باید فرهنگ شهروندی را تقویت کنیم، برنامه‌های تبلیغاتی مناسب می‌توانند در این زمینه بسیار مؤثر باشند.
مثلاً من خودم پیشنهاد داده‌ام که صدا و سیما قبل از پخش اخبار سراسری یا محلی، دقایقی را به فعالیت‌های شهری اختصاص دهد و شهروندان را به مشارکت در نظافت شهر و رعایت قوانین مربوطه تشویق کند؛ بنابراین، اگر فرهنگ شهروندی تقویت شود و شهروندان نسبت به عدم رهاسازی زباله‌ها حساس باشند، می‌تواند کمک بزرگی برای مدیریت شهری باشد.
البته در خصوص برنامه بلندمدت شهرداری‌ها و مدیریت شهری باید این موضوع را در نظر بگیرند که تفکیک زباله باید از مبدأ یعنی از خانه‌ها آغاز شود و شهروندان زباله‌ها را تفکیک کنند و در هر کوچه سطل‌های مخصوص برای انواع زباله‌ها قرار دهند، این اقدام می‌تواند به بهبود وضعیت نظافت شهر کمک کند.
از سوی دیگر ناگفته پیداست که نظافت شهر جزو وظایف اصلی شهرداری‌ها است و باید به‌صورت روزانه انجام شود. به‌ویژه در مناطقی که پرتردد هستند، مانند برخی محله‌های معروف که در عید نوروز بسیار شلوغ می‌شوند؛ مثلاً در اهواز، محله‌ای وجود دارد که غذاهای محلی مانند فلافل فروخته می‌شود و در نوروز بسیار پرتردد و پربازدید است؛ بنابراین، شهرداری باید در این مناطق فعالیت خود را افزایش دهد به طوری که اگر در روزهای معمولی یک‌بار زباله‌ها جمع‌آوری می‌شد، در روزهای شلوغ ممکن است نیاز باشد دو بار در روز این کار انجام شود.
در نتیجه، در مناطق پرتردد، شهرداری‌ها باید فعالیت‌های جمع‌آوری زباله را افزایش دهند، نوبت‌های کاری را بیشتر و تعداد سرکشی‌ها را بالا ببرند تا شرایط مناسبی برای مسافران و شهروندان فراهم شود.
نکته مهم دیگر در این زمینه، ارتقای فرهنگ شهروندی است. شهرداری باید مسئولیت‌پذیر باشد و علاوه بر فراهم کردن زیرساخت‌ها و شرایط لازم، فرهنگ شهروندی را نیز تقویت کند.
*از دیگر نکات مهم برای برنامه‌ریزی شهری، به‌ویژه در ایام نوروز، حوزه فرهنگی و گردشگری است. شهرداری‌ها چه برنامه‌هایی برای برگزاری جشن‌های نوروزی و رویدادهای فرهنگی در سطح شهر باید داشته باشند؟ چقدر در برنامه‌های فرهنگی نوروزی به معرفی هویت‌های فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری پرداخته می‌شود؟
ما کشوری هستیم که مناسبت‌های ملی و مذهبی و همچنین آثار ملی و مذهبی داریم که همه این‌ها با هم آمیخته‌اند و غفلت از هرکدام می‌تواند برای ما پیامدهای منفی داشته باشد.
اگر به صحبت‌های قبلی برگردیم، مبحث مشارکت شاید مهم‌ترین نکته در مسائل شهری باشد. مشارکت به این معناست که شهروندان در همه موضوعات حضور داشته باشند، دخالت و هم‌پای مدیریت شهری کمک کنند؛ بنابراین، در مراسم‌هایی که در عید نوروز یا مناسبت‌های خاص سال برگزار می‌شود، نباید تمام وظایف را بر دوش مدیریت شهری یا نهادهای اداری گذاشت و از مشارکت مردم غافل شد؛ چراکه مردم برای ایجاد حس تعلق باید حضور فعال داشته باشند و این رویدادها با شور و شوق برگزار شوند.
درواقع با برگزاری مسابقات، نمایش‌های تئاتر و مراسم‌هایی که در خیابان‌ها برگزار می‌شود می‌توانیم این مناسبت‌ها را گرامی بداریم و برای مردم مهم جلوه دهیم چراکه مراسم‌های مذهبی و ملی، هر دو بخشی از پیشینه فرهنگی کشور ما هستند. بنابراین شهرداری در این زمینه باید برنامه‌های مدونی داشته باشد تا این مناسبت‌ها را به گردشگران معرفی کند و یا اگر آیین یا مناسبتی فرهنگی وجود دارد که مناطق همجوار از آن آگاهی کامل ندارند، آن‌ها را از طریق بروشور، کلیپ‌، فیلم و تصاویر مختلف، در سطح وسیع معرفی کند.
در این زمینه نکته حائز اهمیت اینکه امروزه یکی از مباحث اساسی برای تأمین هزینه‌های شهرداری، حضور گردشگران است حال آنکه گردشگری شهری در بین ابعاد مختلف گرشگری از جایگاه بالایی برخوردار بوده و می‌بایست این امر مورد توجه قرار گیرد؛ بنابراین اگر مناسبت‌های خاص هر شهر در این ایام بیشتر تبلیغ و شناسنامه‌دار شوند، می‌توانند گردشگران بیشتری را جذب کنند.
در کشورهایی که شاید سابقه فرهنگی غنی نداشته باشند یا تاریخ‌شان چندان پر بار نباشد، روی کوچک‌ترین موضوعات مانور زیادی می‌دهند تا گردشگر جذب کنند. نمونه‌های این را می‌توان در کشورهای حوزه خلیج فارس یا برخی کشورهای اروپایی مشاهده کرد. این اقدامات باعث جذب گردشگران زیادی می‌شود؛ بنابراین، ما نیز باید با تهیه کتابچه‌های کوچک، بروشورها، فیلم‌ها و کلیپ‌ها، جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی خود را معرفی کنیم تا گردشگران بیشتری جذب شوند.
* شهرداری‌ها چه نقش و اختیاراتی در نظارت بر بازار دست‌فروشان و ارزش کالاهای نوروزی دارند؟ چه اقداماتی می‌توانند برای تنظیم بازار شب عید و جلوگیری از افزایش بی‌رویه قیمت‌ها انجام دهند؟ آیا طرح خاصی برای حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و محلی در فضای مدیریت شهری در نظر گرفته شده است؟
نکته نخست اینکه بازار و اقتصاد شهری وظیفه‌ای است که نهادهای متنوعی در شهرها باید به آن بپردازند، شهرداری به‌تنهایی نمی‌تواند نظارت کامل و لازم را بر بازار داشته باشد، اما می‌تواند شرایط را فراهم کند؛ مثلاً ایجاد بازارچه‌هایی در طول سال یا در روزهای خاصی همچون نوروز، مانند بازار میوه و تره‌بار، آجیل و خشکبار که در سراسر شهرها شاهد آن هستیم، برای شهروندان بسیار مفید است. در محلات مختلف تهران بازارهای میوه و تره‌بار وجود دارد که مردم از آن‌ها استقبال زیادی می‌کنند، حتی در شمال تهران، بنده شاهد بوده‌ام که افراد از مناطق دیگر می‌آیند و از این بازارچه‌ها خرید می‌کنند، چون قیمت‌ها مناسب‌تر است. این به‌دلیل استقبال زیاد و اجاره‌بهای کمتری است که شهرداری از غرفه‌داران دریافت می‌کند. در این بازارچه‌ها، میوه، پروتئین، لبنیات و سایر مواد غذایی فراهم می‌شود و شهروندان از آن‌ها استقبال زیادی می‌کنند.
اما در بسیاری از شهرها مثلاً اهواز شاهد چنین بازارچه‌هایی نیستیم. اگر شهرداری‌ها این بازارچه‌ها را گسترش دهند، می‌توانند رضایت خاطر مردم را جلب و به بهبود شرایط اقتصادی کمک کنند، زیرا مردم در حال حاضر از نظر اقتصادی با مشکلات زیادی مواجه هستند.
بنابراین، شهرداری می‌تواند با فراهم ‌کردن زیرساخت‌ها و همکاری با نهادهای دیگر مانند تعزیرات حکومتی برای بازرسی و نظارت بر قیمت‌ها و اداره بهداشت برای نظارت بر سلامت مواد غذایی، به کنترل بازار کمک کند، البته بازار بسیار وسیع و نظارت بر آن نیازمند نیروهای بسیار است، مردم نیز باید مشارکت کنند و اگر گران‌فروشی یا تخلفی مشاهده کردند، آن را گزارش دهند تا مسئولان مربوطه بررسی کنند.

طاهره ترابی مهوش