در گفت‌وگو با دانش‌آموخته فوق دکتری روان‌شناسی مشخص شد؛ تاب‌آوری مهارتی اکتسابی است که می‌توان آن را در بستر تاب و توان خانواده باور و یا تضعیف کرد.
تاب‌آوری جایگاه ویژه‌ای در حوزه‌های روان‌شناختی تحول، روان‌شناسی خانواده و بهداشت روانی دارد و یک فرایند توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت‌آمیز و مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است، البته تنها پایداری در برابر آسیب‌ها یا شرایط تهدیدکننده نیست بلکه مشارکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است. می‌توان گفت تاب‌آوری توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی در شرایط سخت و نامساعد است. تاب‌آوری مهارتی است آموختنی که می‌توان آن را در خود تقویت کرد.
این مهارت برای جوان از اهمیت بالاتری برخوردار است چراکه کمک می‌کند در مواجهه با چالش‌ها، استرس‌ها و ناملایمات زندگی با قدرت و انعطاف‌پذیری بیشتری عمل کند، جوان با تقویت این ویژگی می‌تواند با مشکلات اجتماعی، خانوادگی و تحصیلی به‌خوبی کنار بیاید و از آن‌ها برای رشد و یادگیری بیشتر بهره‌برداری کند.
از طرفی با شناخت بیشتر درباره مؤلفه‌های تاب‌آوری به‌عنوان توانایی مهم انسانی، می‌توان اقدامات لازم را برای پرورش شخصیت‌های تاب‌آور در سطوح فرد و خانواده و جامعه انجام داد و درنهایت، از شیوع بزه‌های اجتماعی مبتلابه دوره نوجوانی و جوانی و تبعات آن جلوگیری کرد.
بنابراین به‌دلیل اینکه تاب‌آوری جوانان یک مهارت چندجانبه است که از تعامل میان عوامل فردی، اجتماعی و محیطی به‌وجود می‌آید برآن شدیم تا در این باره با فوق دکتری روان‌شناسی سلامت در ارتباط با تاب‌آوری در جوانان گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر معصومه حاتمی با بین اینکه تاب‌آوری، به زبان ساده، یعنی مدیریت بحران، چراکه هر فردی در زندگی با چالش‌هایی مواجه می‌شود که باید آن‌ها را حل کند گفت: در آموزش، ارتقا و یا حتی تضعیف این مهارت؛ نقش خانواده، محیط آموزشی، معلمان و عوامل اجتماعی بسیار حائز اهمیت است.
وی با خطاب قرار دادن جوانان در ارتباط با اهمیت تاب‌آوری در برابر مسائل و مشکلات افزود: امروز موفقیت سهم کسانی است که یک دقیقه بیشتر از دیگران صبر و یک دقیقه بیشتر تلاش می‌کنند.
این روان‌شناس با تأکید بر اینکه تاب‌آوری یعنی در لحظات سخت، کم نیاوردن و بحران‌ها را مدیریت کردن، اظهار کرد: از دیدگاه روان‌شناسی، افراد به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ افراد تکانشی که معمولاً در برابر مسائل و مشکلات سریع واکنش نشان می‌دهند که اغلب تصمیماتشان اشتباه است و افراد تأملی که قبل از واکنش، مکث می‌کنند و اجازه می‌دهند هیجاناتشان فروکش کند، بنابراین تصمیمات دقیق‌تری می‌گیرند.
حاتمی با اشاره به اینکه تحقیقات روان‌شناسی نشان داده که افراد تأملی، تاب‌آوری بیشتری دارند، زیرا عجولانه تصمیم نمی‌گیرند و در مواجهه با چالش‌ها، منطقی‌تر رفتار می‌کنند، خاطرنشان کرد: آنچه در خصوص مفهوم تاب‌آوری حائز اهمیت است اینکه می‌توان گفت ترکیبی از ژنتیک و محیط محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه اگر بخواهیم میزان تاب‌آوری یک فرد را بررسی کنیم، باید هم وراثت و هم محیط رشد او را در نظر بگیریم تشریح کرد: دو اصل مهم در این زمینه وجود دارد، نخست اینکه یک محیط خوب می‌تواند یک ژن ضعیف را جبران کند و بعد اینکه یک محیط بد می‌تواند یک ژن عالی را نابود کند؛ بنابراین چون نمی‌توانیم ژنتیک را تغییر دهیم، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری ما بر محیط بسیار مهم است.
وی با اشاره به نقش خانواده در تقویت و در عین حال تضعیف مهارت تاب‌آوری تصریح کرد: برخی افراد تاب‌آوری پایینی دارند، زیرا والدین‌شان افرادی ترسو، عجول یا زود از میدان به دررفته بوده‌اند اما خبر خوب اینکه تاب‌آوری یک مهارت اکتسابی است و می‌توان آن را آموخت، درست مانند یادگیری دوچرخه‌سواری یا رانندگی.
* والدین محافظه‌کار نباشید
این دانش‌آموخته فوق دکتری روان‌شناسی سلامت، با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری تاب‌آوری، شیوه تربیتی والدین است تصریح کرد: خانواده‌های بیش از حد محافظه‌کار که مدام به فرزندانشان می‌گویند «ما نباید شکست بخوریم»، کودکانی با تاب‌آوری پایینی خواهند داشت؛ اما خانواده‌هایی که در کنار حمایت، به فرزند خود استقلال می‌دهند، باعث رشد این مهارت در او می‌شوند.
حاتمی ادامه داد: به‌عنوان مثال، اگر کودکی در پارک زمین بخورد، والدین می‌توانند دو رویکرد داشته باشند؛ برخی بلافاصله او را بلند کرده و مانع از تکرار آن می‌شوند اما برخی دیگر با نظارت از دور، اجازه می‌دهند کودک خود، مسئله را حل کند.
وی با بیان اینکه روش دوم، کودک را برای رویارویی با چالش‌های آینده آماده می‌کند خاطرنشان کرد: به همین ترتیب، مسئولیت‌های کوچک، مانند اجازه دادن برای ریختن آب در لیوان باوجود اینکه ممکن است حتی چند بار در حین انجام این کار لیوان از دستش افتاده و آب را بریزد اما به او در حل مشکلات و پذیرش شکست کمک می‌کند.
وی با اشاره به نقش آموزش، باورهای اجتماعی و فرهنگ در افزایش تاب‌آوری تصریح کرد: تاب‌آوری مهارتی است که می‌توان آن را در مدارس از طریق اولیای مدارس به دانش‌آموزان آموخت.
*پیام‌های شهری بستری برای ارتقای تاب‌آوری در جامعه
این فوق دکتری روان‌شناسی، افرود: علاوه بر این، برنامه‌هایی مانند برگزاری ورکشاپ‌ها، سمینارها، فیلم‌های آموزشی کوتاه و پیام‌های شهری می‌توانند به تقویت این ویژگی در جامعه کمک کنند.
حاتمی با بیان اینکه یکی از مشکلات فرهنگی ما این است که شکست را مساوی با بدبختی می‌دانیم، در حالی که شکست، بخش مهمی از یادگیری و رشد است عنوان کرد: بنابراین در راستای ارتقای تاب‌آوری لازم است که در رسانه‌ها، فیلم‌ها و آموزش‌های عمومی، این پیام را منتقل کنیم که موفقیت نتیجه یک دقیقه صبر و تلاش بیشتر است.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ تاب‌آوری مهارتی است که می‌توان آن را آموخت و تقویت کرد، در این بین محیط خانواده، نظام آموزشی و باورهای فرهنگی، نقش بسزایی در شکل‌گیری این ویژگی در افراد دارند؛ به دیگر سخن هرچه جامعه آگاه‌تر شود و آموزش‌های بهتری ارائه دهد، جوانان تاب‌آورتر و موفق‌تری خواهیم داشت؛ زیرا امروز تاب‌آوری برای جوانان نسبت به گذشته بنا به شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه و نیز رسوخ رسانه و خبرهای جعلی در خصوصی‌ترین ابعاد زندگی توسط شبکه‌های اجتماعی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چراکه علاوه بر این مباحث نو در دوران جوانی، افراد با چالش‌های متعددی مواجه می‌شوند که شامل تغییرات هورمونی، فشارهای تحصیلی، مسائل اجتماعی و روابط بین فردی است، در این بین داشتن تاب‌آوری به جوانان کمک می‌کند تا با این چالش‌ها مقابله کرده و به سلامت روان خود دست یابند و در عین حال به او کمک می‌کند که در مسیر رشد و پیشرفت قرار گرفته و به افراد موفق و سالم‌تری تبدیل شوند.
شناسه خبر 92107
