سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : محله کبابیان همدان یکی از چمن‌های قدیمی این شهر تاریخی است که در تاریخ 5 تیر 1384 با شماره ثبت 11951 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده اما در 24 دی‌ماه سال 69 تخریب سه خانه قدیمی در این محله تیتر غم‌انگیزی بود که همه را در بهت فرو برد به گونه‌ای که اعتراضات گسترده‌ در پی خبر تخریب سه خانه تاریخی شمسیان، بهرامی و اخلاصی تا ماه‌ها از سوی فعالان حوزه محیط زیست، شهرسازان و رسانه‌ها مطرح بود و اقدام بولدوزری شهردار وقت همدان تا مدت‌ها مورد انتقادهای فراوان قرار گرفت.
جالب‌تر اینکه شهردار همدان‌، شهردار منطقه یک، معاونان شهردار، اعضای شورای شهر و مسئولان میراث‌فرهنگی همدان هر یک در جلسات و مصاحبه‌های متعدد به ابعاد مختلف این اقدام پرداختند و یکی با جانبداری و دیگری با عذرخواهی، وعده‌های زیادی برای ساخت این بناها دادند.
برای مثال ابراهیم مولوی، رئیس وقت شورای اسلامی شهر همدان همان روز گفت: هیچ‌یک از این بافت‌ها به‌عنوان اثر تاریخی ثبت شده نبودند وگرنه میراث فرهنگی اجازه چنین کاری را به شهرداری نمی‌داد همچنین خانه‌های تاریخی تخریب‌شده توسط شهرداری عمدتاً از بافت فرسوده بوده که در مسیر فعالیت‌های عمرانی شهر قرار داشتند یا اینکه جلیل موسوی، مسئول طرح بازآفرینی محلات همدان نیز همان روز، با بیان اینکه براساس تفاهم‌نامه‌ امضاشده در گام نخست سه مرکز محله به‌عنوان کامل‌ترین مرکز محله‌ها یعنی چمن کبابیان، چمن حاجی و چمن کُلَپا انتخاب شدند، افزود: با تصویب طرح بازآفرینی این مرکز محله‌ها در سال 95 سعی کردیم این طرح را در سه مرکز محله انتخاب شده اجرایی کنیم که متأسفانه متوجه شدیم سه خانه تاریخی در این مرکز محله که دو بنا متعلق به دوره قاجار و دیگری متعلق به پهلوی دوم بود، تخریب شده‌اند.
اما در این بین واکنش عباس صوفی، شهردار وقت همدان نیز در جای خود جالب بود به طوری که 25 دی‌ماه همان سال گفت: تخریب خانه‌های قدیمی در محله کبابیان توسط شهرداری منطقه یک کاملاً قانونی بوده و شهرداری به‌منظور رفع خطر اقدام به تخریب این منازل کرده است.
مدیرکل وقت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان نیز در این میان عنوان کرد: اگرچه بناهای تخریب‌شده به‌صورت جداگانه ثبت ملی نشده بودند اما بافت محله کبابیان اثر تاریخی ثبت شده است و پیگیری‌های لازم را درباره تخریب این بناها انجام خواهیم داد.
حال آنکه این فرایند طی‌شده باعث شد صوفی 27 دی‌ماه همان سال در نشستی که در پی تخریب این سه خانه برگزار کرده بود گفت: شهرداری با هدف حفظ جان مردم اقدام به تخریب خانه‌های تاریخی واقع در محله کبابیان کرده و این املاک بر اساس نظر مکتوب کارشناسان دادگستری قابلیت بازسازی نداشته و شهرداری قبل از مسئولیت حفظ بناها، موظف به حفظ جان مردم و شهروندان است.
اما رئیس وقت شورای شهر همدان هم در همان جلسه بابت تخریب منازل تاریخی در محله کبابیان از مردم عذرخواهی کرد و وعده داد در بودجه سال 97 ردیف خوبی برای بازسازی این بناها تخصیص دهند.
جالب‌تر اینکه در آن مقطع زمانی امیر فتحیان‌نسب، مدیر وقت منطقه یک شهرداری همدان نیز این اقدام را وظیفه شهرداری در حوزه رفع خطر دانست و افزود: برای مستندسازی مناسب بناهای تخریب‌شده هزینه‌های زیادی شده و به شکل قدیمی حتی با آجرهایی قدیمی بازسازی خواهند شد.
آنچه عنوان کردیم گوشه‌ای از وعده و وعیدهایی است که همان موقع از سوی تخریب‌کنندگان و مسئولان در زمینه بازسازی این بناها داده شد و حالا پس از گذشت چند سال هنوز خانه‌های کبابیان بازسازی نشده حال آنکه 23 اسفند سال 1400، حمید بادامی‌نجات، یکی از اعضای شورای شهر همدان در رابطه با وضعیت خانه‌های تخریب‌شده چمن کبابیان در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفت: این اقدام در آن زمان بازتاب اجتماعی زیادی داشت و با توجه به شرایط به‌وجود آمده قول باززنده‌سازی خانه‌ها داده شد و یکی دو سالی نیز دنبال مجوزها بودند تا اینکه سرانجام شهرداری طرحی را به شورا آورد و در این طرح علاوه بر اینکه شرایط پیش از تخریب دیده شده بود، بحث‌های اقتصادی نیز پیش‌بینی می‌شد. این طرح سال گذشته در بودجه سازمان عمران دیده شده بود و در بودجه 1401 نیز آن را پیش‌بینی کرده و مبلغ قابل توجهی را به آن اختصاص دادیم که در اصلاحیه دوره ششم شورا این مبلغ حذف شد.
تأسف‌بارتر اینکه هشت ماه بعد مسعود حسینی، شهردار همدان نیز 19 اسفندماه همان سال در پاسخ خبرنگاران مبنی بر وضعیت طرح مذکور و ساخت خانه‌های کبابیان اظهار کرد: طرح بازسازی این بناها با همکاری قرارگاه خاتم انجام می‌شود اما این اتفاق هم عملی نشد. به طوری که اردیبهشت‌ماه سال جاری احسان صباغی، رئیس سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری همدان از اتمام اصلاحات طرح مجتمع توسعه گردشگری کبابیان خبر داد و گفت: این طرح در کمیسیون ماده پنج نیز مطرح شده و به‌زودی پیمانکار پروژه مشخص می‌شود.
وی ادامه‌ داد: احداث مجتمع توسعه گردشگری کبابیان با هدف احیای چمن کبابیان در برنامه سازمان عمران شهرداری قرار گرفته است.
رئیس سازمان عمران و بازآفرینی فضاهای شهری شهرداری همدان با اشاره به اینکه مجتمع توسعه گردشگری کبابیان به وسعت 11 هزار و 500 مترمربع با الهام از معماری سنتی همدان به‌صورت حیاط مرکزی در چهار سال احداث خواهد شد، گفت: هدف از اجرای این پروژه توسعه گردشگری با الگوبرداری از معماری سنتی همدان به‌صورت حیاط مرکزی و الگوبرداری از بناهای قدیمی و معماری خانه‌های چمن کبابیان است که سنخیتی نیز با این محله دارد.
با این تفاسیر و با گذشت تقریباً هشت ماه از این وعده برآن شدیم تا در خصوص این پروژه با وحید علی‌ضمیر؛ معاون امور زیربنایی و حمل‌و‌نقل شهری شهرداری همدان و حسن سجادزاده طراح شهری و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌‌خوانید:
معاون امور زیربنایی و حمل‌و‌نقل شهری شهرداری همدان با بیان اینکه خوشبختانه مصوبات مورد نیاز برای اجرای پروژه اخذ شده، گفت: مصوبه کمیسیون ماده 5 نیز گرفته شده و در حوزه تأمین مالی، پیگیری از سوی شهرداری، به نتیجه مطلوب منجر شد به طوری که توانستیم مبلغ خوبی را در قالب اوراق مشارکت برای این پروژه بگیریم که یک گام مؤثر در پیشبرد پرژوه است به نحوی که مصوبات آن دریافت شده و تا مرحله پایانی این نیز پیشرفته‌ایم.
وحید علی‌ضمیر با تأکید بر اینکه کار طراحی و معماری مجموعه نیز توسط مشاور انجام شده، اذعان کرد: در پی فراهم شدن این مقدمات، عملیات خاکبرداری این پروژه از دو تا سه ماه پیش آغاز شده است.
وی با تأکید بر اینکه سال جاری موفق شدیم بالأخره عملیات اجرایی این پروژه را آغاز کنیم تصریح کرد: بازهم تأکید می‌کنم علیرغم اینکه ما مصوبات مرتبط با کمیسیون ماده پنج را برای این پروژه گرفتیم اما چون این پروژه در بافت مرکزی شهر در حال اجرا است، یکسری نظرات و ملاحظات از سوی میراث فرهنگی مطرح شده پس مکاتبات و جلساتی بین اداره کل میراث فرهنگی و شهرداری برگزار شد.
معاون امور زیربنایی و حمل‌و‌نقل شهری شهرداری همدان با بیان اینکه در این جلسات اعلام کردیم که ملاحظات مطرح‌شده نیز مورد توجه قرار خواهد گرفت اذعان کرد: در ادامه کار با مساعد شدن شرایط آب‌و‌هوایی با هماهنگی بیشتر قطعاً پروژه ادامه پیدا خواهد کرد.
علی‌ضمیر با تأکید بر اینکه با گرفتن اوراق مشارکت برای این پروژه و حتی وصول بخشی از این اوراق، قطعاً این پروژه به‌عنوان یکی از پروژه‌های اصلی شهرداری در حوزه عملیات اجرایی در دستور کار قرار خواهد گرفت، اذعان کرد: اوراق مشارکت اخذشده که بخشی از هزینه‌های اجرای این پروژه را پوشش می‌دهد 100 میلیارد تومان است که با درنظر گرفتن بحث تنزیلی یقیناً عدد نهایی 30 درصد کمتر خواهد بود.
وی با بیان اینکه اوراق صرفاً برای این پروژه تعریف شده، تابع قوانین خاصی است و فاز به فاز به حساب شهرداری واریز می‌شود، اذعان کرد: برآورد مالی کلی پروژه امکان‌پذیر نیست چون نقشه‌ها هنوز نهایی نشده و ما تنها نقشه‌های سازه‌ای را تحویل گرفته‌ایم و امکان اعلام برآورد مالی وجود ندارد.
در ادامه عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با بیان اینکه در پی رقم خوردن این اتفاق نامبارک در محله کبابیان دو راهکار برای حل این مسئله مطرح شد نخست اینکه در پی تخریب خانه‌های فاخر و قدیمی امکان رها کردن جای خالی این خانه‌ها نیست پس باید یا خانه‌های قدیمی را به شیوه معماری خاص خود آن‌ها بازسازی کنیم و یا اینکه پروژه مناسب دیگری در این محله جایگزین کرد، گفت: با گذشت چندین سال از این اتفاق و عدم تحقق وعده شهردار وقت مبنی بر جبران تخریب در کوتاه‌ترین زمان ممکن، هنوز شاهد رقم خوردن اتفاق خاصی در این محله نیستیم.
حسن سجادزاده افزود: البته طی این مدت طرحی ازسوی سازمان بازآفرینی شهری شهرداری پیشنهاد و برای آن نیز جلساتی برگزار شد و حتی کلیت طرح نیز علیرغم وارد بودن نقدهایی به آن از بُعد کیفیت معماری به‌دلیل سُلب بودن و عدم هماهنگی با معماری زمینه‌گرای محله، مورد تصویب قرار گرفت اما گویا چون این طرح نیز پیوست ترافیکی نداشته و توجیه لازم را از نظر معماری به‌دنبال نداشت همچنان بلاتکلیف باقی مانده است.
وی با بیان اینکه حتی در برهه‌ای اعلام شد که قرار است این پروژه از طریق قرارگاه خاتم به اجرا درآید اذعان کرد: درواقع هنوز مشخص نیست چگونه و به چه صورتی ادامه پیدا کند در حالی که رینگ نخست شهر طبق مطالعات طرح جامع حمل‌و‌نقل شهری همدان پیاده‌محور خواهد بود و 6 خیابان رینگ مرکزی به پیاده‌راه تبدیل خواهد شد و عبور و مرور خودروها در این رینگ با محدودیت مواجه است.
این طراح شهری افزود: بنابراین اگر بخواهیم پروژه‌های سنگین در این محله اجرا کنیم کمکی به احیای محله نخواهد کرد مگر اینکه این پروژه با یک طراحی زمینه‌گرا، منعطف و سبک انجام شود که از باقی ماندن زمین خالی در محله جلوگیری کرده و مانع از آن شود که یک معماری غیرمرتبط در این محله ایجاد شود.
سجادزاده با بیان اینکه معماری غیرمرتبط می‌تواند مشکلاتی را بر محله تحمیل کند، ابراز کرد: در آن طرح پیشنهادی، مجموعه فرهنگی و تجاری جهت اجرا دیده شده بود اما مشکل این است که این مجموعه در مقیاس محله نبود زیرا ما با محله مواجهیم پس پروژه مورد نیاز باید متناسب با بافت باشد.
وی با بیان اینکه پروژه پیشنهادی از نظر عملکردها دارای مقیاس فرا‌محله‌ای بود پس امکان داشت ساکنان هم رضایتمندی لازم را از آن نداشته باشند زیرا قائل به این امر هستند که نیازهایشان مرتفع شود افزود: در این محله نیاز به فضای سبز، بازارچه و خدمات روزمره، کانون فرهنگی و پارک بیشتر احساس می‌شود بنابراین در انتقاد وارده به مدیران شهری عنوان کردیم، پیش از ارائه پیشنهاد دست به نیازسنجی و امکان‌سنجی اجرای پروژه بزنند.
این طراح شهری با تأکید بر اینکه متأسفانه پیشنهاد مطرح‌شده بر مبنای خرد مدیریت شهری بود نه نیازسنجی محله اذعان کرد: در حال حاضر منابع مالی اصلی‌ترین مانع پیش روی حتی پروژه‌های سبک شهری است چه برسد به اینکه پروژه سنگین باشد.
سجادزاده، افزود: این در حالی است که اگر مبنای پروژه مردمی، محله‌محور و بافت‌محور بود امکان داشت اهالی و کسبه در اجرای آن سرمایه‌گذاری کنند.
وی با تأکید بر اینکه اگر پروژه کبابیان در قالب خانه‌ها و محیط‌های بومگردی، هتل‌بوتیک، و زیرساخت‌های گردشگری در قامت محله باشد یقیناً بهتر پاسخ خواهد داد گفت: مسئله این است که پرداختن به گردشگری در قالب مجتمع گردشگری در این محله به‌سان تیغ دولبه است زیرا اگر در طراحی آن استقبال و استفاده اهالی دیده نشود موفقیت‌آمیز نخواهد بود و حتی ممکن است منجر به فراری دادن اهالی شود چراکه در این صورت تنها ایجاد مزاحمت عاید اهالی خواهد شد.
وی تأکید کرد: اگر پروژه‌های این‌چنینی بدون در نظر گرفتن پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی به اجرا درآید، به مسئله‌ای ضد خود تبدیل خواهد شد.

طاهره ترابی مهوش