نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی چهارشنبه 29 شهریور 1402 مجلس، گزارش کمیسیون قضائی و حقوقی در خصوص لایحه یک‌فوریتی حمایت از فرهنگ عفاف و حجاب (حمایت از سلامت اجتماعی) را به‌منظور تعیین مدت زمان اجرای آزمایشی این لایحه بررسی کردند.

در جریان بررسی ماده 71 این لایحه که به مدت زمان اجرای آزمایشی این قانون بازمی‌گشت، پیشنهادهای متعددی مطرح کردند که این قانون برای یک، دو، چهار، پنج و هفت سال به‌صورت آزمایشی اجرا شود اما صحن مجلس شورای اسلامی با آن‌ها مخالفت کرد.

نکته حائز اهمیت اینکه سقف اجرای آزمایشی قوانین هفت سال است که در نهایت وکلای مردم ماده 71 این لایحه را مبنی بر اجرای آزمایشی این قانون به مدت سه سال به تصویب رساندند.

با نظر نمایندگان مجلس شورای اسلامی لایحه عفاف و حجاب بر اساس اصل 85 در کمیسیون قضائی و حقوقی مورد بررسی قرار گرفت و صحن مجلس صرفاً در خصوص مدت زمان اجرای آزمایشی آن تصمیم‌گیری کرد.

اکنون گزارش کمیسیون قضائی و حقوقی در خصوص لایحه عفاف و حجاب به شورای نگهبان ارسال و در صورت تصویب به مدت سه سال به‌صورت آزمایشی اجرا خواهد شد؛ بنابراین در این شرایط اصلی‌ترین سؤالی که مطرح می‌شود این است که الزامات اجرای موفق این قانون در صورت نهایی شدن در شورای نگهبان چیست؟

بر این اساس با توجه به آنچه گفته شد برآن شدیم تا با دانش‌آموخته دکتری مطالعات زنان و پژوهشگر این حوزه گفت‌و‌گویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

زهرا میرزایی عنوان کرد: قبل از تشریح این موضوع پرداختن به اینکه قوانین باید در مرحله نهایی تصویب، از شفافیت لازم برخوردار باشند، حائز اهمیت است چراکه جامعه مورد نظر دچار ابهام و گمراهی نشود.

وی با ابراز اینکه راهکار پیش رو برای شفافیت‌بخشی به‌نظر می‌رسد این است که باید همه ابعاد و جوانب قانون مخصوصاً در این مورد (قانون عفاف و حجاب) که ما با یک پدیده انسانی مواجه هستیم، مورد سنجش قرار گیرد، اظهار کرد: شرایط را باید به‌گونه‌ای پیش برد که افراد جامعه احساس کنند همه در مقابل قانون یکسان هستند.

وی افزود: علاوه بر این می‌بایست به افراد در ابعاد مختلف، با توجه به جایگاهشان در جامعه و میزان تأثیرگذاری آن‌ها پرداخت شود که خوشبختانه در این لایحه شاهد توجه به این نکته حائز اهمیت هستیم.

مدیر میز زن و خانواده بنیاد سینمایی فارابی افزود: یکی از نکات مثبت لایحه عفاف و حجاب این است که به جایگاه افراد تأثیرگذار اجتماعی توجه لازم شده زیرا طبیعتاً خطایی که از یک دانش‌آموز و دانشجویی که ممکن است به‌دلیل ناآگاهی و عدم شناخت سر بزند، با افرادی که در دست خود رسانه داشته و از تأثیرگذاری اجتماعی بالایی برخوردار هستند، قابل مقایسه نیست.

میرزایی ادامه داد: با این وجود علیرغم تمام تغییرات مثبتی که در این قانون رخ داده همچنان در جاهایی مفهوم بدپوششی، بی‌حجابی و حجاب شرعی و قانونی به‌درستی تبیین نشده است.

وی در پاسخ به این سؤال که این عدم تبیین چه مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد؟ گفت: از یک سو با توجه به شرایط سیاسی و فرهنگی که ما در آن قرار داریم در حوزه رسانه و تقابلات سیاسی و فرهنگی در کشور ما جنحال ایجاد خواهد شد و از سوی دیگر جامعه مخاطب احساس مشخص نبودن تکلیف خواهد داشت.

این دانش‌آموخته مطالعات زنان افزود: یعنی مخاطب نمی‌داند که در حال حاضر کدام کار قانونی و کدام کار غیر قانونی است؛ درواقع یک نوع نارضایتی به‌صورت پیش‌فرض در جامعه مخاطبان به‌وجود خواهد آمد زیرا این افراد به نوعی دچار سردگمی می‌شوند.

میرزائی با تأکید بر اینکه ما باید به‌عنوان یک الزام در راستای اجرایی شدن این قانون در گام نخست تعریفی درست از پوشش صحیح با یکسری چارچوب و خط قرمز‌ها برای بانوان و آقایان ارائه دهیم خاطرنشان کرد: البته مسئله در خصوص آقایان بیشتر است.

وی ادامه داد: مثلاً در بحث برهنگی بالاتنه‌ای که در مورد مردان در این قانون مورد توجه قرار گرفته، مسئله این است که همه ما در کنار نوار ساحلی شمال و جنوب کشور با تعداد بی‌شماری از آقایان مواجهیم که به‌صورت برهنه در این گونه مناطق حضور دارند حال آنکه برای من به‌عنوان مخاطب خانم یا آقا به هنگام مشاهده این افراد این موضوع به ذهنم خطور می‌کند که آیا باید با همه این افراد طبق این قانون برخورد شود؟ یا اصلاً برای این موضوع (برهنگی در ساحل) تعریفی وجود دارد؟ حال آنکه در قانون تفاوتی برای فضاها پیش‌بینی نشده به طوری که ساحل یک فضای عمومی به‌حساب می‌آید.

وی ادامه داد: به‌نظر می‌رسد این حق قانونی خانم‌ها است که در فضای عمومی جامعه حضور پیدا می‌کنند این برهنگی مشاهده نشود زیرا طبق تحقیقات پژوهشی که شخصاً در این باره انجام دادم مشخص شد خانم‌ها در مواجهه با عدم رعایت هنجارهای پوششی از سوی آقایان احساس عدم امنیت اجتماعی پیدا می‌کنند.

این پژوهشگر حوزه زنان با تأکید بر اینکه متأسفانه تاکنون مشاهده نکردیم که بستر لازم برای اجرای این قانون به‌ویژه در برخورد با آقایان فراهم باشد گفت: نکته بعدی حائز اهمیت اینکه با اجرایی شدن این لایحه در موارد عنوان‌شده، این احساس در خانم‌ها ایجاد می‌شود که در مواجهه با آقایان نیز مفادی برای برخورد قانونی وجود دارد اما تاکنون اجرایی ‌نشده اما در مقابل بانوان حتی بیش از آنچه در قانون و شرع آمده زیر نظر هستند.

میرزایی ادامه داد: بنابراین این رویکرد منجربه ایجاد نوعی احساس بی عدالتی در خانم‌ها می‌شود که بنده شخصا دراین مورد به خانمها حق می‌دهم که چنین احساسی را داشته باشند.

وی با اشاره به اینکه متأسفانه این عدم شفافیت در برخورد، یکی از موانع همراهی جامعه در اجرای موفق قانون است تصریح کرد: مسئله حائز اهمیت بعدی اینکه مهم‌ترین پایه و بستر لازم برای اجرای قانون هنجار تلقی کردن آن ازسوی آحاد جامعه است.

وی با بیان اینکه اگر قرار باشد که این هنجار ازسوی جامعه مورد پذیرش قرار نگیرد، هرچقدر هم بر اجرای آن اصرار بورزیم یقیناً در این مسیر با دشواری فراوانی روبرو خواهیم بود و یا اینکه با درگیری در جامعه مواجه می‌شویم، تشریح کرد: موضوع این است که این همراهی و پذیرش در جامعه به‌وسیله آموزش و آگاهی‌بخشی در جامعه انجام می‌شود حال آنکه در لایحه عفاف و حجاب؛ آموزش، آگاهی‌بخشی و تبیین و گفت‌وگو را مشاهده نمی‌کنیم.

این دانش‌آموخته مطالعات زنان با بیان اینکه حتی در بسیاری از فضاهای علمی نیز این امر قابل مشاهده است که آنچه در مقابل عفاف و حجاب ارائه می‌شود با متن اصلی لایحه متفاوت است، افزود: البته شاید چرایی این اتفاق را بتوان به اتفاقات سال گذشته ربط داد.

میرزایی با تأکید بر اینکه فضای آموزش، تعلیم و تبیین در این موضوع به قدری باید پررنگ شود که حواشی و گفت‌وگو‌های غیر اصولی این چنین کمرنگ شوند، تشریح کرد: درواقع شرایط را باید به‌گونه‌ای پیش برد که افراد به متن اصلی این قانون دسترسی داشته تا از محتوای اصلی آگاه شده و با واقعیت قانون مواجه شود.

وی با بیان اینکه در این مسیر نیازمند فرهنگ‌سازی، آموزش و آگاه‌سازی نسبت به محتوای قانون هستیم، تصریح کرد: شاید لازم نباشد که تعریفی از مجازات کیفری درجه 6 یا پنج ارائه شود اما مسئله این است که باید با تبیین درست محتوای قانون، فضای دافعه‌ای که جامعه نسبت به این قانون ایجاد شده را مرتفع کرد.

وی با اشاره به اینکه وقتی ما به افراد قانون را یاد نداده اما در عوض در متن همان قانون به‌صراحت اعلام می‌کنیم که جهل به قانون رافع مسئولیت نیست خود به‌نوعی منجر به ایجاد ناهنجاری درجامعه می‌شود خاطرنشان کرد: بر این اساس این فرهنگ‌سازی و آموزش قبل از اجرای قانون، جزو وظایف حاکمیتی است.

این دانش‌آموخته مطالعات زنان با بیان اینکه در حال حاضر بیش از 30 نهاد و دستگاه در حوزه عفاف و حجاب و نوع پوشش در جامعه تأثیر‌گذار هستند، اذعان کرد: در این بین نهادهای مرتبط با حوزه رسانه همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی،صدا و سیما و از همه مهم‌تر آموزش و پرورش و وزارت علوم از جایگاه ویژه‌تری برخوردار هستند.

میرزایی با بیان اینکه متأسفانه در حال حاضر هیچ عملکردی را از سوی وزارت علوم در دانشگاه‌ها در بستر آموزش درست شاهد نیستیم، عنوان کرد: در صدا و سیما نیز یک جریان واحد و موجز برای پرداختن به این هنجارها و فضای این لایحه وجود ندارد.

وی ادامه داد: در حوزه رسانه نیز چون شاهد پراکندگی هستیم نمی‌توان انتظار داشت که همه یک‌صدا یک مسئله را جار بزنند زیرا کار رسانه گفت‌وگو با افراد مختلف است که در پس آن بتوانند روشنگری لازم را داشته باشند البته ذکر این نکته ضروری است که در تبیین موضوع شاهد کم‌کاری اما در نقد آن شاهد کار بیشتری هستیم.