شهر و اقلیم، دو سیستم انسان‌ساخت و طبیعی هستند که تأثیرگذاری تنگاتنگی بر یکدیگر دارند. اقلیم، تا آنجا که با آسایش انسان رابطه برقرار می‌کند، نتیجه عواملی، چون تابش آفتاب، دما، رطوبت هوا، وزش باد و میزان بارندگی است.
درواقع اقلیم هر مکان جغرافیایی، شرایط مناسب ویژه‌ای دارد که در عین حال، محدودیت‌هایی را نیز در زمینه طراحی شهری به همراه دارد به‌طوری که در طراحی فضاهای مختلف شهر نظیر ساختمان‌ها، فضاهای سبز، معابر و غیره، علاوه بر توجه به کیفیت‌های عملکردی، بصری و زیباشناختی، عنایت به نوع اقلیم شهر و رعایت ضوابط طراحی اقلیمی ضروری است و بی‌توجهی به این مسئله، مشکلات خاصی ‌را در شهر و فعالیت‌های شهری آن ایجاد می‌کند که در این بین بنا به شرایط اقلیمی شهر همدان توجه به مقوله جهت باد غالب از اهمیت بالایی برخوردار است.
بر این اساس با توجه به طی شدن روزهای نهایی شدن طرح جامع شهری همدان که آینده این شهر را به لحاظ زیست‌محیطی تضمین خواهد کرد یقیناً توجه به این امر به لحاظ الزام محیط زیستی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
محمدرضا عراقچیان با اشاره به اهمیت توجه به کریدورهای هوایی شهر گفت: به لحاظ حقوقی پاسخگویی به این امر در طرح جامع شهری همدان بر عهده مشاور طرح است اما تا آنجا که بنده اطلاع دارم مشاور اصلاً وارد مباحث زیست‌محیطی و اقلیمی نشده است.
وی با تأکید بر اینکه کانال‌های هوا و یا اصطلاحاً کریدور‌های هوایی موضوع جدیدی در طراحی طرح‌های شهری است به طوری که سابقه آن در دنیا حدود 30 تا 35 سال بوده و در ایران هم این موضوع به‌ندرت مورد توجه قرار گرفته و می‌گیرد، اظهار کرد: جریان‌های هوایی در تراز‌های ارتفاعی در شهر سرعت‌های مختلفی داشته و در عین حال به شکل‌های مختلف نمود پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: ما در شهر به‌دلیل ساختمان‌هایی با طبقات متفاوت معمولاً با جریان هوای مغشوش مواجهیم بدان معنا که یک جریان هوا با سرعت و جهت مشخص نداریم.
این استاد شهرسازی با تأکید بر اینکه در این بین با اصطلاحات فنی همچون فشار مثبت و منفی و یا جریان‌های گردابی و توربلانسی (جریان آشفته باد) شهر با جریان‌های هوا مواجهیم، افزود: برای مثال شاید دیده باشید وقتی باد می‌وزد در کوچه‌های بن‌بست زباله‌های سبک همچون کیسه فریزر در هوا می‌چرخد، نه بالا رفته و نه پایین می‌آید، این امر به‌دلیل فشار منفی و سپس جریان‌های گردابی است که در شهر شکل می‌گیرد.
عراقچیان افزود: حال در نظر بگیرید این موضوع تا زمانی که شهرها تنها دارای ساختمان‌های دو تا سه طبقه و در مواردی تا چهار طبقه بودند خیلی مشکل‌ساز نبود اما در حال حاضر ساختمان‌های بلندمرتبه همچون سدی در مقابل جریان‌های هوا عمل می‌کنند که موضوع بسیار مهم و قابل توجه می‌شود.
وی با بیان اینکه وقتی در کنار ساختمانی هفت تا هشت طبقه، ساختمان دو تا سه طبقه داشته باشیم، ساختمان کوتاه‌تر محل فشار منفی این ساختمان بلندمرتبه قرار گرفته و مشکلات عدیده‌ای بر آن تحمیل خواهد شد، چه برسد به اینکه در یک جبهه‌ای از شهر مثلاً جبهه غربی (از غرب، جنوبی غربی تا شمال غربی را که یک زوایه 90 درجه را تشکیل می‌دهد) شاهد چنین اتفاقی باشیم، گفت: توجه به این نکته ضروری است که این مناطق به خودی خود به لحاظ ارتفاعی در سطح بالاتری از سایر نقاط شهر نیز قرار دارند و برای آن‌ها افزایش ارتفاع چندین متری را نیز می‌توان متصور شد که در صورت احداث ساختمان‌های بلندمرتبه در این مناطق جریان باد با ارتفاع 30 تا 40 متری مواجه خواهد شد که در نقش یک سد عمل می‌کند.
وی با تأکید بر اینکه این زاویه 90 درجه شامل محدوده محلات متخصصان، استادان و حتی قسمتی از مهدیه می‌شود، ابراز کرد: این زاویه دقیقاً همانطور که پیشتر عنوان شد جهت وزش باد غالب در همدان است که باعث می‌شود آلودگی هوا از شهر خارج و در عین حال جریان‌های هوای مرطوب وارد و در نهایت هوای همدان تصفیه شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان ادامه داد: از طرفی این جریان هوای باد غالب نقش دیگری را نیز ایفا می‌کند و آن اینکه باغات همدان هم در ناحیه غرب، شمال غرب و جنوب غرب قرار دارند و اکسیژن تولیدشده توسط آن‌ها نیز با این باد وارد شهر می‌شود.
عراقچیان با اشاره به اینکه ایجاد یک کریدور باد از سمت غرب، جنوب غرب و شمال غرب برای سلامت هوای همدان یک ضرورت به‌شمار می‌رود تصریح کرد: این الزام از آنجا نشأت می‌گیرد که در برخی از شهرها با جریان باد غالب مواجه نیستیم و ممکن است باد از هر جهت وزیدن گرفته و آلودگی را از شهر خارج کند اما در همدان چه خوب و یا چه بد ما با جهت جریان باد غالب مواجهیم.
وی با تأکید بر اینکه لزوم حفاظت و صیانت از مانایی و باز بودن جهت باد غالب در همدان به‌ویژه در فصول سرد در زمستان‌ها بسیار خود را نمایان می‌کند بیان کرد: در این فواصل جریان باد غالب شهر همدان دقیقاً از این جهت و زاویه است بنابراین اگر جریان هوا به وجود نیاید بحث ماندگاری هوا و ایستایی آلودگی در شهر نخستین مسئله‌ای است که با آن مواجه خواهیم شد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه به لحاظ طراحی شهری هر ساختمان بلندمرتبه‌ای که در دست طراحی است می‌بایست در آن علاوه بر توجه به پیوست‌های ترافیکی، اجتماعی، فرهنگی و غیره به پیوست زیست‌محیطی و اقلیمی نیز عنایت لازم صورت پذیرد تشریح کرد: در پیوست زیست‌محیطی اثر این ساختمان بر ساختمان‌های اطراف تا شعاع قابل قبولی که معمولاً شعاع مؤثر در این قضیه ارتفاع ساختمان است مورد توجه قرار می‌گیرد.
عراقچیان ادامه داد: مثلاً اگر من یک ساختمان با ارتفاع 50 متر داشته باشم از مرکز آن ساختمان بر دایره به شعاع 50 متر به‌صورت 100 درصدی و در دایره به شعاع 100 متری به‌صورت 50 درصدی تأثیرگذار خواهد بود، بنابراین برای حتی یک ساختمان هم می‌بایست یک مطالعه محلی به لحاظ زیست‌محیطی انجام شود حال درنظر بگیرید که وقتی طرح جامع برای یک شهر در مسیر طراحی، ضوابطی را تعریف و در آن دستورالعمل‌ها را برای ارتفاع در ارتباط با تراکم و سطح اشغال، ارائه می‌کند لازم است در گام نخست پیش از ارائه این ضوابط مطالعه زیست‌محیطی در خصوص جریان‌های هوایی شهر را نیز انجام دهد.
وی با بیان اینکه اگر مشاور طرح جامع شهری همدان در این باره مطالعه‌ای انجام داده باید آن را منتشر کند و گزارش‌های خود را در این باره در جلسات فنی و دانشگاهی به بحث بگذارد، افزود: البته لازم نیست که در شعاع و زاویه (غرب، جنوب غربی تا شمال غربی) مطرح‌شده این مطالعات را انجام دهد بلکه می‌توان در جهت عکس آن یعنی شمال شرقی و جنوب شرقی نیز این مطالعات را انجام دهد چراکه در این مسیر با موضوع خروج هوای آلوده از همدان مواجهیم بنابراین در مسیر نیز باید بررسی صورت گیرد که آیا معضلاتی که در ناحیه شرقی داریم می‌تواند با جریان هوا از شهر خارج شود یا خیر؟
وی با بیان اینکه ماحصل آنچه عنوان شد این است ‌که ما در طرح جامع شهری همدان نیازمند یک مطالعه کامل در خصوص مباحث زیست‌محیطی، اقلیمی و به‌ویژه کانال‌های جریان هوا،اختلاف دمای داخل و خارج شهر، اثر سبزینگی و تأثیر فضای سبز درون و برون‌شهری در اقلیم منطقه هستیم؛ اذعان کرد: در این زمینه می‌توان پیشنهادهایی را در خصوص نوع درختان و ارتفاع آن‌ها و مدلشان نیز مورد توجه قرار داد.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد اشکال ساختمانی در مواجهه با عنصر اقلیمی باد، اهمیت فراوانی دارند و احداث بناهای بلندمرتبه در ساخت و سازهای شهری جدید بر الگوی رفتار طبیعی باد تأثیر می‌گذارند. بنابراین بایستی ارتفاع و شکل چنین ساختمان‌هایی به شیوه‌ای باشد که سبب تشدید آثار ایذایی باد نشوند چراکه امروز در شهر همدان ساختمان‌های بلند تکی که در جای‌جای مناطق شهری به چشم می‌خورند، گردبادهایی را در اطراف این بناها، به‌ویژه در محوطه مقابل آن‌ها به‌وجود می‌آورند که یقیناً در صورت عدم توجه به جانمایی درست این ساختمان‌ها در طرح جامع و گسترش آن در جهت باد غالب شهر همدان می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری را به‌دنبال داشته باشد که ازجمله آن می‌توان به خفگی شهر زیر بار آلودگی اشاره کرد.
گفتنی است بارها برای اطلاع از وجود یا عدم وجود چنین مطالعاتی درصدد برآمدیم تا با معاون شهرسازی اداره کل راه و شهرسازی استان و کارشناسان این مجموعه گفت‌وگویی را ترتیب دهیم اما موفق نشدیم بنابراین درصورت داشتن نظر مغایر این فرصت همچنان برای آن‌ها فراهم است.

طاهره ترابی مهوش