خانه همیشه امن است و محل آرامش و هرگاه محل زندگی یک هنرمند یا یک ادیب و نویسنده باشد، باارزش‌تر می‌شود؛ زیرا یادآور فردی است که در این مکان مشق کتاب و شخصیت‌های هنری خلق کرده و یا شاهکاری ادبی و جذاب برای دنیا به ارمغان آورده است. این خانه محل رشد و پرورش شخصیت‌های خیالی است که همراه هنرمند بزرگ شده و جان گرفته‌اند. خانه برای برخی فقط محل سکونت است، برای بعضی دیگر خوابگاه و برای عده‌ای تاریخ و جغرافیا و شناسنامه فرهنگی؛ اما در این میان این دولت‌ها و مسئولان هستند که وظیفه حفظ میراث تاریخی هنرمندان و نویسندگان را برعهده دارند، خانه‌هایی که می‌توانند جاذبه‌ای برای گردشگران آینده در داخل و خارج از کشور باشند، وسایلی که با گذشت زمان نام عتیقه می‌گیرند و قدیمی می‌شوند و اتاق، حیاط و خانه‌ای که می‌تواند به یک محل گردشگری جذاب تبدیل شود.
استان همدان با وجود داشتن تاریخ و تمدن کهن و محلات متعدد که هرکدام از آن‌ها بیانگر داستانی دل‌نشین هستند؛ اما متأسفانه به‌دلیل سوء مدیریت مسئولان گردشگری و شهری، نتوانسته بنا‌هایش را حفظ کند و درحال حاضر باید شاهد ریزش و تخریب روزافزون آن‌ها باشیم. درواقع هر تخریب به‌مثابه فراموشی تاریخ و تمدن این سرزمین و داستان‌های دل‌نشین آن خواهد بود.
این‌روزها قصه تلخ و تکراری تخریب خانه‌های تاریخی در همدان، مهد تاریخ و فرهنگ و تمدن، مدام به گوش می‌رسد، اما مرهمی برای این درد نیست.
نوستالژی مادستان لحظه‌به‌لحظه به زوال نزدیک‌تر می‌شود؛ خانه‌های قدیمی در خطر هستند و دوستداران میراث‌ فرهنگی در تب‌وتاب. باید کاری کرد که هم خشت‌های تاریخ حفظ شوند و هم مالکان خانه‌ها متضرر نشوند.
اگر میراث‌ فرهنگی، شهرداری و دستگاه‌های اجرایی خانه‌ها را خریده و ضمن مرمت تبدیل به احسن کنند؛ مثل تبدیل به مراکز خرید یا هر کاربری دیگر که بتوان ضمن حفظ اصالت بنا، آن‌ها را مورد استفاده قرار داد، مالکان کمر به نابودی میراث پدری نمی‌بندند.
برخی مالکان خانه‌ها دست به هر کاری می‌زنند تا آن‌ها را پیش از ثبت نهایی تخریب کنند و نشان میراث‌ فرهنگی دست‌وپای آن‌ها را جهت کسب منافع اقتصادی و تأمین آینده بهتر برای فرزندانشان نبندد.
هرچند خانه غضنفری، شکری، بابایی، مدرکی و نوبری، شرفخانی، پورسماکی، احدی، ایزدی و شرکا، گلستان و شیرسکانی و شرکا با تلاش میراث‌ فرهنگی از خطر نابودی در امان ماند، اما پس‌لرزه ثبت این آثار دامن مدرسه تاریخی ظفر و خانه‌های شیری و خانجانی را گرفت.
در همین راستا با یکی از کارشناسان گردشگری درخصوص خانه‌های تاریخی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که نتیجه را باهم می‌خوانیم:
مرتضی خاکسار با بیان اینکه در یک نگاه کلی هر وسیله، سنت، پویش و پدیده‌ای مانند عزاداری‌ها، سنت‌ها، فرهنگ‌ها، آداب‌ورسوم و غیره که در جهان ماده قدمت پیدا کند و یا دارای سبقه زمانی تاریخی باشد باارزش است، عنوان کرد: این سبقه زمانی باعث می‌شود که در گذشت ماه‌ها، سال‌ها و قرن‌ها، پدیده و وسیله مورد بررسی قرار گرفته و ارزش پیدا کند و درواقع گذشت زمان سبب ارزشمندی آن می‌شود.
خاکسار با بیان اینکه آثار مادی مانند بنا‌ها، خانه‌ها، پُل‌ها و سایر آثاری که ساخت دست انسان هستند مثل اهرام مصر، 33 پُل و غیره ارزش دارند، عنوان کرد: آثار دست‌ساز انسان در گذر زمان و با سپری‌ کردن فرهنگ و تمدن‌های مختلف، ارزش می‌یابند.
وی با بیان اینکه بنا‌های تاریخی در طول حکومت‌ها و شکل‌ گرفتن سرزمین‌ها به‌وجود می‌آیند، اذعان کرد: این ابنیه‌ قدیمی در طول زمان دارای ارزش می‌شوند؛ به‌عبارتی خانه‌های تاریخی که از گذشته به ما رسیده‌اند، دارای ارزش مادی و معنوی هستند.
این کارشناس گردشگری با بیان اینکه ابنیه و خانه‌های تاریخی یک مبنای شناخت فرهنگ جوامع به‌حساب می‌آیند، ابراز کرد: خانه‌های تاریخی نشان‌دهنده جایگاه‌های شخصیتی شهری، کشوری و ملی و غیره هستند.
خاکسار با بیان اینکه ساختمان‌های برافراشته با برج‌های بلند نماد فکر و عظمت روحی ملت‌ها و جوامع است، عنوان کرد: درواقع ساختمان‌ها و برج‌ها نماد صلابت، معماری، شخصیت فرهنگی، شهری و اجتماعی و غیره هستند؛ با آپارتمان‌سازی و تخریب خانه‌های تاریخی، برگه‌های دفتر تاریخ پاره می‌شود.
وی با بیان اینکه در زمان امپراطوری ایران و روم معماری و فرهنگ ایرانی سرآمد دنیا بوده است، گفت: در آن زمان بزرگ‌ترین کتابخانه‌ها، ابنیه‌ و غیره در ایران ساخته می‌شد که متأسفانه طی جنگ‌های مختلف تخریب شده و از بین رفته‌اند.
این کارشناس گردشگری ضمن تأکید بر حفظ ابنیه‌ و خانه‌های تاریخی برای نسل آینده، اذعان کرد: شالوده فرهنگی، ارزش و استواری ما را در فرهنگ و تمدن نشان می‌دهد و ازنظر جهانی خانه‌های تاریخی علاوه‌بر اینکه تعیین‌کننده فرهنگ و ریشه جوامع به‌شمار می‌آیند، در اقتصاد کشورهای مختلف هم تأثیرگذار هستند.
خاکسار با بیان اینکه خانه‌های تاریخی تأثیر بسزایی بر گردشگری تاریخی و به‌تبع رونق اقتصادی و جذب گردشگر دارند، اذعان کرد: در اکثر کشورها این ابنیه ارزشمند را حفظ کرده و برای نگهداری آن‌ها هزینه می‌کنند.
وی با بیان اینکه نمادهای فرهنگی و تاریخی تعیین‌کننده الگوهای شخصیتی جوامع به‌حساب می‌آیند، عنوان کرد: سیستم اداری کشور و میراث‌ فرهنگی در حفظ و نگهداری ابنیه و خانه‌های تاریخی ضعیف عمل کرده‌اند.
این کارشناس گردشگری با بیان اینکه اقدام لاک‌پشتی و ضعیف وزارت میراث فرهنگ در شناسایی ابنیه و خانه‌های تاریخی باعث تخریب این آثار ارزشمند شده است، اذعان کرد: آب‌انبارها و خانه‌های تاریخی جزئی از ثروت‌های کشور به‌حساب می‌آیند و حرکت و نظارت‌های لاک‌پشتی به افراد این فرصت را می‌دهد که آن‌ها را تخریب و یا سودجویی کنند.
خاکسار با بیان اینکه وقتی یک ساختمان ثبت یونسکو می‌شود و در سازمان میراث‌ فرهنگی جهانی قرار می‌گیرد به‌عنوان تاریخ جهان شناخته می‌شود و متعلق به تمام انسان‌ها خواهد بود، عنوان کرد: خانه‌های تاریخی که توسط معماران ساخته شده است، به‌قدری قدمت می‌گیرند و حفظ می‌شوند که دارای ارزش منطقه‌ای، ملی و فراملی خواهند شد.
وی با بیان اینکه ایران به‌لحاظ برخورداری از فرهنگ، آداب‌ورسوم و خانه‌های تاریخی به‌عنوان کریدور فرهنگی جهان شناخته می‌شود، اذعان کرد: ایران پُلی میان خاور دور و نزدیک است؛ درواقع ایران پُل تمدن بین شرق و غرب به‌حساب می‌آید.
این کارشناس گردشگری ضمن تأکید بر لزوم برنامه‌ریزی دقیق‌تر و جدی‌تر وزارت میراث‌ فرهنگی بر نگهداری ابنیه تاریخی، گفت: درواقع این وزارت‌خانه و سازمان‌های مرتبط باید به مردم آموزش و هشدار دهند که مبادرت به حفظ و نگهداری خانه‌ها و بنا‌های تاریخی کنند.
خاکسار ضمن تأکید بر نظارت بیشتر میراث‌رفرهنگی بر عملکرد افراد و صاحبان خانه‌های تاریخی و لزوم برخورد جدی با تخریب‌کنندگان، اظهار کرد: در این راستا لازم است استانداری‌ها، شهرداری‌ها، ادارات میراث‌ فرهنگی و گردشگری با برنامه‌ریزی دقیق‌تر خود، از تخریب این خانه‌ها جلوگیری کنند.
وی با بیان اینکه سازمان میراث‌ فرهنگی و گردشگری دولت مردمی بهتر است در یک اقدام ضربتی به فکر جلوگیری از تخریب خانه‌های تاریخی در سراسر کشور باشد، اذعان کرد: احیا و مرمت خانه‌های تاریخی می‌تواند علاوه‌بر جذب توریست و بهبود صنعت گردشگری، به مکانی برای کسب درآمد سازمان میراث‌ فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همچنین مالکان خانه‌های تاریخی تبدیل شود.
این کارشناس گردشگری با بیان اینکه سازمان میراث‌ فرهنگی، صناع دستی و گردشگری سرمایه‌گذاری برای تبدیل مکان‌های تاریخی به یک قطب گردشگری را برعهده بگیرد تا مالک خانه با گرفتن تسهیلات بانکی بتواند آن مکان را بازسازی و احیا کند، عنوان کرد: دولت و مجلس باید حفظ و نگهداری خانه‌های تاریخی را به‌صورت قانون دربیاورند و به هیچ فردی اجازه تخریب ندهند.
خاکسار با بیان اینکه دستگاه‌های متولی مدیریت شهری مانند شهرداری و راه و شهرسازی باید با یکدیگر همکاری داشته باشند تا بتوان با اعمال مشوق‌ها مالکان خانه‌ها را به حفظ بنا ترغیب کرد، اذعان کرد: تغییر کاربری خانه‌ها به گردشگری یا تجاری البته با درنظرگرفتن شرایط محیطی، اعطای تسهیلات مانند معافیت از پرداخت عوارض شهرداری و اهدای زمین معوض در محدوده‌ای از طرح جامع شهری به مالکان از طرف راه و شهرسازی و درنظر گرفتن تراکم شناور خارج از محدوده بافت برای مالکان، از راهکارهای تشویقی است.
با توجه‌ به آنچه گفته شد، خانه‌های تاریخی بخش مهمی از حافظه کهن‌شهر همدان هستند؛ مراکزی که با ثبت ملی از خطر نابودی حفظ می‌شوند، اما گاه مالکان برای منافع اقتصادی، اقدام به تخریب خانه پیش از ثبت نهایی می‌کنند.
با وجود ارزش تاریخی این خانه‌ها، گویا حفظ و نگهداری آن‌ها در اولویت آخر اداره میراث‌ فرهنگی است؛ به‌گونه‌ای که هرازچندگاهی شاهد تخریب و یا برج‌سازی در این خانه‌ها هستیم. ابنیه با ارزشی که نشان‌دهنده فرهنگ و تمدن ایران‌زمین و استان همدان هستند، اکنون زخم تخریب آن‌ها را فرا گرفته و این درحالی است که اگر این اماکن در استان‌هایی مانند اصفهان، یزد و غیره قرار گرفته بودند، منبعی برای درآمدزایی و اشتغال به‌شمار می‌رفتند؛ اما در همدان یکی از پس دیگری تخریب می‌شوند.
از طرفی لازم است ارگان‌های متولی برای حفظ و نگهداری این خانه‌ها مشوق‌ها و قوانین بازدارنده درنظر بگیرند و به‌عبارتی با اهمال‌کاری و عدم نظارت، به این چالش دامن نزنند.
با توجه‌ به اتفاقات ناخوشایند اخیر در شهر همدان و تخریب‌های صورت‌گرفته در بناهای واجد ارزش بافت تاریخی، یکی از راهکارهای اساسی برای حفظ بناهای باارزش، ورود بخش خصوصی است که در این راستا هتلداران و صاحبان تأسیسات گردشگری و حتی بخش دولتی و از همه مهم‌تر شهرداری می‌تواند با تملک این بناها و مرمت، احیا و تغییر کاربری‌ آن‌ها به هتل سنتی، فرهنگسرا، میهمان‌سرا و سفره‌خانه سنتی، خانه‌های تاریخی را حفظ کند.
درواقع اگر تأسیسات و دستگاه‌های مربوطه یک یا چند بنای تاریخی را مورد حمایت قرار دهند، هم کمک شایانی به حفظ هویت تاریخی شهر کرده و هم از قافله سرمایه‌گذاران در این بخش عقب نمانده‌اند.

عطیه صفی‌زاده