شاخص آلودگی هوای همدان بازهم همچون چند روز گذشته هوای ناسالم را تجربه کرد. البته همدانی‌‌ها از ابتدای سال چندین روز هوای ناسالم را تجربه کرده‌اند اما شدت این آلودگی‌ که از نیمه دوم سال به بعد در پی وارونگی هوا و افت دما افزایش می‌یابد، نفس اهالی پایتخت تاریخ و تمدن ایران‌زمین را به شماره انداخته؛ پدیده‌ای تکراری که هر ساله اتفاق می‌افتد اما تاکنون اقدام قابل توجهی برای حل این معضل نشده، هرچند عامل اصلی آلودگی هوای همدان به گفته مسئولان ناشی از حجم بالای تردد خودروها به‌ویژه خودروهای با سوخت گازوئیل در این کلان‌شهر است اما کارشناسان معتقدند تا قانون هوای پاک اجرا نشود همدان همچنان باید با آلودگی هوا به‌ویژه در ماه‌های سرد سال کنار بیایند. کنارآمدنی که البته به قیمت بیماری و حتی در برخی موارد جان‌شان تمام می‌شود.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره گفت‌وگویی با عادل عربی؛ معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان همدان و نیز دکتر مجید شفیع‌پورمطلق؛ استاد دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران با تخصص انرژی، تغییر اقلیم و آلودگی هوا ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان با بیان اینکه اینکه طی هفته گذشته طبق پایش‌های انجام‌شده شاخص‌های میانگین آلودگی هوا در چند روز برای گروه‌های هدف یعنی حساس، ناسالم بود گفت: با سرد شدن هوا، عدم بارندگی و باد بروز این مشکل دور از انتظار نبود.
عادل عربی با تأکید بر اینکه آلودگی هوا در همدان از نوع ذرات بوده که ناشی از احتراق ناقص موتور و خودروها و عمدتاً هم مربوط به سوخت گازوئیل یعنی سوخت مورد استفاده در کامیون، کامیونت و اتوبوس‌ها است، اظهار کرد: هوای سرد منجر به حبس آلودگی شده و از آنجا که امکان خارج شدن این گازها فراهم نیست پس متراکم آن‌ها بیشتر شده و در نهایت کاهش و افت کیفیت هوا را در پی خواهد داشت.
وی با اشاره به اینکه با گرمتر شدن و بروز ناپایداری هوا در پی بارش و باد، دیگر شاهد این پدیده نخواهیم بود اظهار کرد: البته نوع این آلودگی به صورتی است که امکان مدیریت و حتی حذف آن فراهم است.
وی افزود: گرچه مدیریت این موضوع دشوار است اما شدنی است، بدین نحو که می‌توان در عرصه مدیریت شهری و ترافیک تصمیمات سختی را گرفت.
معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان با بیان اینکه در ماده 3 قانون هوای پاک، به چگونگی مدیریت این مهم در بخش‌های مختلف اشاره شده تصریح کرد: این اقدامات دارای سلسله‌مراتبی است و در عین حال چند دستگاه موظف هستند مقدمات کار را فراهم کنند، ازجمله این دستگاه‌ها می‌توان به سازمان هواشناسی، محیط زیست، دانشگاه علوم پزشکی، شهرداری، بخش‌هایی از استانداری و آموزش و پرورش و پلیس اشاره کرد که بسته به‌شدت آلودگی دستورالعمل مشخص دارند.
در ادامه مدرس دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران نیز با بیان اینکه نخستین گام برای مطالعات آلودگی هوای محیط‌های شهری و به‌خصوص برای اینکه مشخص شود که منابع اصلی انتشاردهنده آلایندگی و نوع آلاینده مسئول چیست، تهیه فهرست انواع آلاینده‌ها است که از آن به سیاهه انتشار نیز یاد می‌شود، گفت: طبیعتاً اگر بخواهیم همه محیط‌های شهری و منابع انسان‌ساخت که در آلودگی هوا دخیل هستند را در دسته منابع ساکن همانند صنایع و واحدهای تولیدی و صنعتی، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌ها و حتی واحدهای تجاری، مسکونی، که نوع سوخت مصرفی در این نوع واحدهای از دودکش خارج می‌شود را ملاک عمل قرار دهیم، خود تعیین‌کننده نوع و میزان بار آلودگی از جنس آلودگی مورد نظر خواهد بود.
مجید شفیع‌پور مطلق با اشاره به اینکه برای شهری همچون همدان که یقیناً استفاده گسترده از گاز طبیعی و در فقدان آن استفاده از سوخت‌های جایگزین می‌تواند منابع انتشار آلاینده‌ها حداقل قابل رؤیت به چشم به‌عنوان منابع ساکن باشد، اظهار کرد: گروه دیگر مطرح در ایجاد آلودگی ناشی از فعالیت‌های انسانی، منابع متحرک هستند که ازجمله آن می‌توان به ناوگان حمل‌و‌نقل و وسایط نقلیه موتوری اعم از دوچرخه، خودروی سواری، وانت و خودروهای سنگینی که از سوخت گازوئیل استفاده می‌کنند، اشاره کرد.
وی با اشاره به اینکه این عوامل آلاینده متحرک معمولاً با توجه به نوع سوخت (بنزین، گازوئیل و یا گاز طبیعی فشرده) در حین فعالیت به‌واسطه عدم تحقق احتراق کامل در موتور، از خودشان آلودگی تولید می‌کنند اظهار کرد: در سیاهه یا همان فهرست انتشار، دقیقاً مشخص می‌شود که آیا منابع ساکن حجم و جرم بیشتری را نسبت به آلاینده‌های متحرک دارند و یا برعکس؟ سپس کدام نوع آلاینده از بین آلاینده‌های اصلی و مبنایی آلاینده مسئول به‌وجود آورنده پدیده آلودگی است؟
این استاد متخصص آلودگی هوا، افزود: در این بین به گمان من اگر اظهارنظر کارشناسی صورت گیرد از نتیجه این فهرست انتشار جدا نخواهد بود، اگر مسئولان متکی بر این نوع تلاش‌ها اظهار نظری کردند درست خواهد بود.
شفیع‌‌پور مطلق افزود: در خصوص ریزگردها و تأثیر آن بر آلودگی هوا نیز باید بگویم ما ریزگردها را به‌عنوان یک عامل غیر مترقبه تلقی می‌کنیم پس آن را ناشی از فعالیت‌های انسان‌ساخت به‌صورت مستقیم (گرچه فعالیت‌های انسانی رشد و گسترش دامنه عرصه‌هایی که منجر به ایجاد ریزگرد می‌شوند را در پی دارند) به حساب نمی‌آوریم.
وی با بیان اینکه این ریزگردها منابع آلوده‌کننده هوای محیط‌های شهری نیستند، تصریح کرد: این مهم از جنس حوادث و رخدادهای غیرمترقبه طبیعی هستند که برای جلوگیری از آن از طریق ارائه راهکارهایی همچون ممانعت از بیابانی شدن و توسعه این کانون‌های انتشار، تلاش‌‌های تخصصی تثیبت خاک، کشت انواع گونه‌های گیاهی و در پی آن ازدیاد رطوبت نسبی خاک و نیز به‌صورت سنتی عملیات مالچ‌پاشی (نفتی و پلیمری و شیمیایی)، کارهایی انجام می‌شود.
وی با بیان اینکه بهترین پیشنهاد در بین آنچه در خصوص ریزگردها عنوان شد، مقابله با بیان‌زایی و تلاش برای رویش گونه‌های گیاهی است که از آن می‌توان به‌عنوان راهکار مانا یاد کرد گفت: به‌نظر می‌رسد شهری همچون همدان که ناوگان حمل‌و‌نقلی آنچنان گسترده و فرسوده‌ای همچون دیگر شهرها ندارد و جمعیتش از از کلان‌شهرهای تهران و اصفهان و غیره کمتر است، نباید دچار وضعیت رنج‌آوری آلودگی هوا شده باشد؛ گرچه ممکن است فرسودگی ناوگان حمل‌و‌نقل به‌خصوص اتوبوس‌ها به این وضعیت وخامت دهد.
این استاد دانشگاه افزود: پس بهتر است برای شناسایی منابع آلاینده مسئول در بین منابع ساکن و نوع سوختی که در این منابع مورد استفاده قرار می‌گیرد، تفکر و بررسی بیشتری صورت گیرد.
شفیع‌پور مطلق، با بیان اینکه متأسفانه در شهرها با فرا رسیدن هوای سرد به‌دلیل اینکه اولویت تخصیص منابع گاز طبیعی، برای گرمایش فضاهای مسکونی و تجاری و اداری است، پس تأمین این نوع سوخت برای واحدهای تولیدی، صنعتی و نیروگاهی و پالایشگاهی در اولویت بعدی قرار می‌گیرد گفت: توجه به این نکته ضروری است که متأسفانه در کشور ما بنا به محدودیتی که در خصوص عدم برنامه‌ریزی برای ذخیره گاز طبیعی در زیر زمین وجود دارد، برخی از این واحدها به‌صورت تحمیلی در کمبود گاز طبیعی در فصل زمستان مجبور به استفاده سوخت‌های با آلودگی بالا همچون مازوت هستند، در حالی که ذخیره گاز در بیشتر کشورها با یک روش درست به اجرا در می‌آیند.
وی ادامه داد: از مخازن زیرزمینی برای ذخیره‌سازی گاز که یک روش متداول و شناخته‌شده در جهان برای جبران کمبود گاز مورد نیاز و پوشش مازاد مصرف است، استفاده می‌کنند، برای ذخیره سازی گاز طبیعی از دو نوع تأسیسات بار پایه ذخیره و اوج بار ذخیره استفاده می‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه برای ذخیره زیرزمینی گاز طبیعی سه نوع مخزن وجود دارد ابراز کرد: ذخیره در مخازن نفت و گاز تخلیه‌شده، ذخیره در سفره‌های آب زیرزمینی، ذخیره در گنبدهای نمکی. تبدیل یک مخزن گاز یا نفت تخلیه شده به مخزن ذخیره‌سازی گاز طبیعی ساده‌تر و ارزان‌تر از سایر روش‌های فوق است.
شفیع‌پور مطلق افزود: بنابراین به جای تحمیل سوخت مازوت به واحدهای تولید و صنعتی با توجه به منابع عظیم گاز ایران، اهمیت احداث و بهره‌برداری از پروژه‌های مهم و راهبردی ذخیره‌سازی گاز یک ضرورت انکارناپذیر است.

طاهره ترابی مهوش