از سال 78 با کلید خوردن احداث مجموعه دهکده توریستی گنجنامه در کوهستان الوند که بخشی از آن به‌عنوان میراث طبیعی استان همدان در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است، دخل و تصرف‌های زیادی ازجمله انجام ساخت و سازهای متعدد برای احداث تله‌کابین گنجنامه، جاده‌کشی برای کاربرد تفریحی، خراش کوه و خاکبرداری و احداث سازه‌هایی که هیچ همگونی و سنخیتی‌ با طبیعت نداشتند و پروژه گازکشی به دهکده گنجنامه از ابتدای سال 1400، انجام شده است.
حال آنکه با یک حساب و کتاب ساده می‌توان ثابت کرد که گازکشی در گنجنامه عواقب و پیامدهای بیشماری را برای کوهستان الوند به بار خواهد آورد. نخست اینکه با افزایش جمعیت در پی گازکشی احتمالی به باغات، آلودگی را از سطح شهر به خوش آب و هواترین منطقه و طبیعت نه‌چندان بکری که شهروندان از دود و دم به آن پناه می‌برند منتقل خواهند کرد. جالب‌تر اینکه یقیناً در آینده‌ای نزدیک مالکان باغ‌های شخصی مدعی دریافت انشعاب بوده و در پی آن‌ها برای فراهم کردن بستر لازم به‌منظور دریافت انشعاب گاز، اقدام به تغییر کاربری باغات خود خواهند کرد و این یعنی تبدیل شدن گنجنامه به محله پنجاه‌وسوم همدان!
با این تفاسیر بنا به اهمیت موضوع برآن شدیم تا گفت‌و‌گویی را با عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
عادل جلیلی با بیان اینکه در وهله نخست باید به این موضوع پرداخت که این مجموعه گردشگری چه میزان به طبیعت و تاریخ این منطقه حساس در همدان آسیب رسانده گفت: معمولاً یکی از استانداردهایی که در کل دنیا و حتی ایران مورد توجه است اینکه وقتی هر پروژه عمرانی مطرح می‌شود در بدو امر نیازمند مطالعات محیط زیستی است تا مشخص کند که اجرای آن در بلندمدت به محیط آسیب خواهند رساند یا خیر؟
وی با تأکید بر اینکه باید مشخص شود این مطالعات به هنگام صدور مجوز مورد تأیید میراث فرهنگی و محیط زیست بوده یا خیر؟ تشریح کرد: همگان بر این امر واقف هستند که عرصه تاریخی خود دارای حریم مشخصی است و باید در این پروژه این حریم رعایت شده باشد.
وی با بیان اینکه همه این مطالعات می‌بایست قبل از دریافت مصوبه برای اجرای پروژه مد نظر قرار گیرد نه حین و پس از آن، تصریح کرد: مسئله این است که حتی اگر در کشور قانون و مقررات هم داشته باشیم در اجرای آن دچار مشکل هستیم چراکه برخی افراد دارای نفوذ حتی گاهی با نیت خیرخواهانه همچون ایجاد اشتغال و غیره سعی می‌کنند که این قاعده و قانون کنار گذاشته شود.
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با تأکید بر اینکه هیچ یک از دلایل فوق نمی‌تواند باعث شود که ما استاندارد‌ها را در ایجاد زیرساخت‌ها رعایت نکنیم تشریح کرد: متأسفانه در کشور سابقه خوبی در این حوزه نداریم. به طور مثال مؤسسه تحقیقات مرتع و جنگل‌های کشور طی پنج سال و با 40 تن از کارشناسان در خصوص وضعیت انقراض گونه گیاهی پروژه‌ای انجام داد که در آن مشخص شد بخش اعظمی از این انقراض‌ها به‌دلیل بی‌توجهی به این موضوعات در برنامه‌های توسعه‌ای و عمرانی همچون توسعه اراضی کشاورزی، جاده‌سازی، سدسازی و توسعه شهری و روستایی و اخیراً پروژه‌های حوزه گردشگری است.
جلیلی با بیان اینکه در همه این پروژه‌ها مباحث محیط زیستی در بخش‌های مختلف عمدتاً نادیده گرفته شده‌اند، خاطرنشان کرد: در مواردی علاوه بر انقراض برخی ‌گونه‌های گیاهی، شاهد زوال اکوسیستم در مناطقی همچون زاگرس که همدان را نیز شامل می‌شود بودیم.
وی با اشاره به اینکه در پهنه‌های این‌چنینی با حساسیت بالا حتی مدیریت شهری در قالب شورا و شهرداری نیز در مرحله صدور مجوز می‌بایست به لزوم رعایت پهنه توجه لازم را داشته باشد تصریح کرد: مسئله این است که متأسفانه ما همواره در موارد این چنینی مصداق بازری از ضرب‌المثل «سُرنا را از سر گشادش می‌زنند» هستیم و می‌خواهیم گردشگری را توسعه دهیم اما اصل موضوع که سرمایه تاریخی و طبیعی است را به فراموشی می‌سپاریم.
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با بیان اینکه در حال حاضر باید دید عکس‌العمل سازمان جنگلها و منابع طبیعی، محیط زیست و میراث فرهنگی، شورا و شهرداری نسبت به این اتفاق چیست، تشریح کرد: اگر از ابتدا در صدور مجوز به الزامات و مطالعات لازم توسط دستگاه‌های متولی پرداخته نشده، حال باید به سراغ این مجموعه‌ها رفته و خواهان پاسخگویی از آن‌ها باشید.
جلیلی ادامه داد: گرچه تغییر کاربری باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی خود دارای قاعده و قانون است اما وقتی در عرصه شهری قرار گرفته و یا به آن نزدیک می‌شوند عمدتاً تحت تأثیر طرح تفضیلی شهرها قرار می‌گیرند.
وی با بیان اینکه یقیناً باغ‌ها بر اساس قانون نمی‌توانند به‌راحتی تغییر کاربری داده و پس از آن اقدام به گازکشی کنند اما مسئله این است که این قاعده تنها در قانون و روی کاغذ است؛ در عمل بیشتر زمین‌های کشاورزی و باغی که در اطراف شهرها هستند در ایران به سمت تغییر کاربری در حرکت‌اند.
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با اشاره به اینکه در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات برای امنیت غذایی کشور همین تغییر کاربری باغات و اراضی کشاورزی است عنوان کرد: تا چندسال پیش اراضی مرتعی و منابع طبیعی مورد تهدید بودند و برخی‌ها عنوان کردند که تبدیل شدن این اراضی به اراضی کشاورزی و باغی می‌تواند به اقتصاد کشور کمک کند اما حالا با اجرای پروژه‌های عمرانی و گردشگری، شاهد تغییر کاربری باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی به مسکونی هستیم.
جلیلی با بیان اینکه متولی این تغییر کاربری جهاد کشاورزی است که متأسفانه در این عرصه خوب عمل نمی‌کند، ابراز کرد: در همه بخش‌ها قانون لازم وجود دارد اما با اعمال نظر و نفوذ، این قوانین به حاشیه رانده می‌شوند.
وی با تأکید بر اینکه در اعطای مجوز لازم است مطالعات کامل انجام شود تشریح کرد: یعنی باید مباحث مرتبط با توسعه و موارد دیگر طرح مورد نظر، برای سال‌های آتی در نظر گرفته شود اما متأسفانه در برخی موارد شاهد آن هستیم که این مطالعات کافی نیست و اگر تنها میخی بر زمین بزنیم خود زمینه تغییر کاربری بعدی را فراهم می‌کند.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد قانون از یک‌سو به حفظ کاربری اراضی و از سوی دیگر مجاز بودن استفاده‌کنندگان از آب و برق در اراضی کشاورزی و منابع طبیعی اشاره دارد، بنابراین وجود تضاد در قانون و در کنار آن ارزش افزوده تغییر کاربری‌ها، موجب شده تا گرایش افراد به سمت سرمایه‌گذاری و خرید افزایش یابد و امکان برخورد قاطع نیز محدود می‌شود. در منطقی همچون گنجنامه دستگاه‌های متولی باید به‌دنبال ارائه راهکار و برنامه قاطع باشند تا به معنای واقعی طی چند سال آتی بتوانیم همچنان گنجنامه را محور گردشگری طبیعی بنامیم نه محله‌ای از محلات شهر.

طاهره ترابی مهوش