مبلمان شهری؛ اجزای غیرثابت محیط‌های شهری هستند که به‌عنوان عناصر مکمل در میان فضاهای بین ساختمان‌ها و بناها قرار دارد، در تعریف شخصیت عملکردی فضاها نقش مهمی ایفا می‌کند و در چگونگی روحیه شهر و شهروندان بسیار مؤثر است؛ امروزه شهرنشینی یکی از وجوه عمده شیوه زندگی محسوب می‌شود؛ با توجه به رشد سریع شهرنشینی و ازدیاد جمعیت، نیازهای جامعه شهری اشکال متنوعی به خود گرفته است.

مشکلات شهرها فقط در ازدیاد جمعیت، ترافیک، گرانی، اقتصاد و نابسامانی‌های زیست‌محیطی خلاصه نمی‌شود بلکه انواع ناهنجار‌های رفتاری، مشکلات اجتماعی و فشارهای روحی و روانی ناشی از سیمای ناخوشایند بصری نیز خود دلایل کافی برای افزایش مسائل زندگی مدون شهری و تنگ‌تر شدن عرصه در جامعه امروزی است.

این قسم از مشکلات به‌طور مستقیم با شهر و سیمای شهری در ارتباط است؛ بنابراین، توجه به مبلمان شهری نه‌تنها یک رویکرد زیباسازی است بلکه در کنار آن کیفیت در محیط شهری و رضایت‌مندی شهروندان هم ارتقا داده می‌شود مبلمان شهری ازجمله عناصر سازنده فضاهای شهری محسوب می‌شوند که کمیت، کیفیت، زیبایی، راحتی دوام و محل استقرار آن‌ها نقش بسیار اساسی در دستیابی به شهری زیبا و سالم دارد شهری که در آن شهروندان احساس آسایش کنند و حضور در آن را به نشستن در خانه ترجیح دهند که در نتیجه هدف غایی یک شهر ایجاد محیطی دلنشین و راحت برای مردمی است که در آن زندگی می‌کنند.

مبلمان شهری و توجه به کیفیت محیطی در شهرهای امروز به‌عنوان عنصری تحول‌آفرین و درآمدزا که می‌تواند چهره شهر را نیز به‌عنوان یک نماد داخلی و بین‌المللی به همگان معرفی کند، شناخته می‌شود. مبلمان شهری بخش زیادی از فعالیت­ها را در شهر سامان می‌دهد و باعث بالا رفتن کیفیت برخورداری شهروندان از محیط پیرامون و افزایش رفاه و لذت آن‌ها در فضاهای شهری می‌شود.

بنابراین می‌توان گفت مبلمان‌ شهری‌ علاوه‌ بر ایجاد کردن‌ فضایی‌ آرام‌ و دلپذیر می‌تواند بر زیبایی‌ و چشم‌نواز بودن‌ محیط‌ شهری‌ بیفزاید، مبلمان‌ در فضای‌ شهری‌ باید بر اساس‌ سلسله‌مراتب‌ نیازهای‌ انسانی‌ باشد، اگر مهم‌ترین‌ نیازهای‌ انسان‌ را عامل‌ بقا، امنیت‌ در شهر و احساس‌ تعلق‌ خاطر بدانیم‌، مبلمان‌ شهری‌ باید به‌ این‌ نیازهای‌ انسانی‌ پاسخ‌ دهد.

ارتقای کیفیت محیط شهری، افزایش سطح رضایت شهروندان، توسعه و گسترش ابعاد مبلمان و سایر شاخص‌های رایج در کیفیت محیط خواهد داشت به‌گونه‌ای که در دنیای کنونی امروزی اهمیت طراحی تجهیزات و مبلمان شهری به حدی است که حتی از معماران شاخص فعال در زمینه طراحی صنعتی جهت طراحی و اجرای مبلمان و تجهیزات شهری دعوت می‌شود.

این در حالی است که با استفاده از مبلمان مناسب و ایجاد فضایی مطلوب در شهر می‌شود رانندگی را از حالت اجبار و صرفاً با هدف جابه‌جایی خارج و آن را تبدیل به یک سرگرمی لذت‌بخش کرد چراکه عوامل مختلفی بر خشم شهری شهروندان تأثیرگذار است که یکی از دلایل آن نبود اثری از طبیعت در شهر است؛ ندیدن و نشنیدن طبیعت باعث تخلیه نشدن انرژی و در نتیجه افسردگی می‌شود. پس برای کاهش آسیب‌های روحی و روانی شهروندان که تأثیر مستقیم بر اجتماع دارد، موضوع زیباسازی فضا و منظر شهری و توجه به مبلمان شهری و تلفیق آن با طبیعت باید به‌عنوان یکی از دغدغه‌های مدیریت شهری بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا گفت‌وگویی را با دانشیار طراحی شهری ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

حسن سجادزاده با بیان اینکه موضوع مبلمان شهری یکی از مباحث گسترده در حوزه شهری و مدیریت شهری است، گفت: این اهمیت تا جایی پیشرفته که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته این رشته به‌عنوان یک رشته دانشگاهی مجزا شناخته شده و تدریس می‌شود.

وی افزود: همان‌طور که ما برای منازل خود رشته‌ای همچون معماری داخلی داریم، در فضای شهری نیز بخش عمده‌ای از مسئله زیباسازی شهر، به حوزه مبلمان شهری مرتبط است.

وی با تأکید بر اینکه البته اهمیت مبلمان شهری تنها معطوف به زیباسازی نیست بلکه باید برای آن کارکردهای مختلف را در نظر گرفت، اظهار کرد: ازجمله این شاخص، عملکردها و معیارهای مرتبط به طراحی مبلمان شهری بازمی‌گردد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: متأسفانه مشاهده می‌شود که در اکثر مواقع مدیریت شهری از مبلمان‌های شهری آماده و از پیش تهیه‌شده در کارخانه‌ها استفاده می‌کند حال آنکه هر مکان و هر موقعیتی نیازمند طراحی مبلمان مختص به خود است.

سجادزاده با اشاره به اینکه این مبلمان می‌بایست توسط طراحان صنعتی و شهری طراحی و با در نظر گرفتن شاخص‌های مختلف در مکان‌های مناسب نصب شوند، اذعان کرد: این مهم ازآنجا نشأت می‌گیرد که متغیرهای فرهنگی و اجتماعی و نیز آب و هوا و حتی مکان‌یابی نصب این مبلمان‌ها در شهرهای مختلف متفاوت است.

وی تأکید کرد: ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی مکان نصب المان همچون بافت قدیم یا جدید، بلوار شهری یا خیابان بودن و غیره آن محل، بافت، فرم، رنگ و حتی اینکه این مبلمان برای کدام هرم جنسی و سنی نصب خواهد شد باید مورد توجه متولیان امر در عرصه انتخاب مبلمان شهری و طراحی آن باشد که متأسفانه این متغیرهای هویت‌ساز در مبلمان شهری همدان مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه آنچه گفته شد همگی متغیر تعیین‌کننده در طراحی مبلمان شهری به‌حساب می‌آیند ابراز کرد: مسئله این است که برای کارآمدی مبلمان شهری با در نظر گرفتن متغیرهای عنوان‌شده شهرداری نباید خود تنها و در واقع اولین و آخرین تصمیم‌گیرنده در انتخاب و نصب مبلمان شهری باشد بلکه می‌بایست شهرداری تنها سفارش‌دهنده باشد و این مهم (طراحی و جانمایی مبلمان) را به متخصص این عرصه با بهره‌گیری از ظرفیت‌های دانشگاهی در این بخش بسپارد.

سجادزاده با انتقاد از نبود زیرساخت‌های مطالعاتی در انتخاب و طراحی مبلمان شهری در مدیریت شهری همدان اذعان کرد: البته این نبود مطالعات تنها به بحث انتخاب و طراحی مبلمان بازنمی‌گردد بلکه می‌بایست موضوع مطالعاتی مبلمان شهری همچون یک پیوست برای هر نوع برنامه و طرحی در شهر مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به اینکه اگر این مطالعات در برنامه و طرح‌های شهری دیده شوند بر مبنای وجود این مطالعات شهرداری می‌بایست در خصوص مبلمان مورد نیاز به‌عنوان تنها سفارش‌دهنده به متخصصان عمل کند و پس از طراحی پیگیر ساخت آن در مجموعه‌های صنعتی و کارخانه‌ها بر مبنای طراحی ارائه‌شده باشد، گفت: متأسفانه در شهری همچون همدان شاهد این فرایند نیستیم؛ یکی از آسیب‌هایی که وجود دارد اینکه خود شهرداری تصمیم‌گیرنده صفر تا 100 این بخش مهم حوزه مدیریت شهری است و بر مبنای سلیقه شخصی و معیارها خودساخته برای نصب سریع و به چشم آمدن این مبلمان شهری به‌صورت خودمختار عمل می‌کند.

این استاد شهرسازی با بیان اینکه متأسفانه در حال حاضر انتخاب مبلمان شهری با مراجعه به کاتالوگ، صفحات اینترنتی و یا انتخاب نمونه‌های مشابه موجود در دیگر شهرها از سوی مدیریت شهری انجام می‌شود، تصریح کرد: این‌گونه موارد چه در خیابان‌های شهری و چه در پیاده‌راها و بلوار‌های همدان قابل مشاهده است.

سجادزاده افزود: حال با این رویه قضاوت در خصوص میزان کارآمدی و بهره‌مندی از این المان‌ها توسط شهروندان و گردشگران شهری را باید به خود شهروندان سپرد چراکه فرایند تهیه و نصب مبلمان شهری همان‌طور که پیشتر عنوان شد یک فرایند است که در آن پس از انتخاب مکان می‌بایست طرح مطالعاتی برای تهیه مبلمان تدوین و سپس شاهد ساخت و بعد از آن نصب و اجرا باشیم.

وی با بیان اینکه دراین‌بین استفاده از هنرهای خلاق شهری نیز نادیده گرفته می‌شود در حالی که در شهر و استان همدان تعداد هنرمندان نامدار و خلاق بی‌شمار است، ابراز کرد: متأسفانه هیچ‌گونه مددی برای این مهم از این افراد در مدیریت شهری گرفته نمی‌شود تا آن‌ها هنرهای خود را در عرصه شهر در قالب مبلمان شهری به منصه ظهور برسانند.

این طراح شهری با اشاره به اینکه اگر قرار است برای بلوارها و خیابان‌های شهر مجسمه‌ها، سردیس‌ها و مبلمان طراحی کنیم پس جای این هنرمندان کجاست و چرا کنار گذاشته شدند؟ اذعان کرد: مسئله این است که به‌عنوان‌مثال چرا باید یک مهندس عمران که هیچ احاطه‌ای بر مباحث هنری و شهری ندارد در خصوص مبلمان شهری نظر بدهد؟

سجادزاده افزود: بنابراین تا زمانی که موضوع شهر خلاق بر مبنای به‌کارگیری اندیشه طبقه خلاق را در طراحی مبلمان شهری مورد توجه قرار ندهیم در بر همین پاشنه فعلی در کارآمدی مبلمان شهری خواهد چرخید و شاهد تحولی مثبت در این زمینه نخواهیم بود.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر هزینه زیادی برای مبلمان شهری می‌شود، اظهار کرد: حال آنکه با همین هزینه می‌شد بهترین مبلمان شهری را برای همدان تهیه و آن را به برندی برای این شهر به دیگر شهرها معرفی کرد.

وی با تأکید بر اینکه در شهرهای توسعه‌یافته هر شهر به لحاظ داشته‌های فرهنگی، اجتماعی و موقعیت جغرافیایی در عرصه مبلمان شهری دارای یک برند خاص است اذعان کرد: در نبود این برند در شهرهای ایران همه مبلمان‌ها در شهرها به‌صورت مشابه و تنها در بعد کارکردی مورد توجه قرار می‌گیرند به طوری که شهروندان این شهرها حتی اطلاع درستی از مصادیق مبلمان شهری نیز ندارند و آن را تنها در بحث وجود صندلی و یا نشیمن‌گاه در شهر تصور می‌کنند حال آنکه هر چیز که در زیباسازی و کیفیت‌بخشی شهر تأثیرگذار باشد را می‌توان در قالب مبلمان شهری متصور شد از المان گرفته تا رنگ و مونومان‌ها (در لغت به معنای بنا، ابنیه).

وی ادامه داد: کاربرد این واژه برای معرفی فضایی است که در ذهن ماندگار است؛ هرگونه طراحی مصنوعی در رابطه با مسائل شهری که مبانی سه‌بعدی و تجسمی را به وجود آورد مونومان است، هر نوع ارتباطات تاریخی- یادواره‌ای که بتواند وجوه مختلف را بیان کند مونومان است؛ بناهای یادواره‌ای، نمادها و تندیس‌ها، المان‌های شهری را دربرمی‌گیرند.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد در فضای میان ساختمان‌ها و بناها، عناصر مکملی نیاز است تا زندگی شهری را سامان بخشد، تجهیزاتی که همچون اثاث یک خانه، امکان زندگی را در فضای محصور میان سنگ، بتن و شیشه فراهم آورد بنابراین همان‌طور که پیشتر عنوان شد این امکان در محیط شهری با مبلمان فراهم خواهد شد، اما آنچه مسلم است اینکه هدف طراحی شهری و مبلمان آن ایجاد محیطی خلاق و پرورنده برای مردمی است که در آن زندگی می‌کنند چنین محیطی با گوناگونی بسیار، آزادی انتخاب به افراد می‌دهد و زمینه خلاقیت را فراهم می‌آورد.

زیرا فضای شهر حداکثر ارتباط را با مردم و زیستگاه پیرامونشان برقرار می‌سازد و تنها یک وسیله برای در اختیار گذاردن تمام این‌ها در دست دارد و آن امکانات مناسب شهری است، بنابراین نباید به این موضوع نگاه محدودی داشت و با استفاده از نمونه‌های مشابه دیگر هویت و برند مبلمان شهری هر شهر را نابود کرد.